commit to user
142
Dari kutipan tersebut di atas dapat disimpulkan bahwa prabu Niwatakawaca adalah raja yang bersifat sombong, membanggakan
kekuatan dan kesaktiannya hal ini karena mendapat wangsit dan merasa tidak ada dewa dan raksasa yang dapat menyamai kesaktiannya.
c. Nilai Etika
Nilai etika adalah nilai yang menjadi suatu konsep yang ada dalam diri manusia untuk berperilaku baik dalam kehidupan. Dalam cerita
Minta ra ga Ga nca ra n
ditemukan adanya nilai etika, misalnya dalam hal bertutur kata. Berikut kutipan yang mendukung.
Sana lika Ba tara Endra lajeng leja r ing pa ngga lih, r uma os pra sasat sa mpun ica l klilipipun. La jeng par ing dha wuh dhateng par a dewa: Heh
par a dewa ka wula ningsun ka beh, sira a ja padha prihatin Sumurupa, ingsun samengko wus oleh wewenga n bisa ngoncati beba ya iki. Si
Niwa ta ka wa ca nya ta iku ora a na sing bisa nglawa n ing pera ng, na nging sa temene pa tine wis ka tekem ing ma nungsa digda ya linuwih. Mula ne ing
sa mengko ingsun a rep mintasra ya ma ra ng ma nungsa . Mung bae ewuh banget anggon ingsun a rep miji ma nungsa , sing kena binobota n pr akar a
iki. Nanging sa ka pama was ingsun, ora a na sing bisa tetulung mar ang par a dewa keja bane Sang Pa rta. Awit sa tr iya nom-noma n iki ora pega t
a nggone tapa br ata ing Gunung Indra kila. Sing disesuwun r ina-wengi bisa a oleh ka digda ya n ing jurit, nglebur sa wa rna ning satru sekti
Aturipun pa ra dewa : sa yektos, pukulun
Sang Pa rta ma nungsa ingka ng sa weg na nda ng papa -cintra ka sa ged ngenta si
damel, nyirna kaken ratu dena wa ingka ng sa kela ngkung nggegirisi
Terjemahan: Seketika Batara Endra lega dalam hati, merasa seperti sesuatu yang
mengganjal sudah hilang. Lalu memberi perintah kepada para dewa. Heh para dewa punggawaku, kamu jangan bersedih. Ketahuilah saya
sudah mendapat petunjuk menghadapi bahaya ini, Si Niwatakawaca memang tidak ada yang bisa melawannya dalam perang, tapi
sesungguhnya kematiannya akan diketahui oleh manusia yang sakti. Hanya saja saya bingung dalam menilai manusia, yang bisa mengatasi
masalah ini. Tapi dari pengamatanku, tidak ada lagi yang bisa member
commit to user
143
pertolongan kepada para dewa kecuali Sang Parta. Karena satria muda ini tidak putus dalam tapa di Gunung Indrakila. Yang diminta siang malam
bisa mendapatkan kesaktian perang, menghancurkan semua musuh .
Perkataan para dewa: Apa benar pukulun Sang Parta manusia yang sedang hidup sengsara bisa menyelesaikan tugas memusnahkan raja
raksasa yang sangat menakutkan itu .
Dari kutipan tersebut dapat disimpulkan bahwa Betara Endra berbicara dengan bahasa
Ngoko
kepada para dewa yang lain sedangkan para dewa berbicara dengan bahasa
Kra ma
kepada Batara Endra. Hal ini dikarenakan status Batara Endra lebih tinggi daripada para dewa yang lain.
Ma ngke ta ma ngke ka ngmas, puna pa baya ingka ng kinar sa ken dene lami temen ma ngun tapa ? Lan puna pa ka lepa ta n kula , dene paduka tila r
nga ntos sa manten la minipun ? Kulo boten badhe betah paduka tila r a ngur pa duka pejaha na . Suma ngga en gg a l kondur La n ma lih
ka wuninga na, sa dherek paduka pa ra Pa ndawa sa mi nema hi tiwa s, pina ja ya ing telik ma ndra guna , utusanipun P ra bu Suyuda na . Mila
ka ngma s suwa wi en gg a l kondur, sa mpun ta n boten
. Terjemahan:
Nanti ta kangmas, apa yang diinginkan sampai sangat lama bertapa ? apa kesalahan saya, sampai paduka meninggalkan saya sampai begitu
lamanya? Saya tidak akan betah paduka tinggal, lebih baik bunuh saja saya. Silahkan pulang Dan lagi ketahuilah, saudara paduka para
Pandawa sudah mati, dibunuh para mata-mata yang sakti utusan Prabu Suyudana. Maka kangmas silahkan cepat pulang, jangan sampai tidak .
Dari kutipan tersebut di atas dapat disimpulkan bahwa sebagai wujud penghormatan istri kepada suami maka ketika berbicara seorang istri
menggunakan bahasa Jawa ragam
Kra ma Inggil
.
d. Nilai Sosial