47
Lampiran 5. Perhitungan hasil penetapan kadar
a. Perhitungan penetapan kadar air
Kadar air = volume air ml berat sampel g
1. Sampel 1
Berat samel = 5 g
Volume air = 0,35 ml
Kadar air = 0,35
5 = 7
2. Sampel
Berat sampel = 5 g
Volume air = 0,35 ml
Kadar air = 0,35
5 = 7
3. Sampel 3
Berat sampel = 5 g
Volume air = 0,4 ml
Kadar air = 0,4
5 = 8
Kadar air rata – rata = 7+7+8
3 = 7,33
X 100 X 100
X 100 X 100
Universitas Sumatera Utara
48
Lampiran 5. Lanjutan
b. Perhitungan penetapan kadar sari yang larut dalam air
Kadar sari larut dalam air = Berat sari 100 Berat simplisia 20
1. Kadar sari larut dalam air I
Berat sampel = 5,009 g
Berat sari = 0,214 g
Kadar sari larut dalam air = 0,214100
5,009 20 = 21,361
2. Kadar sari larut dalam air II
Berat sampel = 5,007 g
Berat sari = 0,193 g
Kadar sari larut dalam air = 0,193100
5,007 20 = 19,273
3. Kadar sari larut dalam air III
Berat sampel = 5,042 g
Berat sari = 0,214 g
Kadar sari larut dalam air = 0,214100 5,042 20
= 21,221 Kadar sari larut dalam air rata
– rata = 21,361+19,273+21,221 3
= 20,618 X
X 100 X
X 100 X
X 100 X
X 100
Universitas Sumatera Utara
49
Lampiran 5. Lanjutan
c. Perhitungan penetapan kadar sari yang larut dalam etanol
1. Kadar sari larut dalam etanol I
Berat Cawan = 49,700 g
Berat Sampel = 5,015 g
Berat sari = 0,176 g
Kadar sari larut dalam etanol = 0,176100
5,015 20 =
, ,
x x 100
= 17,547 2.
Kadar sari larut dalam etanol II Berat Sampel
= 5,069 g Berat sari
= 0,143 g Kadar sari larut dalam etanol
= 0,143100 5,069 20
= 14,105 3.
Kadar sari larut dalam etanol III Berat Sampel
= 5,009 g Berat sari
= 0,173 g Kadar sari larut dalam etanol
= 0,173100 5,009 20
= 17,268 Kadar sari larut dalam etanol rata-rata
= 17,54+14,105+17,268 3
= 16,3067 Kadar sari larut dalam etanol = Berat sari100
Berat simplisia 20
X 100 X
X X 100
X X 100
Universitas Sumatera Utara
50
Lampiran 5. Lanjutan
d. Perhitungan penetapan kadar abu total
1. Sampel I Berat simplisia
= 2,0035 g Berat abu
= 0,1272 g Kadar abu total
= 0,1272 2,0035
=
, ,
x 100 = 6,3489
2. Sampel II Berat simplisia
= 2,0282 g Berat abu
= 0,1397g Kadar abu total
= 0,1397 2,0282
=
, ,
x100 = 6,8879
3.Sampel III Berat simplisia
= 2,0091 g Berat abu
= 0,1412 g Kadar abu total
= 0,1412 2,0091
= 7,0282 Kadar abu total rata-rata
= 6,389+6,8879+7,028 3
= 6,7459 Kadar abu total= Berat abu total
Berat simplisia
X 100 X 100
X 100 X 100
Universitas Sumatera Utara
51
Lampiran 5. Lanjutan
e. Perhitungan Penetapan Kadar Abu Tidak Larut Dalam Asam
1. Sampel I
Berat simplisia = 2,0041 g
Berat abu = 0,0199 g
Kadar abu total = 0,0199
2,0041 = 0,99
2. Sampel II Berat simplisia
= 2,0051 g Berat abu
= 0,0210 g Kadar abu total
= 0,0210 2,0051
= 1,04 3.Sampel III
Berat simplisia = 2,0011 g
Berat abu = 0,0205 g
Kadar abu total = 0,0205
2,0011 = 1,02
Kadar abu tidal larut asam rata-rata = 0,99+1,04+1,02 3
= 1,017 Kadar abu tidak larut dalam asam = Berat abu
Berat simplisia
X 100 X 100
X 100 X 100
Universitas Sumatera Utara
52
Lampiran 6. Gambar hasil uji aktivitas antibakteri ekstrak etanol daun beluntas
terhadap bakteri Eschericia coli
500 400
300 200
100
75
50 25
Blanko
Universitas Sumatera Utara
53
Lampiran 7. Gambar hasil uji aktivitas antibakteri ekstrak etanol daun beluntas
terhadap bakteri Bacillus subtilis
500 400
300 200
100
75
50 25
Blanko
Universitas Sumatera Utara
54
Lampiran 8. Gambar hasil uji aktivitas antibakteri fraksi etilasetat daun beluntas
terhadap bakteri Eschericia coli
500 400
300 200
100
75
50 25
Blanko
Universitas Sumatera Utara
55
Lampiran 9. Gambar hasil uji aktivitas antibakteri fraksi etilasetat daun beluntas
terhadap bakteri Bacillus subtilis
500 400
300 200
100
75
50 25
Blanko
Universitas Sumatera Utara
56
Lampiran 10. i
Gambar hasil uji aktivitas antibakteri fraksi n-heksana daun beluntas terhadap bakteri Eschericia coli
500 400
300 200
100
Blanko
Universitas Sumatera Utara
57
Lampiran 11. i
Gambar hasil uji aktivitas antibakteri fraksi n-heksana daun beluntas terhadap bakteri Bacillus subtilis
500 400
300 200
100
Blanko
Universitas Sumatera Utara
58
Lampiran 12. i
Gambar hasil uji aktivitas antibakteri fraksi air daun beluntas terhadap bakteri Eschericia coli
400
300 200
100
Blanko 500
Universitas Sumatera Utara
59
Lampiran 13. i
Gambar hasil uji aktivitas antibakteri fraksi air daun beluntas terhadap bakteri Bacillus subtilis
500 400
300 200
100
Blanko
Universitas Sumatera Utara
60
Lampiran 14. Hasil Uji Aktivitas Antibakteri Ekstrak Etanol DaunBeluntas dan Fraksinya Terhadap Bakteri Escherichia coli
Kons. mgml
Diameter Daerah Hambatan mm Ekstrak etanol
Fraksi n- heksana Fraksi etilasetat
Fraksi air D1
D2 D3
D D1
D2 D3
D D1
D2 D3
D D1
D2 D3
D 500
16 16
16,05 16
10,25 12
11,10 11,11
17,75 18
19,50 18,41
12 12,10
12,20 12,10
400 14,05
14,75 14,35
14,38 10
10,25 9,30
9,85 17,10
17,75 17,80
17,55 11,50
11 10,75
11,08 300
13,95 12,95
13,25 13,38
9 8,75
8,90 8,88
17,10 17,50
17,20 17,26
10 9,75
9,75 9,83
200 12
12,35 12,75
12,36 8,75
8 8,50
8,41 17,50
17 17
17,16 9
9 8,75
8,92 100
11,70 11
10,55 11,08
8,40 8,30
8 8,23
15,25 15
16 15,42
8,25 8
7,75 8
75 10
9,50 10
9,83 -
- -
- 12,30
12 12,50
12,27 -
- -
- 50
8,75 9
8 8,58
- -
- -
11,50 11
10,25 10,92
- -
- -
25 8
8 8
8 -
- -
- 8
9,50 9
8,83 -
- -
- Blanko
- -
- -
- -
- -
- -
- -
- -
- -
Keterangan : D = diameter rata-rata
- = tidak ada daya hambat
Blanko = dimethyl sulfoxide DMSO
Universitas Sumatera Utara
61
Lampiran 15. Hasil Uji Aktivitas Antibakteri Ekstrak Etanol Daun Beluntas dan Fraksinya Terhadap Bakteri Bacillus subtilis
Kons. mgml
Diameter Daerah Hambatan mm Ekstrak etanol
Fraksi n- heksana Fraksi etilasetat
Fraksi air D1
D2 D3
D D1
D2 D3
D D1
D2 D3
D D1
D2 D3
D 500
17,70 17,10
17,15 17,31
11 10,50
10,20 10,56
18,10 18
18 18,03
9,10 8,75
8,75 8,87
400 14,05
14,75 14,35
15,05 10,10
10,20 9,10
9,80 17,50
17,50 17,75
17,50 8,50
7,50 7,50
7,83 300
13,95 12,95
13,25 14,47
9,5 9,75
9,70 9,55
17 17,75
17,25 17,33
7,25 7,50
7,50 7,41
200 12
12,35 12,75
12,76 9
9,30 9,50
9,26 16,20
16 17
16,40 7,10
7,25 7,25
7,38 100
11,70 11
10,55 10,43
8 8,20
8,30 8,16
14,10 14,20
14 14,10
7 7,05
7,05 7,03
75 10
9,50 10
9,13 -
- -
- 11,30
12,50 11,25
11,68 -
- -
- 50
8,75 9
8 8,5
- -
- -
10 9,50
11,25 10,25
- -
- -
25 8
8 8
8 -
- -
- 8,65
9 9
8,88 -
- -
- Blanko
- -
- -
- -
- -
- -
- -
- -
- -
Keterangan : D = diameter rata-rata
- = tidak ada daya hambat
Blanko = dimethyl sulfoxide DMSO
Universitas Sumatera Utara
38
DAFTAR PUSTAKA
Ardiansyah. 2005.
Daun Beluntas
Sebagai Bahan
Antibakteri dan
Antioksidan.http:www.beritaiptek.com. [17 November 2015] Basset, J., Denney, R.C., Jeffrey, G. H., dan Mendham, J. 1994. Buku Ajar
Vogel: Kimia Analisis Kuantitatif Anorganik. Edisi 4. Jakarta: EGC. Halaman 165.
Cowan, M. 1999. Plant Product as Antimicrobial Agent. Clinical Microbiology Reviews,
124: 564-582. Dalimartha, S. 1999. Atlas Tumbuhan Obat Indonesia. Jilid I. Jakarta: Permata
Bunda. Halaman 19. Depkes RI. 1979. Materia Medika Indonesia. Jilid III. Jakarta: Departemen
Kesehatan RI. Halaman 321-326. Depkes RI. 1995. Materia Medika Indonesia. Jilid VI. Jakarta:Departemen
Kesehatan RI. Halaman 321-326. Depkes RI. 2000. Parameter Standar Umum Ekstrak Tumbuhan Obat. Jakarta:
Departemen Kesehatan RI. Halaman. 1, 10-11. Dirjen POM. 1979. Farmakope Indonesia. Edisi III. Jakarta: Departemen
Kesehatan RI. Halaman 33 – 34, 696.
Dirjen POM. 1995. Farmakope Indonesia. Edisi IV. Jakarta: Departemen Kesehatan RI. Halaman891-898, 925.
Djauhariya, E. dan Hermani. 2004. Gulma Berkhasiat Obat. Jakarta: Swadaya. Halaman 1-4.
Dwidjoseputro, D. 1987. Dasar-Dasar Mikrobiologi. Jakarta: Djambatan. Halaman 104-106.
Fardiaz, S. 1992. Mikrobiologi Pangan I. Jakarta: Penerbit PT. Gramedia Pustaka Utama. Halaman 143
Farnsworth, N.R. 1996. Biological and Phytochemical Screening of Plants. Journal of Pharmaceutical Science.
553: 257-259, 263.
Universitas Sumatera Utara
39 Ferawaty, A.S., Agus, S.,dan Delianis, P. 2012. Potensi Antibakteri Rumput
Laut Terhadap Bakteri Penyakit Kulit Pseudomonas aeruginosa, Staphylococcus epidermidis
dan Micrococcus luteus. Jornal of Marine Research
. 12: 152-160. FKUI. 1993. Mikrobiologi Kedokteran. Bogor: Penerbit Binrupa Aksara.
Halaman 125. Ganiswara, S. 1995. Farmakologi dan Terapi. Edisi 4. Jakarta: Penerbit
Universitas Indonesia. Halaman 571-573 Handa, S., Suman, P.S.K., Gennaro, L., dan Dev, D.R.. 2008. Extraction
Technologies For Medicinal And Aromatic Plants . Italy: International
Centre For Science and High Technology. Halaman: 22. Harborne, J.B. 1984. Metode Fitokimia, Penuntun Cara Modern Menganalisa
Tumbuhan. Terjemahan K. Padmawinata. Edisi II. Bandung: ITB Press.
Halaman: 76. Hariana, A. 2006. Tumbuhan Obat dan Khasiatnya. Seri 1. Jakarta: Penebar
Swadaya. Horvath, P. J. 1981. The Nutritional and Eculogical Significance of Acer
Tannins and Related Polyphenols . [Thesis]. New York: Cornell
University. Irianto, K. 2006. Mikrobiologi Menguak Dunia Mikroorganisme. Jilid Satu.
Bandung: Penerbit Yrama Widya. Halaman 35, 75-78, 159-161,170-172. Jawetz, E. 2001. Mikrobiologi Kedokteran. Penerjemah: Eddy Mudihardi,
Kuntaman dan Lindawati Alimsardjono. Jakarta: Penerbit Salemba Medika. Halaman 317-318, 352-360.
Madigan, M. 2005. Brock Biology of Microorganisms 11
th
ed. San Francisco:
Prentice Hall Manu, R.R.S. 2013. Aktivitas Antibakteri Ekstrak Etanol Daun Beluntas
Pluchea indicaL. Terhadap Staphylococcus aureus, Bacillus subtilis dan Pseudomonas aeruginosa.Jurnal Ilmiah Mahasiswa Universitas Surabaya.
2 1: 8. Oxoid. 1982. The Oxoid Manual of Culture Media, Ingredients and Other
Laboratory Services. Fifth Edition. Hampsshire: Oxoid Limited. Halaman
223, 224. Pelezar, M.J. 1988. Dasar-Dasar Mikrobiologi. Penerjemah: Ratna Siri
Hadioetomo, Teja Imas, Sutarmi Tjitrosomo dan Sri Lestari Angka. Jakarta: UI-Press. Halaman 138-140, 145.
Universitas Sumatera Utara
40 Pratiwi, S.T. 2008. Mikrobiologi Farmasi. Jakarta: Penerbit Erlangga. Halaman
6,22-24, 105-117, 154-160. Pujowati, P. 2006.
“Pengenalan Ragam Tanaman Lanskap Asteraceae
Compositae ”. Tesis. Bogor: Departemen ArsitekturLanskap Fakultas
Pertanian ITB. Robinson, T. 1995. Kandungan Organik Tumbuhan Tinggi. Edisi VI.
Diterjemahkan oleh Kosasih Padmawinata. Bandung: Penerbit ITB. Halaman 154.
Rohman, A. 2007. Kimia Farmasi Analisis. Yogyakarta: Pustaka Pelajar. Halaman 46-47.
Sirait, M. 2007. Penuntun Fitokimia Dalam Farmasi. Bandung: Penerbit ITB. Halaman 129-130.
Suryanto, D., dan Erman, M. 2006. Mikrobiologi. Medan: Departemen Biologi FMIPA Universitas Sumatera Utara. Halaman 10-11
WHO. 1998. Quality Control Methods for Medical Plant Materials. Switzerland: Geneva Press. Halaman 31-33.
Universitas Sumatera Utara
18
BAB III METODOLOGI PENELITIAN
Penelitian ini menggunakan metode eksperimental dengan tahapan penelitian yaitu pengambilan bahan tumbuhan, identifikasi, pembuatan simplisia,
pemeriksaan mikroskopik, skrining fitokimia, pembuatan ekstrak dan pembuatan fraksi. Pengujian aktivitas antibakteri denganmetode difusi menggunakan kertas
cakram Uji Kirby-Bauer. Parameter yang diamati yaitu besarnya diameter daerah hambat pertumbuhan bakteri. Analisa data diolah menggunakan analisa
data SPSS. Penelitian dilakukan di Laboratorium Farmakognosi dan Laboratorium Mikrobiologi Fakultas Farmasi Universitas Sumatera Utara.
3.1. Alat-alat