Jere Fundu Minarai Modelu Fundu Minarai

50 Figura 2.5.3.2.5: Folin Kondensadu BU vs. Folin Minarai Mundial Fonte: Unidade Administrasaun Fundu Minarai

2.5.3.3 Jere Fundu Minarai Modelu Fundu Minarai

Lei Fundu Minarai halo hodi ko t i ui a jestau e e p ude te ba rekursus minarai Timor-Leste nian hodi benefisia jerasaun agora no jerasaun aban-bairua nian. Fundu Minarai hanesan instrumentu ida e e fasilita polítika fiskal e e di ak, hodi konsidera no tetu didiak interese sidadaun Timor-Leste nian iha futuru. Fundu Minarai tulun polítika nain sira atu bele hetan informasaun sufisiente no diak hodi foti desizaun e e diak iha situasaun e e rendimentu minarai tun sae. Desizaun kona-ba atu gasta los osan hira no hira mak tenke poupa ka rai ezemplu: gasta ba aban-bairua e e halo iha Orsamentu Jeral Estadu Mekanizmu Fundu Minarai implika katak reseitas minarai nian transfere tomak ba Fundu no i este iha ai li u iha ati us fi a sei us. Polítika investimentu Fundu nian ho objetivu maksimiza retornu e e ajusta ho risku. Fu du e e só bele halo transferênsia ba orsamentu governu sentral hafoin hetan aprovasaun husi Parlamentu. Mo ta te e e bele transfere ba orsamentu orienta tuir Rendimentu Sustentável. Asume katak investimentu husu Fundu nomos reserva iha tasi okos hetan retornu 3.0; RSE mak hanesan í el despeza e e ele a tei poder kompra rikeza minarai nian. Governa Fundu Minarai Bazeia ba Prinsípius Santiago 10 , modelu governasaun Fundu Minarai ak ida e e ho nivel transparênsia no divulgasaun i fo asau e e aas. Ne e tulu p o o e apoiu públiku ba jestaun reseitas minarai e e p ude te o ha e us isku go e asau husi 10 Grupu Servisu Internasional “o e eig Wealth Fu d : Prinsípiu no Prátikas ka koñesidu ho a a the “a tiago P i iples. Prinsípius hirak e e identifika enkuadramentu ba prinsípius no prátikas jerais e e refleta jestau o aku ta ilidade o os p atika i esti e tu a “o e eig Wealth Fu ds “WFs ho prudente no diak. 51 go e asau e e la diak. Transparênsia asegura katak informasaun bele uza hodi sukat autoridade sira nia dezempeñu nomos prevene kualker posibilidade abuzu poder. Elementu fu da e tal ida husi est utu a go e asau Fu du e e ia ak la iha e a ka i stituisau ida mak responsável atu halo ka implementa desizaun investimentu, tanba parte ida-idak formalmente tenke responsabiliza ba parte seluk kona-ba sira-nia papel iha prosesu foti desizaun. Nivel t a spa sia ida e e e ko aza konsensu no akuntabilidade, signifika katak kualker auto idade e e jere osan públiku tenke responsabiliza sira nia hahalok. Hanesan Ezekutivu, Governu liu husi Ministériu Finansas responsabiliza ba jestaun jeral Fundu Minarai, hodi lori povu Timor-Leste nia naran. Lei Fundu Minarai ezije Governu tenke responsabiliza ba Parlamentu liu husi rekizitus reportajen ka relatorio oi-oin. Jestaun operasional Banku Sentral ak hala o, hodi i este kapital Fu du ia tui di et izes e e Ministériu Finansas estabelese no mandatu husi Konsellu Konsultivu Investimentu KKIIAB. Ministériu Finansas iha obrigasaun atu hetan pareser husi KKIIAB molok halo desizoens kona-ba kualker asuntu relasiona ho estratéjia investimentu ka jestaun Fundu Minarai. Polítika Investimentu Fundu Minarai Fundu Minarai estabelese iha 2005 ho estratéjia investimentu simples katak halo investimentu iha obrigasoenstitulu ho valor bot ou garantia husi governu no tenki denominadu iha Dollar Amerika Ne e importante hodi evita risku no volatilidade. Importante atu hatene katak presiza tempu atu hetan suporta husi publiku no evita turbulensia ka lakon iha merkadu molok jestor sira hetan integridade, kredibilidade no reputasaun diak iha sira nia servisu. Lei Fundu Minarai emenda iha 2011 no liu husi p osesu a uk e e involve partes relevantes hotu-hotu, pe ite alokasau to o 50.0 ba ekuidades públikas, labele menus husi 50.0 iha rendimentu fiksu, no labele liu 5.0 iha instrumentus alternativus. Justikasaun kona-ba mudansa hi ak e e aka ha esa tui ai e e: 1. Diversifikasaun. Prosesu e e diversifika portofoliu ezemplu: obrigasoens no asoens duke konsentra ka investe deit iha portofoliu ida. Benefisiu prinsipal husi diversifikasaun maka movimentu portofoliu dalaruma la hanesan no la iha ligasaun, nunee bele hamenus risku volatilidade. 2. Posibilita Gastu Sustentável. Governu fiar katak alokasaun ba asoens hamutuk 40.0 sei permite Fundu produz 3.0 retornu real ho probabilidade razoável. Ne e nudar kondisaun nesesária hodi asegura sustentabilidade gastus públiku e e o ie ta tui Rendimentu Sustentável Estimadu 3.0 husi rikeza Minarai. Governu nota katak alokasaun ba asoe s pu likas pu li e uities e e t adisio al e te tun sae sei implika ba flutuasaun kurtu prazu iha retornu investimentu Fundu nian. Maibe risku ku tu p azu e e sei ko pe sa ho deze peñu diak husi asoe s pu lika iha lo gu p azu, ko pa a ho o igasoe s. 52 Atu hetan konfiansa iha investimentu, Governu aumenta gradualmente alokasaun asaun husi 5.0 iha final tinan 2011 ba 40.0 to o Juñu 2014 nudar estratejia hodi prefevene efeitus adversus merkadu. To o fi al trimestre ba daruak 2013 nian, investimentu Fundu iha asoens hamutuk 30.0 no restu kontinua iha Tezouru EUA nian. Governu agora dadaun buka dalan atu diversifika portofoliu títulus bonds portofoliu. Nudar hakat ba dahuluk atu reduz konsentrasaun iha Tezouru EUA nian, 10.0 husi Fundu investe ona ba títulusobrigasoens naun EUA. Tabela 2.5.3.3.1 Portofoliu Fundu Minarai no Estrutura Jestores Numeru Jestores no Mandatu, to’o Juñu 2013 Pezu Valor merkadu, Tokon Retornu dezde inísiu Total Portofoliu Fundu Minarai 100.0 13,624.0 3.9 Portofoliu Jurus Fiksu Internasional Obrigasoens 69.9 9,516.4 3.3 1 Banco Central Timor-Leste –BCTL tinan 1-3 obrigasoens Tezouru EUA 9.2 1,250.7 0.4 tinan 3-5 obrigasoens Tezouru EUA 40.6 5,534.1 0.2 2 Bank for Internasional Settlement – BIS 20.1 2,731.6 0.4 tinan 5-10 obrigasoens Tezouru EUA Portofoliu Ekuidade ka Asaun Internasional 30.2 4,107.6 9.8 3 Jestaun Investimentu Schroders 5.2 709.8 10.1 MSCI mundu 4 Estadu Street Global Advisors - SSgA 17.6 2,395.1 14.3 MSCI mundu 5 BlackRock 7.4 1,002.7 4.1 MSCI mundu Fonte: BCTL – Relatóriu FunduMinarai Q2 2013. Data inísiu ba diferentes jestor es la eki ale tes e e ak eto us i isiais la ko pa a diretamente. Investimentu Fundu Minarai e e e e ol e aka as esesita atu introduz mandatu investimentu jestores externus foun. Tabela 2.5.3.3.1 hatudu portofoliu Fundu Minarai no estrutura jestaun t o o Juñu 2013. Governu konsiente katak aumenta númeru klase ativus no klase sub- ati us ezije kuad u o ito izasau e e sofistikadu hodi asegu a katak kada jesto iha deze peñu di ak o tui si a-nia diretrizes. Ein-jeral, dezenvolvimentu gradual ba estrutura governasaun no kapasilidade nudar pre-rekizitu ba i esti e tu e e susesu. Previzaun Fundu Minarai Saldu Fundu hamutuk biliaun 13,624.0 to o fulan Juñu 2013. Aumentu biliaun 1,848.8 hahu husi inísiu tinan 20013. Prêve katak saldu Fundu sei to o biliaun 14,058.5 wainhira 2013 e ata, ai e ida e e ha e us o a levantamentu ein-exesu ho valor tokon 787.0 iha 2013 e e Parliamentu aprova ona. 53 Previzaun atual iha Tabela 2.5.3.3.2, hatudu valor total Fundu biliaun 14,058.5 iha final 2013 no biliaun 16,431.1 iha final 2015, ho hanoin katak iha levantamentus ein-exesu husi RSE iha 2014-2018, haree tabela 2.1.1.2. Tabela 2.5.3.3.2 Estimasaun Poupansa Fundu Minarai 2011-2016, Tokon 2012 Atual 2013 projesau n 2014 Orsamen tu 2015 2016 2017 2018 Saldu Loke Fundu Minarai 9,310.3 11,775.3 14,058.5 15,369.0 16,431.1 17,548.5 18,723.9 Reseitas Minarai eksklui jurus FP 3,559.1 2,693.3 1,443.1 1,695.9 1,740.7 1,416.6 1,097.8 Jurus Fundu Minarai, Líkidu 400.8 376.9 770.3 877.2 949.5 1,019.6 1,075.9 Total Total Osan Ne e Foti 1,494.9 787.0 902.9 1,511.0 1,572.8 1,260.8 1,240.1 Saldu Fundu Minarai Taka 11,775.3 14,058.5 15,369.0 16,431.1 17,548.5 18,723.9 19,657.5 Fonte: Unidade Administrasaun Fundu Minarai reavaliasaun jestaun no merkadu

2.6: Finansiamentu