potensial untuk dikembangkan di Provinsi Lampung karena Lampung memiliki potensi sumber daya lahan, agroklimat dan sumber daya manusia yang memadai.
Kondisi iklim tropis dengan curah hujan yang cukup, ketersediaan lahan yang masih luas, serta berkembangnya teknologi optimalisasi produksi dapat
mendukung kelayakan pengembangan usaha agroindustri di Provinsi Lampung. Dalam upaya mengatasi krisis energi, khususnya bahan bakar minyak
BBM yang diinduksi oleh meningkatnya harga BBM dunia, maka Provinsi Lampung telah berupaya untuk mencari sumber-sumber bahan bakar alternatif
yang dapat dikembangkan. Salah satu alternatif pengganti BBM konvensional yang berasal dari fosil adalah bioetanol, yang merupakan bahan bakar nabati.
4.3 Kebutuhan Bioetanol berdasarkan Jumlah Stasiun Pengisian Bahan Bakar Umum SPBU dan Jumlah Kendaraan di Provinsi Lampung
Berdasarkan data Dispenda Provinsi Lampung, jumlah SPBU di Provinsi Lampung pada tahun 2011 adalah 105 unit Tabel 6. Bila diasumsikan rata-rata
kapasitas 30.000 liter per hari per SPBU, maka dalam 1 satu tahun Provinsi Lampung membutuhkan 1.512.000 kl BBM. Selanjutnya bila dikaitkan dengan
rencana penggunaan bahan bakar nabati Indonesia untuk tahun 2005-2010, yakni kebijakan untuk penggunaan bioetanol sebesar 5 dari total penggunaan
premium TIM NAS BBN 2008, maka untuk Provinsi Lampung setiap tahunnya dibutuhkan 75.600 kl bioetanol. Selengkapnya kebutuhan BBM di Provinsi
Lampung tersebut dapat dihitung berdasarkan dari jumlah kendaraan yang ada di Provinsi Lampung Tabel7.
Mengacu pada data Dispenda tahun 2011, jumlah kendaraan yang ada di Provinsi Lampung di tahun 2010, adalah 1.075.450 unit kendaraan roda 2 dua,
dan 144.198 unit kendaraan roda 4 empat. Berdasarkan jumlah 1.219.648 unit kendaraan yang ada di Provinsi Lampung, maka diperkirakan kebutuhan BBM di
Tahun 2010 adalah 1.756.293,12 kl. Jumlah tersebut diperoleh dari jumlah kendaraan dan rencana pemerintah yang menginginkan agar penggunaan BBM
untuk tahun 2010 di subtitusikan dengan BBN, dalam hal ini bioetanol sebesar 5, maka kebutuhan bioetanol di Provinsi Lampung tahun 2010 adalah 88.811
kl. Berdasarkan kebutuhan di atas maka diperlukan adanya pengembangan agroindustri bioetanol di Provinsi Lampung
potensia a
a al un
potensi sum
Kondisi i
i i ikli
masih luas
menduk k
k k
k un
un un
un un
un un
un un
un n
un un
n n
un un
un un
n n
un un
un un
un un
un n
un un
n un
n un
n u
un n
n un
un u
n un
u n
n n
n n
u n
n n
n u
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
Da D
Da Da
Da Da
D Da
Da Da
Da D
Da Da
Da Da
Da Da
D Da
Da Da
Da Da
Da Da
D Da
D D
D Da
D Da
D D
Da Da
D Da
D D
Da D
Da D
D D
D D
D D
a a
Da a
D Da
a a
D a
a D
a a
a a
D a
la la
la la
la la
la la
la a
la la
la la
la la
la la
la la
la l
l l
la la
l l
l l
la l
l l
l l
l l
l l
l la
la l
l a
l l
l l
l BBM
ya ya
ya ya
ya ya
ya ya
y ya
y ya
ya ya
ya ya
ya ya
ya ya
ya ya
ya ya
ya ya
y ya
a a
ya a
a y
ya ya
ya a
ya ya
y ya
y y
a a
y ya
a a
y y
a ya
y ya
ya y
ya a
ya y
ya y
y ya
a aa
ya a
y y
ya ya
y ya
ya ya
a a
ya y
a y
y y
y y
y n
n n
n n
n n
n n
Lampun n
n ng
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g t
te t
t t
t t
t t
t t
t t
t t
t t
t t
t t
t t
t t
t t
t t
t t
t t
t t
t t
t yang d
d da
da a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a pa
p pa
pa pa
pa pa
p pa
p p
p p
p p
p p
p p
p p
p p
p p
p p
p p
p p
p p
p p
p p
p p
p p
p p
p p
p p
p p
p p
p p
p p
p p
p p
p p
p p
p t
yang be e
er er
as as
as a
as as
as as
as as
s as
as s
as as
as as
as s
s as
as as
as s
s s
as s
as as
a s
as as
as s
as a
as a
a as
s s
as as
as as
a a
s s
as as
a a
s s
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a
4.3 Keb b
bu bu
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
t t
tu tu
t t
tu tu
tu tu
tu tu
tu tu
t t
t tu
tu tu
tu t
t tu
tu t
t tu
t tu
tu t
tu t
tu t
tu t
t t
t t
t t
u tu
t u
t t
u u
Bak k
ka ka
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
r r
r r
r r
r r
r r
r r
r r
r r
r r
r r
r r
r r
r r
r r
r r
r r
r r
r r
r r
r r
r r
r r
r r
r r
r r
r r
r r
r r
r r
r r
r r
r r
r r
r r
r r
r r
r r
r U
U U
Be Be
Be Be
Be e
e e
e e
e e
e e
e e
e e
e Be
e e
e Be
e e
e e
e e
e e
e e
e e
e e
e e
e e
e e
e e
e e
e e
e e
e e
e e
e e
e r
rd r
r r
r r
r r
r r
r r
r r
r r
r r
r r
r r
r r
r r
r r
r r
r r
r r
r r
r r
r r
r r
r r
Lampun n
n ng
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g p
p p
p p
p p
p pa
p p
p p
p p
p p
p p
p p
p p
p p
p p
p p
p p
p p
p p
p p
p p
p p
p p
p p
p p
p p
p p
p p
p p
p p
p p
p p
p p
p kapasita
a a
as s
s s
s s
3 3
3 3
3 30
3 3
3 3
3 3
3 3
3 3
3 3
3 3
3 3
3 3
3 3
3 3
3 3
3 3
3 3
3 3
3 3
3 3
3 3
3 3
3 3
3 3
3 3
3 3
3 3
3 3
3 3
Lampun n
n ng
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
g g
m m
m m
m m
m m
m m
m m
m m
m m
m m
m m
m rencana
a a
a pe pe
pe pe
pe pe
pe pe
pe pe
pe p
pe pe
pe pe
pe e
pe pe
p pe
pe pe
pe e
pe pe
pe pe
pe pe
pe pe
p p
p pe
pe p
p pe
pe p
e p
p p
p p
pe pe
pe p
pe p
p e
p pe
e pe
pe pe
pe pe
pe pe
p e
pe pe
pe e
pe e
e p
e e
p p
pe pe
p n
n n
kebijak k
a an
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
u premium
m m
m T dibutuh
h h
hkan Lampun
n n
ng te Provins
s s
si Lam Men
Provins s
s si La
dan 144 4
4 4.
4. 4.
. .
. .
. .
. .
. .
19 19
19 9
19 19
9 19
19 19
9 9
19 9
19 19
19 19
19 9
19 19
9 19
9 9
19 19
19 1
9 9
1 9
1 9
9 9
8 8
8 8
8 kendara
a aa
aa aa
a a
a a
a a
aa a
a a
a a
a aa
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n y
y y
Tahun 20
20 20
20 20
20 20
20 20
20 20
20 20
20 20
20 20
20 20
20 20
2 20
20 20
20 20
20 20
20 20
20 20
20 20
2 2
20 20
20 20
20 2
20 20
20 20
2 2
20 20
20 2
2 20
2 2
20 2
2 2
2 1
10 1
1 1
1 1
1 1
1 kendara
a aa
aa a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n d
untuk t t
ta ta
ta a
a a
a a
a a
a a
a a
a ta
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
hu hu
hu hu
hu hu
hu hu
hu h
hu hu
hu hu
hu hu
hu hu
h hu
hu u
hu hu
hu hu
hu hu
hu hu
hu hu
hu hu
hu hu
u hu
h hu
hu hu
h h
hu hu
hu u
h h
h h
h h
h hu
h hu
hu hu
u u
u hu
h u
u hu
hu u
hu hu
hu h
h u
u u
u u
u u
u u
hu h
u n
n n
n 5, m
m m
m ak
ak ak
ak ak
ak ak
ak ak
ak ak
a ak
k ak
ak ak
ak ak
ak a
ak ak
ak a
ak k
a ak
k ak
k k
k ak
k ak
k ak
k k
k ak
ak k
k k
ak k
k a
k a
a k
ak a
k k
k k
k k
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
kl. Ber r
rd rd
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d d
d as
as as
as as
as as
as as
a a
a as
a a
as as
s s
s as
as s
s s
as s
s s
s s
s s
a a
a a
a a
agroind d
du du
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
st st
t st
st st
st st
st t
s s
s st
s s
st t
st s
s st
st s
s s
s s
s s
s s
s t
s r
r r
r r
r r
r r
r r
r i
Tabel 6 Jumlah SPBU di Provinsi Lampung No
KabupatenKota Jumlah SPBU unit
1 Bandar Lampung
18 2
Lampung Selatan 22
3 Tanggaamus
4 4
Metro 5
5 Lampung Tengah
14 6
Lampung Timur 4
7 Tulang Bawang
8 8
Lampung Utara 10
9 Way Kanan
3 10
Lampung Barat 3
11 Pesawaran
3 12
Prisewu 4
13 Tulang Bawang Barat
4 14
Mesuji 3
Jumlah 105
Sumber: Dispenda Lampung, 2011 Tabel 7 Jumlah Kendaraan di Provinsi Lampung Tahun 2010
No Wilayah Kendaraan
Roda dua Kendaran Roda
empat Jumlah
unit 1 Bandar lampung
275.792 76.734
352.526 2 Metro
44.959 9.344
54.303 3 Lampung Utara
62.932 7.651
70.583 4 Lampung Selatan
116.781 9.258
126.039 5 Lampung Barat
31.117 2.629
33.746 6 Tanggamus
73.336 5.266
78.602 7 Tulang Bawang
105.454 6.084
111.538 8 Lampung Tengah
165.344 13.026
178.370 9 Way Kanan
37.982 2.946
40.928 10 Lampung Timur
130.911 9.164
140.075 11 Pringsewu
30.842 2.096
32.938 Jumlah
1.075.450 144.198
1.219.648 Sumber: Dispenda Lampung, 2011
4.4 Kondisi Kebutuhan dan Produksi Bioetanol
Untuk menganalisis pengembangan kinerja industri bioetanol dilakukan pendekatan kebutuhan dan produksi bioetanol di dunia internasional dan juga di
Indonesia. Dibawah dijelaskan kondisi kebutuhan dan produksi bioetanol tersebut. N
N No
No o
o W
1 1
1 B
2 2
2 2
2 2
2 2
2 2
2 2
2 2
2 2
2 2
2 2
2 2
2 2
2 2
2 2
2 2
2 2
2 2
2 2
2 2
2 2
2 2
2 2
2 2
M 3
3 3
3 3
3 3
3 3
3 3
3 3
3 3
3 3
3 3
3 3
3 L
4 L 5 L
6 T 7 T
8 L 9 W
1 1
1 10 L
1 1
1 11 P
J S
S u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u u
u mb
mb mb
mb mb
mb mb
mb mb
mb mb
mb mb
mb mb
mb mb
mb mb
mb mb
b mb
mb mb
mb mb
m mb
mb mb
m mb
m mb
mb b
mb b
m mb
m mb
m b
m mb
m m
mb mb
m mb
mb m
m m
b b
b b
m b
mb m
m b
m mb
m m
4. .
. 4
4 4
4 4
4 4
4 4
4 4
4 4
4 4
4 4
4 4
4 4
4 4
4 4
4 4
4 4
4 4
4 4
4 4
4 4
4 4
4 4
4 4
4 4
4 4
4 4
4 4
4 4
4 4
K K
K K
K K
K K
K K
K K
K K
K K
K K
K K
K K
K K
K K
K K
K K
K K
K K
K K
K K
K K
K K
K K
K K
K K
K K
K K
K K
K K
K K
K K
K K
K K
K K
pe e
e e
e e
e e
e e
e e
e e
e e
e e
e e
e e
e e
e e
e e
e e
e nd
nd nd
nd nd
nd nd
nd nd
d d
nd d
nd nd
nd nd
nd nd
nd d
d nd
nd d
nd nd
d nd
d d
d nd
d nd
d d
d d
n nd
d d
nd d
d nd
d d
d d
nd nd
nd d
nd nd
nd nd
nd n
d d
d nd
d d
d nd
d nd
d d
n nd
d n
nd n
d d
d e
e e
e In
n n
n n
n do
do do
do d
do do
do do
do do
do do
d do
do o
do do
do do
do do
d do
do do
do do
do o
do do
do do
do d
d do
d d
do do
d do
d do
d d
do do
o do
o d
do o
d do
d d
o o
do o
d do
o do
o o
o d
o do
d d
d n
n n
ne n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
4.4.1 Dunia
Untuk pangsa pasar internasional, permintaan etanol dunia cukup tinggi. Bahan bakar etanol akan berkembang dalam dunia industry etanol. Jika proyek
etanol yang telah diumumkan terimplementasi, maka produksi bahan bakar etanol dunia meningkat dari 20 juta liter pada tahun 2001 menjadi 31 juta liter pada
tahun 2006 Berg, 2001. Peningkatan produksi etanol dunia diikuti oleh peningkatan permintaan etanol di seluruh dunia setiap tahunnya. Data permintaan
etanol dunia periode tahun 1980 hingga 2009 dapat dilihat pada Tabel 8 Tabel 8 Permintaan Etanol Dunia Periode Tahun 1980-2009
Tahun Volume Juta Liter
Volume Juta Galon 1980
4.368 1.154
1981 4.977
1.315 1982
7.149 1.889
1983 9.280
2.452 1984
12.880 3.403
1985 14.129
3.732 1986
13.193 3.485
1987 14.599
3.857 1988
14.902 3.937
1989 15.191
4.013 1990
15.190 4.013
1991 16.348
4.319 1992
15.850 4.187
1993 15.839
4.184 1994
16.802 4.439
1995 17.970
4.439 1996
18.688 4.937
1997 20.452
5.403 1998
19.147 5.058
1999 18.671
4.932 2000
17.315 4.574
2001 18.676
4.934 2002
21.715 5.736
2003 27.331
722 2004
30.632 8.092
2005 44.875
11.855 2006
51.056 13.489
2007 49.587
13.113 2008
66.329 17.524
2009 72.773
19.227
Sumber : Earth policy Intitute data for 1980 – 2009 from F.O Licht, World Ethanol and Biofuels Report, vol 7,no 18,p 365 di
www.fo-licht.com Juni 2010
Berdasarkan data permintaan etanol tahun 1980-2009 di atas Tabel 8 rata-rata permintaan etanol dunia mengalami peningkatan sebesar 10 persen per
tahun. Mengacu pada kondisi tersebut, maka permintaan etanol dunia untuk 52
4.4.1 Dun
Untu Bahan
b baka
etanol y y
y yang
dunia m m
me me
me me
me me
m me
me me
e e
me m
me me
me me
e m
me me
me e
me me
m me
me me
me m
me me
e me
me e
me me
me e
e me
me me
m e
m me
m e
e me
m m
e me
e e
m me
m m
e e
m m
e m
ni ni
ni ni
ni ni
ni ni
ni ni
ni ni
ni n
ni ni
ni ni
ni ni
ni ni
ni ni
n ni
ni ni
ni ni
ni ni
ni ni
n n
ni i
ni ni
ni n
ni n
ni i
ni ni
ni i
ni n
n i
ni i
ni ni
i n
i n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
tahun 2 20
20 06
06 06
06 06
6 6
6 peningk
k k
kat at
at t
t t
t t
t t
at t
at t
at t
t t
t t
t t
t t
t at
at t
t t
t t
t t
t t
t t
t t
t t
t t
t t
t t
t t
t t
t t
t t
t t
t t
t a
a a
an an
a a
an a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
an a
a a
a a
a a
a a
a a
etanol d d
d dun
un un
un un
n n
n n
n un
un n
n n
un n
un n
n un
un n
n un
un n
n n
n n
n n
u n
n n
n n
n n
un n
n n
n n
n u
un n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
n n
i i
ia i
i i
i i
i i
i i
i i
i i
i i
i i
i i
T T
T T
T T
T T
T T
T T
T T
T T
T T
T T
T T
T T
T T
T T
T T
T T
T T
T T
T T
T
T Ta
T T
T T
T T
T T
T T
T T
T T
T T
T T
T T
T T
T T
T T
T T
T T
T T
T T
T T
T T
T T
T T
T T
T T
T T
T T
T 1
1 1
1 1
1 1
1 1
1 1
1 1
1 1
1 1
1 1
1 2
2 2
2 2
2 2
2 2
2 2
2 2
2 2
2 2
2 2
2 2
2 2
2 2
2 2
2 2
2 2
2 2
2 2
2 2
2 2
2 2
2 2
2 2
2 2
2 2
2 2
2 2
2 2
2 2
2 2
Sumber r
r r
: :
: :
: :
: :
: :
: :
: :
: :
: :
: :
: :
: :
: :
: :
: :
: :
: :
: :
E E
E E
E E
E E
E E
E E
E E
E E
E E
E E
E E
E E
E E
E E
E E
E E
E E
E E
E E
E E
E E
E E
E E
E E
E E
E E
E E
E E
E E
E E
J J
J J
J J
J J
J J
J J
J J
J J
J J
J J
J J
J J
J J
J J
Be Be
Be Be
Be B
Be Be
Be Be
Be Be
B Be
B B
Be B
Be B
B Be
B B
B Be
Be Be
Be e
Be e
Be e
e e
e e
e e
e Be
B Be
B e
B B
B B
B rd
rd r
r rd
rd rd
r rd
r r
rd rd
r r
rd rd
rd rd
r r
r r
r rd
rd rd
r r
r r
rd r
r r
r r
r r
r r
r rd
rd r
rd rd
rd r
rd r
r r
rd rd
rd r
d r
r rd
d rata-rata
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a a
a p
p p
p p
p p
p p
p p
p p
p p
p p
p p
p p
p p
p p
p p
p p
p p
p p
p p
p p
e e
e er
e e
e e
e tahun.
M M
M M
M M
M M
M M
M M
M M
M M
M M
M M
M M
M M
M M
M M
M M
M M
M M
M M
M M
M M
M M
M M
M M
M M
M M
M M
M M
M M
M M
M M
M M
M M
M M
M M
M M
M M
M M
M M
M en
e e
e e
e e
e en
en en
en en
e e
e e
e e
e e
e e
e e
e e
e e
e e
e e
e e