Pájina 7
2.2: Reformas Resentes iha Jestaun Ekonómika no Finanseira
2.2.1: Vizaun Jeral
Ministeriu Finansas implementa p og a a efo a oot iha ti a hi ak e e la a . Reformas
e e ko se t a iha eas o ito izasau eko ó ika, JFPPFM no jestaun ezekusaun nian.
2.2.2: Monitorizasaun Ekonómika
Formula polítikas pú likas efikazes ezije ko p ee sau e e detallada o atualizada kona-
ba ekonomia. Ministeriu Finansas hahú ona elabora revizoens kona-ba inflasoens trimestrais no boletins GFS nia
hodi ko p ee de di ak liu eko o ia. Nia hametin mos ninia modelu previzaun ekonómika.
2.2.2.1: Relatórius kona-ba Inflasaun Trimestral
Ministeriu Finansas elabora revizoens kona-ba inflasaun trimestral hodi analiza inflasaun. ‘e izoe s hi ak e e a aliza te d sias iha taxas inflasaun mensal no anual nian, no iha
kategorias subjasentes índise CPI nian hanesan alimentus no transporte. Buat e e ha ee
hanesan kauzas ba inflasaun, hanesan mudansa iha despezas Governu nian, iha taxas kâmbiu no presus merkadorias internasionais, analiza mos iha revisoens trimestrais hirak
e e. Boletins inflasaun trimestral ba Q1 2014 no Q2 2014 foin d
audau e e pu lika iha e site Min. Finansas nian. Ba oin sei publika kada revizaun wainhira iha ona dadus relevantes.
2.2.2.2: Estatístikas Finanseiras Governu nian EFG
EFG e e ha esa kuad u epo taje elató iu e e ekoñesidu internasionalmente hodi halo aprezentasaun no análize kona-ba dadus fiskais. Governu foin implementa kuadru ida
e e o ago a pu lika oleti s fiskasi EFG ia kada t i est e. Implementasaun EFG iha Timor-Leste iha benefísius prinsipais rua.
Primeiru, EFG proporsiona kuadr u ida e e ekoñesidu i te asio al e te o ko siste te
hodi analiza pozisaun fiskal Governu nian. Boletins EFG fornese informasaun importante kona-ba oinsá reseitas petrolíferas no investimentus FP afeta Governu nia pozisaun fiskal
global.
Segundu, EFG klasifika reseitas no despezas ho forma konsistentes iha paízes hotu-hotu. Nun
e e pe ite atu halo komparasoens korretas.
2.2.2.3 Previzaun Ekonómika
Ministeriu Finansas foin daudaun halo kompletu ona previzoens foun kona-ba kresimentu ekonómiku no inflasaun.
P e izoe s hi ak e e halo azeia a odelu eko ó iku di ak ida no ba prosesu previzaun.
‘efo as i po ta tes a p osesu odelaje e e i klui:
Pájina 8
previzaun kona-ba komponentes PIB naun-petrolíferu, modela inflasaun no asegura konsistênsia interna.
Halo previzaun kona-ba komponentes PIB naun-petrolíferu; Iha PIB naun-petrolíferu uluk nian,
ai la ós ninia komponentes subjasentes, halo duni previzaun. Ti a e e Mi isteriu Finansas halo mos previzaun kona-ba komponentes subjasentes PIB naun-petrolíferu
hanesan konsumu uma-kain nian ho investimentu privadu. Ne e i po ta te ta a efo sa
p epa asau polítika eko ó ika ha esa ko pozisau k esi e tu eko ó iku, o la ós de it ia í el ei -jeral.
Previzaun kona-ba inflasaun; Ministeriu
Fi a sas hadi a etodolojia e e uza hodi halo previzaun kona-ba inflasaun. Metodolojia foun uza téknikas avansadas estatístikas nian hodi
konsidera impaktu kona-ba inflasaun despezas Governu nian, presus merkadorias internasionais no taxas kâmbiu.
Konsistênsia Internal; despezas Governu Timor-Leste nian, kresimentu ekonómiku no inflasaun hotu-hotu iha ligasaun ba malu. Espesialmente:
Despezas Governu nudar komponente ida husi PIB naun-pet olífe u. Nu e e wainhira despezas oot sei ha osu k esi e tu eko o iku e e oot.
Inflasaun depende mos ba despezas rekorrentes Governu ia . Nu e e despezas bootr sei rezulta ba
i flasau e e aas. Inflasaun e e aas ele eduz k esi e tu eko ó iku a lo gu p azu no se la iha
kompetitividade.
2.2.3: Jestaun Finansas Públikas
Governu gasta, kobra no jere osan liu husi ninia sistema JFP. “iste a e e ko siste husi leis,
instituisoens no infra- est utu as teko olojia i fo asau e e egula jestau fi a sas
pú likas. “iste a JFP e e efisie te o efikaz ese sial hodi s ta ko upsaun no permite hala o prestasaun servisus públikus.
Dezde 2008 Governu i ple e ta p og a a efo a JFP e e oot. Doku e tus seluk
e e ele disponibiliza publikamente hanesan Planu Estratéjiku Ministeriu Finansas no Livru Orsamentu Estadu 1 2013 ni
a e e desk e e efo a e e detallada e te. “eksau ida e e ealsa los de it efo as a e JFP ia e e i ple e ta ti a e e.
Reformas xave inklui:
Hadi a interface e e “iste a Jestau Informasaun Finanseiru Integradu SIJFI uza ba valores finanseirus V7 ho baze iha web. Interface
fou ida e e pe ite ministérius sira uza SIJFI liuhusi internet. Interface
fou e e iha ia a a jus ka t asadus e e i tuiti us liu utentes sira bele koñese diak.
Pájina 9
Halo utiizasaun módulus aprovizionamentu no jestaun kontratus iha mandatóriu SIJFI nian.
Ne e sig ifika katak ministérius sira tenke rejista fazes xaveprinsipais husi prosesu aprovizionamentu no kontratus iha SIJFI molok halo pagamentus ba kontratores sira.
Ne e i pede ko upsau o e ko aja liñas i iste iais atu ku p i p osesus e e korretus.
Hadi a ad i ist asau i postus liu husi rejistus foun kona-ba kontribuintes barak ho ú e us i de tifikasau fiskali postu ia e e fou o ú ikus.
Halo reuniaun mensal hodi diskuti no rezolve problemas iha ezekusaun orsamental. ‘eu iau e e p ezide husi Di eto Je al Fi a sas Estadu o pa tisipa husi fu sio
ius Ministeriu Finansas nian no Diretores Finansas kada liña ministerial nian.
‘eu iau e e ko t i ui a ezekusau o sa e tal e e efisie te o diak.
2.2.4 : Sukat Dezempeñu