Pengembangan Agroindustri
Strategi Pengembangan Agroindustri Konsep Berbasis Ketersediaan Bahan Baku
dan Sumberdaya Daerah
Terminologi Austin, 1992; Herjanto,
2003 Identifikasi
Permasalahan dan Kendala Agroindustri
Supriati Supriadi, 2006; Deperindag, 2005
Identifikasi Faktor Pengembangan
Agroindustri Soekartawi, 2000
Strategi Pengembangan
Agroindustri Pendekatan
Wilayah Pendekatan
Bahan Baku Pendekatan
Proses Mirah, 2007
Kurniawan, 2005; Bustaman, 2008
Nurwidyastuti, 2006; Hiromi, 2007
Metode Penelitian
LQ MPE
SWOT AHP
ISM Budiharsono, 1995
Marimin, 2004 David, 2002
Saaty, 1999 Eriyatno, 2003
STRATEGI PENGEMBANGAN AGROINDUSTRI
Manajemen Strategi
Urgensi Strategi Pengembangan
Agroindustri Biotenaol
Pendekatan Strategi Pengembangan
David, 2002; Rangkuti 2000,
Shrivastava, 1994
Bustaman, 2008; Supriyanto Purnomo, 2008;
Qiu et al,2010; Hiromi, 2007
Potensi Sumberdaya daerah
Potensi Bahan Baku
Strategi Pengembangan
Agroindustri Bioetanol di
Provinsi Lampung
Strategi Pengembangan
Agroindustri Bioetanol
Berbasis Ketersediaan
Bahan Baku dan Sumberdaya
Daerah
MPE, ISM, SWOT,AHP
Gambar 3. Posisi Penelitian Terdahulu dan Penelitian Strategi Pengembangan Agrodindustri Bioetanol di Propinsi Lampung
16
Peng g
gem em
m m
m m
m m
m m
m m
m m
m m
m m
m m
m m
m m
m m
m m
m m
m m
m m
m m
m m
m m
m m
m ba
ba ba
ba ba
ba a
ba ba
ba ba
a ba
ba ba
ba b
b ba
b b
ba ba
b a
a ba
ba ba
b ba
b b
b b
b a
b Agr
r ro
in in
n n
n n
n n
n n
in n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
du d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
Term r
m m
m in
in in
in i
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
in n
in n
n in
n n
n n
n n
in in
n n
n n
n n
in n
n n
n n
n n
n n
n n
in n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
in n
n n
n n
n n
n in
n n
n n
n n
n n
n n
in n
n n
n n
n n
o o
o o
o o
ol o
o o
o o
o o
o o
o o
o o
o o
o o
o o
o o
o o
o o
o o
o o
o o
o o
o o
o o
o o
o o
o o
o o
o o
o o
o o
o o
o o
o o
o o
o o
o o
o o
o o
o o
o o
o o
o o
o Austin, 1
9 9
92 92
92 92
2 2
2 2
2 2
2 2
2 2
2 2
2 2
2 2
2 2
2 2
2 2
2 2
2 2
2 2
2 2
92 2
2 2
2 2
2 2
2 2
2 2
2 2
2 2
2 2
2 2
2 ;
; ;
; ;
; ;
; ;
; ;
; ;
; ;
; ;
; ;
; ;
; ;
; ;
; ;
; ;
; ;
; ;
; H
20 03
03 03
03 03
03 03
03 03
03 03
03 3
3 3
03 03
03 03
03 3
3 03
03 03
03 3
03 03
03 3
03 03
3 03
3 03
03 03
3 3
3 03
03 03
03 03
3 3
03 03
03 03
3 3
3 03
3 3
03 3
03 3
3 3
3 3
3 3
3 3
Iden n
n n
ti i
i i
i i
i i
i f
fi fi
fi fi
fi fi
fi fi
f fi
fi fi
i fi
fi fi
fi fi
f fi
f f
f fi
fi fi
f f
f f
f f
f i
i i
fi fi
fi i
fi fi
fi fi
fi fi
fi fi
fi fi
fi f
fi fi
i fi
f fi
fi i
f fi
fi i
fi fi
i i
fi fi
i fi
i fi
i fi
i i
i i
fi i
fi fi
fi fi
fi i
i i
i i
i i
k k
k k
k k
k k
k ka
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
Permas s
s s
al al
al l
l ah
ah ah
h ah
ah ah
a ah
h h
ah h
h h
ah h
h h
ah h
ah a
ah h
ah h
h h
ah ah
h ah
h ah
ah h
h ah
ah ah
h h
h ah
ah ah
ah h
ah h
h ah
h h
h h
h ah
ah h
h h
h ah
ah h
a ah
ah h
h a
a a
a a
ah h
h h
h a
a a
h h
h a
a h
h ah
a a
a h
h h
a a
h h
h h
a a
a a
ah h
h a
a a
a a
a a
a Kendala
a Ag
Ag Ag
Ag Ag
Ag Ag
Ag Ag
Ag A
A A
A A
Ag A
A A
Ag A
A A
Ag A
A Ag
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g ro
ro ro
ro ro
r o
o o
ro ro
ro ro
ro o
o ro
ro ro
r r
o o
o o
o o
o r
r o
o o
ro ro
o o
r r
r r
r r
r r
r r
r r
r r
r i
Supriati i
i i
S S
S S
S S
S S
S S
S S
S S
S S
S S
S S
S S
S S
S S
S S
S S
S S
S S
S S
S S
S S
S S
S S
S S
S S
S S
S S
S S
S S
S S
S S
S S
S S
S S
S S
S S
S S
S S
S S
S S
S S
S S
S S
S S
S S
S S
S S
S S
S S
S S
S S
S S
S u
u u
u u
2006; De p
p pe
pe e
ri ri
ri ri
ri r
r r
ri i
ri ri
i i
ri i
i i
i i
i ri
ri ri
ri ri
ri ri
ri ri
ri ri
r ri
ri r
r ri
r r
r ri
r ri
r ri
ri i
r ri
r ri
ri i
i r
ri r
r r
r r
r r
r r
r r
r r
r i
i i
i r
r r
r i
i i
i r
r r
r r
r r
r r
r n
nd nd
nd nd
nd n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n Identifi
fi fi
i ka
ka ka
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a si
si si
s si
si si
si si
si si
si si
i si
si s
i i
i si
si si
i si
si s
si si
i si
si si
si i
i i
i s
si si
s i
i i
i i
si si
s i
si s
s s
s s
i i
i i
s s
i i
i s
s s
s s
s s
s s
s s
s s
s s
s si
s s
s si
s s
s s
s i
si i
s s
i s
s s
s s
s s
s s
s s
i i
s s
s i
s s
s s
i F
Peng e
e em
em m
m m
m m
m m
m m
m m
m m
m m
m m
m m
m m
m m
m m
m m
m m
m m
m m
m m
m m
m m
ba b
ba b
ba ba
ba ba
ba b
b b
b b
b b
ba b
ba b
b b
b b
ba ba
b ba
ba ba
ba b
ba b
b b
b ba
b b
b ba
b b
b b
b b
b b
b b
b b
b b
b b
b b
b b
b b
b b
b a
b b
b ba
b b
ba a
b a
b a
b b
ba b
b b
b b
ba b
b b
b b
b b
a b
b b
ba ba
b b
b b
b b
a a
b b
b b
a a
a b
b a
a a
n Agro
r o
o in
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
d d
d d
d d
du d
d d
d d
d du
du du
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d du
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d s
Soekar r
r r
ta a
a a
wi wi
wi wi
i wi
w wi
wi w
wi w
w wi
wi w
w i
wi w
w wi
wi w
w w
wi wi
wi wi
w wi
wi wi
i wi
wi w
wi i
i wi
i wi
wi w
wi wi
wi i
wi w
w i
w w
w wi
i w
w w
w w
w w
w w
w w
w w
w w
i w
w wi
w w
i w
w w
w w
w w
w w
w w
w w
w w
w w
w w
w w
w w
w w
w w
w w
w w
w i
w wi
, , 2
St t
t t
ra a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a t
t te
t te
te t
t te
te te
te te
te te
te te
te te
te t
te t
t te
te te
te te
te e
t t
t t
t t
te te
te te
te t
t t
te t
te e
te te
te te
te te
te te
e e
t te
te t
te e
te t
te t
e te
t e
te t
t t
e t
te te
te te
e e
e t
t t
te e
e t
t t
t t
t e
e e
e e
e e
t t
e e
e e
e e
t t
t t
t te
te t
te t
e e
e e
e te
te g
g g
g g
g g
g gi
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g Penge
e em
em m
m m
m m
ba ba
ba ba
ba b
ba ba
ba ba
ba ba
b a
ba b
b ba
b b
ba ba
ba ba
ba ba
b ba
b b
b ba
b b
ba b
b b
b b
b ba
b b
b b
b ba
b b
ba b
b b
b b
b b
b ba
ba a
b ba
b ba
b b
b a
b b
b b
b b
b b
b b
b b
b b
b a
ba b
ba b
ba b
b b
a b
ba b
a a
b b
b b
b b
b b
a a
a b
b b
b b
b b
b a
a a
b b
b b
a a
a a
a n
n n
Agro o
o o
in d
d d
d d
d d
d d
d d
d du
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d s
G G
Ga G
mb
1 1
6 6
2.6 Teknik Analisis Data 2.6.1 Metode Perbandingan Eksponensial MPE
Metode Perbandingan Eksponensial MPE merupakan salah satu metode untuk menentukan urutan prioritas alternatif keputusan dengan kriteria jamak.
Teknik ini digunakan sebagai pembantu bagi individu pengambilan keputusan untuk menggunakan rancang bangun model yang telah terdefinisi dengan baik
pada tahap proses. MPE akan menghasilkan nilai alternatif yang perbedaannya lebih kontras.
Penentuan bahan baku dalam pelitian ini menggunakan Metode Perbandingan Eksponensial MPE. Menurut Marimin 2002 MPE merupakan
salah satu metode yang digunakan untuk menentukan urutan prioritas alternatif keputusan dengan kriteria jamak. Survey pakar dilakukan untuk
menginventarisasi dan melakukan pembobotan terhadap kriteria yang dipakai untuk penentuan alternatif bahan baku unggulan. Selanjutnya Manning 1984
yang diacu dalam Eriyatno 2003, menyatakan bahwa keuntungan metode MPE yaitu adanya nilai skor yang menggambarkan urutan prioritas menjadi besar
karena merupakan fungsi eksponensial, dengan demikian urutan prioritas alternatif keputusan akan lebih nyata. Adapun tahapan penggunaan MPE menurut
Ma’arif dan Tanjung, 2003 adalah sebagai berikut : x Penentuan alternatif keputusan,
x Penyusunan kriteria keputusan yang dikaji, x Penentuan derajat kepentingan relatif setiap kriteria keputusan dengan
menggunakan skala konversi tertentu sesuai dengan keinginan pengambil keputusan,
x Penghitungan nilai dari setiap alternatif keputusan, x Pemeringkatan nilai yang diperoleh dari setiap alternatif keputusan.
2.6.2 Teknik Interpretive Structural Modelling ISM
Menurut Marimin 2004, salah satu teknik pemodelan yang dikembangkan untuk perencanaan kebijakan strategis adalah teknik pemodelan
Interpretasi Struktural Interpretive Structural Modelling – ISM. Teknik ISM
2. .
. .6 T
2. .
. .6.1
un n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n tu
tu tu
tu tu
tu tu
tu t
tu tu
tu tu
tu tu
tu tu
t tu
tu tu
tu t
tu t
u tu
tu t
t tu
tu t
t tu
tu tu
t t
t t
t tu
u u
u tu
tu tu
u tu
tu t
tu tu
tu t
t tu
tu tu
u u
u tu
u t
t k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k T
T T
ekn kn
kn kn
kn kn
kn kn
k kn
kn n
k k
k kn
n n
n k
kn k
kn kn
kn n
k n
n k
n n
n k
n k
kn kn
k n
n kn
kn kn
n n
n n
n n
n n
n ik
un n
n ntu
tu tu
tu u
u u
u u
u u
u tu
tu tu
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
pa a
a ada
da da
da da
d da
da da
da da
da da
d da
da da
d da
a d
da da
da da
da da
da da
da d
d a
da da
d da
da da
d a
da da
da da
da a
da a
d d
a a
a d
a da
da d
da a
da d
da d
da a
d a
da a
a a
a a
a a
a d
d d
a a
da d
d da
d a
a a
a a
d d
a a
t le
e e
ebi bi
bi i
i i
i i
i i
i i
i bi
i i
i i
i i
i i
bi i
i i
i i
i i
i i
i i
i i
i i
i i
i i
i i
i i
i i
i i
i i
h h
h h
h h
h h
h h
h h
h h
h h
h h
h h
h h
h h
h h
h h
h h
h h
h h
h h
h h
h h
h h
h h
h h
h h
h h
h h
h h
h h
h h
h h
h h
h h
h h
h h
h h
h h
h h
h h
h h
h h
h h
h h
h h
h h
h h
k
P e
erb rb
b b
b b
rb rb
rb b
rb b
b b
b b
b b
b b
b b
b rb
rb rb
b b
b b
b b
rb b
b b
b b
b rb
b b
b b
b b
b rb
b b
b b
b b
rb b
b b
b b
b b
b rb
b b
b b
b b
b b
b b
b b
b b
b b
b b
b b
b b
b b
b a
a a
a a
a an
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
sa a
a ala
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
h h
h h
h h
h h
h h
h h
h h
h h
h h
h h
h h
h h
h h
h h
h h
h h
h h
h h
h h
h h
h h
h h
h h
h h
h h
h h
h h
h h
h h
h h
h h
h h
h h
h h
h h
h h
h h
h h
h h
h h
h h
h h
h h
h h
ke e
e epu
pu pu
pu pu
pu pu
pu pu
pu pu
u u
u pu
p u
pu pu
pu u
pu pu
u pu
p pu
u pu
p pu
p u
pu pu
pu p
u u
u pu
p u
u u
u u
p u
pu p
pu p
pu p
u p
u pu
p u
u u
u u
u p
p p
u u
u p
u p
p p
t t
t tu
t t
t t
t m
m me
me e
e ng
ng ng
ng ng
ng n
ng ng
ng ng
ng ng
ng ng
n ng
ng ng
n ng
ng ng
n ng
n g
g n
ng ng
ng n
ng ng
ng ng
n n
n ng
ng n
ng n
n n
n n
ng n
ng n
ng ng
ng ng
n n
n n
n n
ng n
n n
n n
ng n
ng n
ng n
n n
g i
un n
n ntu
tu t
tu u
u u
u tu
u u
tu u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
tu u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
ya a
a ang
ng ng
ng ng
ng ng
n ng
n ng
ng g
g g
g g
ng ng
ng ng
ng ng
ng ng
ng g
ng n
g n
ng ng
ng g
g g
g ng
ng ng
n g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
ng g
g g
g g
n g
g g
g g
g g
g g
n n
n g
n n
g g
g g
g g
n ng
ng n
ng g
g g
g d
ya a
a ait
it t
it it
t t
t it
t it
t t
t t
t t
t t
t t
t t
t t
t t
t t
t t
t t
t t
t t
t t
t t
t t
t t
t t
t t
t t
t t
t t
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
ka a
a ar
r r
r r
r r
r r
r r
r r
r r
r r
r r
r r
r r
r en
en en
en en
en en
en en
en en
en en
e e
en e
en en
en en
n en
en en
n en
en en
e en
n e
n n
en n
en en
en e
en e
n en
e e
n e
n n
en n
e n
n e
n en
n e
n n
en n
n n
n n
n n
e n
en en
n en
e en
e n
n n
a al
l l
lterna M
M M
Ma’ar x
x x
x P x
x x
x P x
x x
x P m
ke ke
ke k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
x x
x x P
P P
P P
P P
P P
P P
P P
P P
P P
P P
P P
P P
P P
P P
P P
P P
P P
P P
P P
P P
P x
x x
x P
P P
P P
P P
P P
P P
P P
P P
P P
P P
P P
P P
P P
P P
P P
P P
P P
P P
P P
P P
P P
P P
P P
2. .
. .
. .
. .
. .
. .
. .
. .
. .
. .
6. 6.
6. 6.
6 6
6. 6.
6. 6
6. 6
6. 6.
6 6
6 6.
6. 6
6 6.
6 6.
6. 6
6. 6
6 6
6 6
6 6
6 6
6 6
6 6
6 6
6 6.
6 6
6 6
6 6.
6 6
6 6
6 6.
6 6.
6 6
6 6
6 6
6 6
6 6
6 6
6 6
6 6
6 6.
6 6
6 6
6 6
6 6
2 2
2 2
2 2
2 2
2 2
2 2
2 2
2 2
2 2
2 2
2 2
2 2
2 2
2 2
2 2
2 2
2 2
2 2
2 2
2 2
2 2
2 2
2 2
2 2
2 2
2 2
2 2
2 2
2
di i
i ike
ke ke
ke ke
k k
ke ke
ke k
ke ke
ke ke
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k ke
k k
k k
k k
k k
k k
k k
ke k
ke k
k k
ke k
ke k
k ke
k k
k k
k k
k k
k k
e e
e e
k k
k k
k m
m m
m m
m m
m m
m m
m m
m m
m m
m m
m m
m m
In n
n n
n n
te te
te te
te te
t te
te te
te te
te t
te te
te t
te te
te te
t t
t te
t t
te t
t t
te te
te e
e e
te e
e t
e te
t e
t t
t t
t t
t t
t t
t t
r rp
rp p
rp r
r r
r r
r r
r r
r r
r r
r r
r rp
p
merupakan salah satu teknik permodelan sistem untuk menangani kebiasaan yang sulit diubah dari perencana jangka panjang yang sering menerapkan secara
langsung teknik penelitian operasional dan atau aplikasi statistik. Tujuan utama dari teknik ISM adalah untuk mengkaji suatu sistem atau kelompok Eriyatno
1999. Pendekatan metodologi teknik ISM dibagi menjadi dua bagian yaitu
penyusunan hirarki dan klasifikasi sub elemen. Prinsip dasar teknik ISM adalah mengidentifikasi struktur didalam suatu sistem yang dapat memberi nilai manfaat
tinggi guna meramu sistem secara efektif dalam pengambilan keputusan yang lebih baik. Penyusunan hirarki dilakukan untuk menentukan tingkat perjenjangan
struktur dari suatu sistem, sehingga memberikan kejelasan dalam memahami suatu hal yang sedang dikaji. Sruktur digunakan untuk menggambarkan
pengaturan dari elemen-elemen serta hubungan antar elemen yang turut membentuk sistem. Program yang sedang dikaji penjenjangan strukturnya dibagi
menjadi elemen-elemen, kemudian setiap elemen diuraikan menjadi sejumlah sub elemen.
2.6.3 Analisis SWOT
Analisis SWOT adalah identifikasi berbagai faktor secara sistematis untuk merumuskan strategi perusahaan. Analisis tersebut berdasarkan pada logika yang
dapat memaksimalkan kekuatan strengths dan peluang opportunities, namun secara bersamaan dapat meminimalkan kelemahan weakness dan ancaman
threats. Proses pengambilan keputusan strategis selalu berkaitan dengan pengembangan misi, tujuan, strategi dan kebijkan perusahaan. Dengan demikian
perencanaan Strategi strategic planner harus menganalisa faktor-faktor strategis perusahaaan kekuatan, kelemahan, peluang dan ancaman dalam kondisi yang
ada saat ini. Hal ini disebut dengan analisis situasi, dan model yang paling popular untuk analisis situsi adalah analisis SWOT Rangkuti 2004.
Kinerja perusahaan dapat ditentukan oleh kombinasi faktor internal dan eksternal. Kedua faktor tersebut harus dipertimbangkan dengan analisis SWOT.
SWOT adalah singkatan dari lingkungan internal strengts dan weaknesses serta merupa
a a
a kan
sulit di i
i iubah
langsun n
n ng te
dari tek k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
ni n
n n
n ni
ni ni
n ni
n ni
ni ni
ni ni
ni ni
n ni
n n
ni ni
ni i
ni ni
ni n
n ni
ni ni
ni n
ni ni
n ni
ni ni
n n
n ni
ni n
ni n
n ni
ni ni
n n
n n
n n
n n
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
1999. Pe
Pe e
Pe e
e e
e e
e e
e e
Pe e
e e
e e
e e
e e
e e
e e
e e
e e
e e
e e
e e
e e
e e
e e
e e
e e
e e
n n
n n
nd n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
penyusu u
un un
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n an
an an
a a
a a
an a
an a
a a
an a
a a
a an
a an
a a
a a
an a
a an
an a
a a
a a
an a
a a
a a
a an
a a
a a
a a
a an
a a
a a
a a
n n
a a
a a
a a
a a
a a
a mengid
d d
d en
en n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n t
t t
t ti
ti ti
ti ti
t t
t t
t t
ti t
t ti
t t
t t
t t
t t
t t
t t
t t
t t
t t
t t
t t
t t
t t
t t
t t
t t
t t
t t
t t
t t
t t
t t
t t
t t
t t
t t
t t
t f
tinggi g g
g gun
un un
un u
un n
un n
n un
un n
un n
n un
un u
n n
un un
n n
un un
u un
un n
n un
u n
n n
n n
n u
u u
u n
u u
u u
n un
u u
u a
a a
a a
a a
a lebih ba
a a
aik ik
k k
k k
k ik
ik k
ik k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
. .
. .
. P
struktur r
r r d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d ar
a a
a a
a a
a suatu h
ha ha
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a l
l l
l l
l l
l l
l l
l l
l l
l l
l l
l l
l l
l l
l l
l l
l l
l l
l l
l l
l ll
l pengatu
u ur
ur r
r an
an an
an an
an an
an an
an n
an an
an an
an an
n an
a an
n n
an an
n n
n n
n an
an an
an an
an an
an a
n an
n a
an a
a a
an n
an n
an a
n an
an n
a a
a n
a a
an a
a an
n n
an n
an n
n a
a n
n membe
e n
n tu
tu tu
tu tu
t t
u u
tu tu
tu u
tu u
u u
u tu
u u
tu u
u u
u u
u tu
tu tu
u u
u tu
u u
u tu
u u
u u
tu u
u u
u u
u u
tu u
u u
tu u
u u
u u
t u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
k k
k k
k k
k k
menjad d
i el
el el
el l
l el
el el
el el
el el
el el
el el
el el
l e
el el
el l
l el
l el
l el
e e
el l
l l
el el
el e
e e
el el
l l
l l
l el
l l
el l
l el
e e
l l
l l
l l
l l
l el
l l
l l
l e
l l
l l
l l
e e
e l
l l
l l
e el
e e
e l
l l
l em
e e
e e
e e
elemen. .
.
2.6.3 A A
A Anali
A Anal
merumu u
u uskan
dapat m m
m mema
secara bers
threats s
s s. P
pengem m
m mba
b b
ng ng
g g
perenca a
an an
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n aa
aa aa
aa aa
aa aa
aa aa
aa aa
a a
a a
a aa
a a
a a
a a
a a
aa aa
a a
a aa
aa a
a aa
aa aa
aa aa
a aa
aa a
a a
aa a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a aa
a a
a a
a a
a a
a a
a a
n n
n n
perusah h
ha ha
ha ha
ha ha
ha a
ha ha
ha ha
h ha
a h
a ha
a a
a h
ha ha
ha a
ha ha
a a
a a
h ha
h h
ha h
a ha
a a
a a
a ha
ha a
a ha
ha a
a a
a a
a a
ha h
a a
h ha
a a
a a
a h
a a
a a
a a
a aa
aa aa
aa aa
aa aa
a aa
aa aa
aa aa
aa aa
aa aa
aa a
aa a
a aa
aa aa
aa a
aa aa
a a
a aa
a aa
aa aa
a aa
aa a
a aa
a a
aa a
a aa
a a
a a
a a
a a
a a
n ada saat
at t
t t
t i
i i
i i
i i
i i
i ni
ni ni
ni ni
ni ni
ni i
n n
n ni
ni n
ni ni
n n
ni ni
n n
ni n
n ni
n n
n ni
ni ni
n n
ni ni
n n
ni n
n n
ni n
ni ni
ni ni
ni ni
i i
n n
ni n
n n
n n
n n
ni n
ni n
n n
. untuk a
a an
an an
an an
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
al al
a al
al a
al al
al al
al al
a al
al al
al al
l l
l al
al al
al l
l al
al a
al l
al al
l al
l al
al l
al a
al al
al l
al al
al al
l al
a al
al l
a al
al l
al al
a a
a a
a a
a a
a a
a al
a a
a a
a a
a a
a a
a l
l a
is i
i i
i i
i is
is i
i i
i is
i i
i i
i i
i i
i i
i is
i i
i i
i i
is i
i Ki
Ki Ki
Ki Ki
Ki i
K K
K Ki
Ki Ki
Ki Ki
Ki Ki
Ki Ki
K K
Ki Ki
Ki Ki
Ki K
i K
Ki Ki
i i
Ki i
Ki K
K Ki
i K
K ne
ne n
n n
ne ne
n n
ne ne
n n
n n
n n
ne n
n n
ne ne
ne n
ne n
n n
n ne
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
ne n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
ne n
n n
n n
n e
e n
n e
eksterna na
a a
a a
a a
l. l.
l. l
l l
l. l
l. l.
l. l.
l. l.
l l
l. l.
l l
l l.
l l
l l
l l
l l.
l l
l l
l l
l l
l l
l l
l l
l l
l l
l l
l l
l l
l l
l l
l l
K K
K K
K SWOT
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a da
da da
d da
da da
da da
a da
da da
da da
d d
da da
d d
d da
a da
da da
da a
da a
a a
d da
a a
d da
l l
l
lingkungan eksternal opportunities dan threats yang dihadapi dalam dunia bisnis. Analisis SWOT membandingkan antara faktor eksternal peluang dan ancaman
dengan faktor internal kekuatan dan kelemahan Gambar 4.
Gambar 4. Diagram Analisis SWOT David 2002
Penjabaran analisis SWOT menurut David 2002, adalah sebagai berikut:
x Kuadran 1
Perusahaan dalam kuadran ini memiliki peluang dan kekuatan sehingga dapat memanfaatkan peluang yang ada. Strategi yang harus diterapkan dalam
kondisi ini adalah mendukung kebijakan pertumbuhan yang agresif growth oriented strategy
x Kuadran 2
Meskipun menghadapi berbagai ancaman, perusahaan pada kuadran ini masih memiliki kekuatan internal. Strategi yang harus diterapkan adalah
menggunakan kekuatan untuk memanfaatkan peluang jangka panjang dengan cara diversifikasi produkpasar
x Kuadran 3
Perusahaan menghadapi peluang pasar yang sangat besar, tetapi di lain pihak, perusahaan menghadapi berbagai kendalakelemahan internal. Fokus strategi
li i
n ng
n ku
A A
An A
alis de
e e
e nga
P P
e e
nj nj
nj n
nj nj
nj j
j nj
nj j
nj nj
j j
j j
j j
nj nj
nj n
nj nj
nj nj
nj nj
nj nj
j nj
nj j
nj j
j j
j nj
j nj
nj j
j j
j nj
nj j
j nj
nj nj
j j
j nj
nj n
nj nj
nj j
n n
nj nj
nj nj
nj nj
n n
j j
n n
nj n
n n
n n
nj nj
nj nj
nj j
j nj
j nj
j j
nj j
j j
j n
j n
n n
nj n
n nj
n n
n n
n nj
nj n
nj nj
nj nj
j j
j j
j j
j j
j j
j j
j j
j j
j j
j a
a a
a ab
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a x
x x
x
K P
m ko
or x
x x
x
K M
M M
M m
m m
m m
m m
m m
m m
m m
m m
m m
m m
m m
m m
m m
m m
m m
m m
m m
m m
m m
m m
m m
m m
m m
m m
m m
m m
m m
m m
m m
m m
m m
m m
m m
m m
m m
m m
m m
m m
m m
m m
m m
m m
m c
c c
c ca
c c
c c
c c
c c
c c
c c
c c
c c
c c
c c
c c
c c
c c
c c
c c
c c
c c
c x
x x
x x
x x
x x
x
K K
K K
K K
K K
K K
K K
K K
K K
K K
K K
K K
K K
P P
P P
P P
P P
P P
P P
P P
P P
P P
P P
P P
P P
P P
P P
P P
P P
P P
P P
P P
P P
P P
P P
P P
P P
P P
P P
P P
P P
P P
P P
P P
P P
P P
P P
P P
P P
P P
P P
P P
P P
P P
P P
p p
p p
pe p
p p
p p
p p
p p
p p
p p
p p
p p
p p
p p
p p
p p
perusahaan ini adalah meminimalkan masalah-masalah internal perusahaan sehingga dapat menentukan peluang pasar yang lebih baik
x Kuadran 4
Kuadran ini merupakan situasi yang tidak menguntungkan perusahaan karena, menghadapi berbagai ancaman dan kelemahan internal
Dalam melakukan analisis SWOT diperlukan data eksternal dan data internal. Data eksternal dapat diperoleh dari lingkungan di luar perusahaan,
seperti: analis pasar, komunitas, pemasok, pemerintah, dan analisa kelompok kepentingan tertentu. Data internal dapat diperoleh di dalam perusahaan itu
sendiri, seperti 1 laporan keuangan neraca, laba-rugi, cash flow, struktur pendanaan; 2 laporan kegiatan sumber daya manusia jumlah karyawan,
pendidikan, keahlian, pengalaman, gaji, perputaran tenaga kerja, 3 laporan kegiatan operasional; 4 laporan kegiatan pemasaran; dan lain-lain. Model yang
dipakai pada tahap ini terdiri dari 3 tiga tahap, yaitu: 1 matriks faktor strategi eksternal; 2 matriks faktor strategi internal; dan 3 matriks profil kompetitif.
Matriks SWOT menggambarkan secara jelas bagaimana peluang dan ancaman eksternal yang dihadapi oleh perusahaan dapat disesuaikan dengan kekuatan dan
kelemahan yang dimiliki. Dari matriks di atas akan terbentuk empat kemungkinan alternatif strategi Gambar 5
Selanjutnya Marimin 2004, menjelaskan bahwa langkah-langkah pembuatan matriks internal dan eksternal adalah sebagai berikut:
1. Pada kolom 1 dilakukan penyusunan terhadap semua faktor-faktor yang
dimiliki oleh perusahaan dengan membagi menjadi dua bagian yaitu faktor internal dan eksternal.
2. Pemberian bobot masing-masing faktor pada kolom 2, dmulai dari 1,0 sangat
penting sampai dengan 0,0 tidak penting. Bobot dapat diperoleh dengan berbagai teknik pembobotan. Teknik pembobotan dengan menggunakan
metode perbandingan berpasangan pairwise comparasion. 3.
Pada kolom 3 diisi perhitungan rating terhadap faktor-faktor tersebut berdasarkan pengaruhnya terhadap perusahaan. Rentang nilai rating 1,0
berarti kurang berpengaruh sampai 5 berarti berpengaruh. per
r r
rusah seh
h h
hingg
x Ku u
u uadra
Ku u
u u
ad ad
ad ad
ad ad
ad ad
a ad
ad ad
ad ad
ad ad
ad ad
ad ad
ad ad
d ad
d ad
ad ad
d ad
ad ad
d d
ad ad
d ad
ad ad
ad d
d d
d ad
ad ad
ad ad
d ad
ad a
ad ad
a a
d d
ad ad
a d
d a
d ra
ra ra
ra ra
ra a
ra ra
a ra
ra ra
ra ra
ra ra
ra ra
ra ra
ra ra
ra ra
ra a
ra ra
ra ra
ra ra
a ra
ra ra
ra a
r ra
ra ra
ra r
ra ra
a r
r r
a ra
a a
r a
a a
a a
a me
e e
ng ng
ng g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g ng
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g ha
h h
h h
h h
h h
h h
h h
h h
h h
h h
h h
h h
h h
h h
h h
h h
h h
h h
h h
h h
h h
h Da
Da Da
Da Da
a a
a a
a a
Da Da
Da a
a a
Da a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a Da
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a la
l l
l l
l l
l l
internal l
l l.
D D
D D
D D
D D
seperti: a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
n n
n n
n na
na n
n n
n n
n n
n n
na n
n n
n n
na n
n n
n n
n n
n n
n n
na n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n kepenti
i n
nga ga
ga g
ga ga
ga ga
ga g
ga ga
ga ga
a a
a ga
ga g
g g
g g
ga a
ga g
g g
g ga
a ga
g g
ga g
g g
ga g
a ga
a g
a g
g g
g g
g n
n n
n n
n n
n sendiri,
, s
s s
s s
s s
s s
s s
s s
s s
s s
s s
s s
s s
s s
s s
s s
s s
s s
s s
s s
s s
s s
s s
s s
s s
s ep
ep e
e e
e ep
ep e
e e
ep e
ep e
e e
e e
e e
e ep
e e
e e
e e
e e
e e
e e
e e
e e
e e
e e
e e
e e
e e
e e
e e
e e
e e
e e
e e
e e
e e
e e
pendana a
aa aa
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
; pendidi
i ik
ik k
k k
k an
an an
a an
an an
n an
an n
an an
an a
a an
an n
an an
an a
a an
an n
n an
a a
a a
a an
an a
a an
a a
a a
an a
a a
a a
a a
a a
a a
a an
n n
n a
a a
n n
n a
an n
a a
an n
, kegiatan
n n
n o o
o o
o o
o o
o o
o o
o o
o o
o o
o o
o o
o o
o o
o o
o o
o o
o o
o o
o o
o o
o o
o o
o o
o o
o o
o o
o o
o o
o o
o o
o o
o o
o o
o o
o o
o o
o o
p p
p p
p p
p p
p dipakai
i pa
pa pa
a a
a a
a a
a pa
pa a
a a
pa pa
pa a
a a
a pa
a a
a a
a a
a pa
pa p
a a
a a
pa a
a pa
a a
a a
a a
pa a
a a
pa a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a p
p d
d d
d d
d d
d d
d eksterna
na a
al; l;
l; ;
; ;
; ;
; ;
; ;
l; ;
l; ;
l; ;
; ;
; ;
; ;
; ;
; ;
; ;
; ;
; ;
; ;
; 2
Matriks s
s s SW
SW SW
SW SW
SW SW
S SW
S S
S SW
SW S
S SW
S SW
S S
S SW
SW S
S S
SW S
S SW
SW SW
SW S
S SW
SW S
S SW
SW SW
S W
S S
SW S
S S
S S
S S
S S
S SW
S SW
S S
SW S
S S
S S
S S
SW S
S S
S S
S S
S S
W S
S S
S S
S S
S S
S S
S S
S S
S S
S S
eksterna na
a al
l l
l l
l l
l l
l l
l l
l l
l l
l l
l l
l l
l l
l l
l y
y y
y y
y y
ya y
y y
y y
y y
y y
y y
y y
y y
y y
y y
y y
y y
y y
y y
y y
y y
y y
y y
y y
y y
y y
y y
y y
y y
y y
y y
y y
y y
y y
y y
y y
y y
y y
y y
y y
y y
y y
y y
y y
y kelemah
h h
han y alternat
t t
t if str
Sela pembua
a a
atan m 1.
Pad d
d da k
dim m
m miliki
inte e
e e
e e
rn r
r al
al al
2. Pem
m mb
mb mb
mb mb
mb mb
mb mb
mb mb
b mb
mb mb
mb b
mb mb
mb mb
mb mb
mb b
b mb
mb mb
b b
mb mb
mb b
mb mb
mb mb
mb b
mb b
b mb
b mb
b b
mb mb
b b
mb b
mb mb
mb mb
mb mb
mb mb
b m
mb mb
m m
mb b
b mb
mb b
mb m
m b
m m
m er
e e
e e
e e
e e
e e
e e
e e
e e
e e
e e
e e
e e
e e
e e
e e
e e
e e
e e
e e
e e
e e
e e
e e
e pen
n nt
nt nt
nt nt
nt nt
nt nt
nt nt
nt nt
nt nt
nt t
t nt
nt nt
nt nt
nt nt
t nt
nt nt
t t
nt nt
t nt
nt nt
nt n
n n
t n
nt t
t n
t t
t n
nt n
t nt
nt t
t t
t t
t t
t t
in in
in in
in in
in in
in in
in in
in in
in n
in in
in in
in in
in n
in in
in in
in n
n in
in in
in in
in in
n i
n i
n in
in in
n i
n in
n n
in n
n i
in n
in in
i n
i i
in n
g g
g g
g g
ber r
rb rb
b b
b b
b b
b b
b b
b b
b b
b b
b b
b b
b b
b b
b b
b b
b b
b b
ag ag
ag ag
ag ag
g g
g ag
ag ag
ag ag
ag ag
ag ag
g g
g g
g ag
ag g
g g
g ag
ag g
g g
g g
g ag
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
a me
e e
to to
to o
o to
to to
to to
to to
to to
to to
to to
to to
o to
to to
to o
to to
o to
to o
o to
o o
to to
to to
o to
o o
to o
o o
to to
o o
o o
o o
to o
to o
o o
o t
to o
o o
t t
t o
o o
o de
d d
d d
de de
de de
de de
d d
de d
d d
d d
de d
d d
d d
d de
d de
de d
d d
d d
d d
d de
d d
d d
de d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
3. Pad
d da
da da
da a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a da
a a
a a
a a
a a
a a
a k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
k k
ber r
rd rd
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
as as
as as
as as
as a
as as
as a
as as
as s
s as
as as
as as
s s
s s
s s
a a
a a
s a
a a
a ber
r ra
ra a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
rt rt
rt rt
rt rt
t r
t rt
rt rt
rt rt
r r
r rt
r rt
r r
rt rt
r r
r r
r r
r r
r rt
r r
r r
r r
r r
rt r
r r
r r
i i
i i
i i
i i
i i
i i
i i
i i
i i
i i
i i
i i
i i
i i
i i
i k
k k