tegesipun tembung panguwuh wonten ing Antologi Cerkak Bengkel Sastra Jawa 2007: Kidung Megatruh. Cara
anggenipun ngrembag asiling panaliten inggih menika ingkang kapisan panaliti ngandharaken babagan wujudipun tembung
panguwuh ingkang dipunlajengaken ngrembag jinisipun tembung panguwuh saha tegesipun tembung panguwuh. Babagan menika amargi wujud, jinis, saha tegesing
tembung panguwuh boten saged dipunpilah-pilah amargi wonten gayutipun. Menawi dipuntingali saking wujudipun tembung panguwuh, asiling
panaliten menika nedahaken bilih wujudipun tembung panguwuh ingkang wonten salebetipun Antologi Cerkak Bengkel Sastra Jawa 2007: Kidung Megatruh
wonten kalih, inggih menika tembung panguwuh primer saha tembung panguwuh sekunder.
Salajengipun, pirembagan babagan wujud, jinis, saha tegesipun tembung panguwuh badhe kaandharaken wonten ngandhap menika.
1. Tembung Panguwuh Primer
Tembung panguwuh primer inggih menika tembung panguwuh kanthi wujud ingkang prasaja saha dumados saking setunggal wanda silabe. Wujud
menika limrahipun kanthi pola fonotaktis ingkang prasaja ugi. Wujud tembung panguwuh primer salebeting Antologi Cerkak Bengkel Sastra Jawa 2007: Kidung
Megatruh wonten panaliten menika ingkang kapanggihaken kanthi pola
fonotaktis: V, VK, KV, KVV, KVK, KK, KKV, KKVK, saha KKK. Pirembagan
babagan tembung panguwuh primer kadosta andharan wonten ngandhap menika.
a. Tembung Panguwuh Primer Pola Fonotaktis V
Saking asiling panaliten menika, data ingkang awujud tembung panguwuh primer
kanthi pola fonotaktis V menawi dipuntingali saking jinisipun wonten
kalih jinis, inggih menika jinis pasarujukan saha jinis bingung. Salajengipun menawi dipuntingali saking tegesipun tembung panguwuh ingkang adhedhasar
konteks tuturan- ipun wonten kalih teges, inggih menika tembung panguwuh
nedahaken raos sarujuk saha nedahaken raos bingung. Andharan tembung panguwuh primer pola fonotaktis V kadosta wonten ngandhap menika.
a Tembung Panguwuh Primer Pola Fonotaktis V kanthi Jinis Pasarujukan
Tembung panguwuh primer pola fonotaktis V jinis pasarujukan saking asiling panaliten menika wonten setunggal teges, inggih menika tembung
panguwuh nedahaken raos sarujuk. Tembung panguwuh primer pola fonotaktis V kanthi jinis pasarujukan ingkang ngewrat teges sarujuk kaandharaken wonten
ngandhap menika. Konteks
: Dinten Setu dalu Tomi dolan dhateng griyanipun Santi badhe ngajak Santi dolan. Sakderengipun dolan, Tomi nyuwun idin
dhateng Bapak saha Ibunipun Santi. Ibunipun Santi paring idin dhateng Tomi.
Tomi :
“Bu, Pak, kula badhe ngajak Santi medal.” Ibunipun Santi :
“O, inggih. Nanging aja bengi-bengi yo, Mas”
ACBSJKMLSAData 58
Saking data no. 58 menika ngewrat tembung panguwuh. Tembung o
salebeting wicantenan wonten ing data no. 58 kalebet tembung panguwuh amargi
tembung o kasebat dipunginakaken dening Ibunipun Santi kangge ngandharaken
menapa ingkang dipunraosaken. Babagan menika jumbuh kaliyan menapa ingkang dipunandharaken dening Hadiwidjana 1967: 31, Mulyana 2011: 77,
saha Wedhawati 2006: 417 bilih tembung ingkang kaginakaken kangge ngandharaken menapa ingkang dipunraosaken pamicara dipunwastani tembung
panguwuh. Tembung panguwuh o wonten wicantenan data no. 58 kalebet
tembung panguwuh primer amargi wujudipun tembung o ingkang prasaja minangka setunggal wanda kanthi pola fonotaktis V. Tembung panguwuh o
manut tata panyeratanipun, sesampunipun tembung o wonten tandha koma
minangka pamisah antawisipun tembung panguwuh kaliyan ukara. Babagan menika gayut kaliyan menapa ingkang dipunandharaken dening Wedhawati
2006: 417 babagan tata panyerataning tembung panguwuh bilih tembung panguwuh ingkang dipunserat minangka bagian saking satunggaling ukara
dipunsukani tandha koma ,. Tandha menika ginanipun supados antawisipun tembung panguwuh kaliyan ukara saged pisah.
Tembung panguwuh o menawi dipuntingali saking jinisipun tembung
panguwuh kalebet jinis pasarujukan. Jinis tembung panguwuh pasarujukan
katingal saking titikan tembung o ingkang gayut kaliyan
tuturan “Bu, Pak kula
badhe ngajak Santi medal”. Tembung panguwuh o kanthi jinis pasarujukan
ingkang nengenaken tembung inggih mujudaken perangan saking wangsulan
“O,
inggih ” minangka wangsulan saking pitakenan “Bu, Pak kula badhe ngajak Santi
medal”.
Kangge mangertosi tegesing tembung panguwuh o data no. 58 ing panaliten
menika kedah dipungayutaken kaliyan konteks tuturan-ipun. Saking konteks tuturan
-ipun tembung panguwuh o menika gadhah teges nedahaken raos sarujuk.
Tembung menika ngewrat teges sarujuk amargi saking konteks tuturan-ipun tembung menika mujudaken wangsulan bilih Ibunipun Santi nyarujuki Tomi
ingkang badhe ngajak Santi dolan.
Wonten ngandhap menika badhe dipunandharaken tembung panguwuh primer pola fonotaktis
V kanthi jinis sanes, inggih menika tembung panguwuh primer pola fonotaktis
V kanthi jinis bingung. b
Tembung Panguwuh Primer Pola Fonotaktis V kanthi Jinis Bingung Tembung panguwuh primer pola fonotaktis V jinis bingung saking asiling
panaliten menika wonten setunggal teges, inggih menika tembung panguwuh nedahaken raos bingung. Tembung panguwuh primer pola fonotaktis V kanthi
jinis bingung ingkang ngewrat teges bingung kaandharaken wonten ngandhap menika.
Konteks : Sesampunipun sesambetanipun paraga utama tunggal
kaliyan Dika pedhot, paraga utama tunggal caket kaliyan Tommy. Paraga utama tunggal kepanggih kaliyan
Tommy wonten ing ruang BK sekolahanipun sesampunipun piyambakipun pentas wonten adicara
Carolusan. Tommy bingung anggenipun sanjang dhateng paraga utama tunggal bilih piyambakipun tresna dhateng
paraga utama tunggal.
Tommy :
“Ta, anu.” Paraga utama tunggal :
“Ngapa, ta. Cepet arep ngomong apa.” Tommy
:
“Ta, Eee....”
ACBSJKMTEData 57
Saking data no. 57 menika ngewrat tembung panguwuh. Tembung e
salebeting wicantenan wonten ing data no. 57 kalebet tembung panguwuh amargi
tembung e kasebat dipunginakaken dening Tommy kangge ngandharaken menapa
ingkang dipunraosaken. Babagan menika jumbuh kaliyan menapa ingkang dipunandharaken dening Hadiwidjana 1967: 31, Mulyana 2011: 77, saha
Wedhawati 2006: 417 bilih tembung ingkang kaginakaken kangge ngandharaken menapa ingkang dipunraosaken pamicara dipunwastani tembung
panguwuh. Tembung panguwuh e wonten wicantenan data no. 57 kalebet
tembung panguwuh primer amargi wujudipun tembung e ingkang prasaja
minangka setunggal wanda kanthi pola fonotaktis V.
Tembung panguwuh e menawi dipuntingali saking jinisipun tembung
panguwuh kalebet jinis bingung. Jinisipun tembung panguwuh bingung katingal
saking titikan tembung e ingkang gayut kaliyan tuturan
“Ngapa, ta. Cepet arep ngomong apa
”. Lajeng tuturan “Ngapa, ta. Cepet arep ngomong apa” minangka wangsulan saking
tuturan “Ta, anu”. Tembung panguwuh e kanthi jinis bingung
menika mujudaken perangan saking wangsulan
“Ta, Eee...” minangka wangsulan
saking tuturan “Ngapa, ta. Cepet arep ngomong apa”.
Kangge mangertosi tegesing tembung panguwuh e data no. 57 ing panaliten
menika kedah dipungayutaken kaliyan konteks tuturan-ipun. Saking konteks tuturan
-ipun tembung panguwuh e menika gadhah teges nedahaken raos bingung.
Tembung menika ngewrat teges bingung amargi saking konteks tuturan-ipun
tembung e menika mujudaken wangsulan bilih Tommy bingung anggenipun
ngandharaken raos katresnan dhateng paraga utama tunggal.
b. Tembung Panguwuh Primer Pola Fonotaktis VK
