Kritik Teks Suntingan Teks dan Aparat Kritik

commit to user lvii Gambar 13. Penulisan pada lingsa yang ditulis dengan tanda “ = “ Sumber: Naskah SW, h. 21 2 Penulisan tanda baca pungtuasi dengan dirga muluk pada akhir baris yang diakhiri dengan vokal ‘u’. Terdapat pada bait 17 h.7, bait 38 h. 15, bait 43 h. 17, bait 46 h. 18, bait 60 h.23, dan bait 69 h. 27. Gambar 14. Penulisan dirga muluk Sumber: Naskah SW h. 7 gatra keenam bait 17 têmbang Dhandanggula 6u, namun setelah 6u tidak terdapat pada lingsa sebagai penanda batas memasuki gatra ketujuh.

2. Kritik Teks, Suntingan Teks dan Aparat Kritik

a. Kritik Teks

Kritik teks menurut Paul Mass dalam Darusuprapta 1984 adalah menempatkan teks pada tempat yang sewajarnya, memberi evaluasi terhadap teks, meneliti atau mengkaji lembaran naskah dan lembaran bacaan yang commit to user lviii mengandung kalimat-kalimat atau rangkaian kata-kata tertentu. Berikut edisi teks SW: Tabel 1. Daftar Lacuna SW No. B. Br H Lacuna Edisi Teks 1. 44 3 17 yèn tutut langkung mbune yèn tutut langkung ambune 2. 54 5 21 Kabakitan kabangkitan 3. 65 1 25 nanging ana pamère kêdhik nanging ana pamère sakêdhik Tabel 2. Daftar Adisi SW No. B. Br H Adisi Edisi Teks 1. 19 7 8 tap tap-tapaning têmbung tap-tapaning têmbung 2. 28 9 12 ing wong uripe angêta tutur kang becik ing wong uripe angêta tutur becik 3. 38 1 15 Jating jati 4. 60 4 23 tapa ingkang tinêmu tapa kang tinêmu 5. 60 6 23 têgêse sasêpi sêpa têgêse sêpi sêpa commit to user lix Tabel 3. Daftar Ketidaksesuaian Konvensi Linguistik SW No. B. Br H Kata Edisi Teks 1. 2 9 1 têpane tapane 2. 18 9 8 lina Lena 3. 20 8 8 ringringa riringa 4. 29 6 12 tintènana titènana 5. 37 1 15 angsring asring 6. 39 9 16 pribaddi pribadi 7. 21 1 16 katah kathah 8. 41 3 16 lannang lanang 9. 41 7 16 udut udud 10. 42 2 17 samabarang samubarang 11. 46 1 18 nana Ana 12. 54 1 18 buddi Budi 13. 56 9 22 agong agung 14. 57 9 22 ling adu lir adu 15. 61 6 24 panuwun panyuwun commit to user lx

b. Suntingan Teks dan Aparat Kritik

Untuk mendapatkan suatu hasil suntingan teks yang dapat dipertanggungjawabkan dalam hal ini secara filologi, maka dalam penelitian ini tahapan suntingan teks disertai kritik teks dan aparat kritik secara bersamaan. Adapun untuk kata–kata atau baris yang dianggap keliru diberi nomor kritik teks dan pembetulannya ditempatkan pada bagian bawah teks semacam catatan kaki sebagai bagian dari aparat kritik. Metode yang digunakan dalam kritik teks ini adalah edisi standart. Edisi standart dipergunakan untuk mengevaluasi teks pada bacaan yang dianggap salah. Pembetulan pada edisi standart yang sifatnya sebagai suatu usulan peneliti, ditempatkan pada aparat kritik catatan kaki serta nomor kritik teks ditempatkan pada akhir kata atau kalimat. Hal ini merupakan suatu bentuk yang terbuka bagi pemikiran pembaca yang mempunyai argumen lain atas pembetulan tersebut. Untuk mempermudah pembacaan dan pemahaman makna transliterasi teks SW maka digunakan tanda–tanda sebagai berikut: a. Angka Arab 1, 2, 3, ... dst yang berada dalam teks adalah nomor kritik teks pada kata yang terdapat kesalahan. b. Tanda [1, 2, 3, ... dst] adalah untuk menunjukkan pergantian lembar halaman teks. c. Tanda 1, 2, 3, ... dst yang terletak di sebelah kiri teks adalah untuk menunjukkan pergantian bait. d. Tanda diakritik ê dibaca e seperti pada kata wontên yang berarti terdapat. commit to user lxi e. Tanda diakritik é dibaca e seperti pada kata salawasé yang berarti selamanya. f. Tanda diakritik è dibaca e seperti pada kata yèku yang berarti yaitu. g. Tanda memberikan keterangan penggantian bacaan berdasarkan konvensi tembang. h. Tanda memberikan keterangan penggantian bacaan berdasarkan pertimbangan linguistik. i. Tanda [........] menunjukkan pembetulan berdasarkan interpretasi penulis. j. Tanda menandakan tiap pergantian baris. k. Tanda menandakan akhir dari tiap bait. l. Penulisan hasil transliterasi dan suntingan teks SW menggunakan spasi 1,5 supaya terlihat lebih rapi. commit to user lxii Berikut adalah Suntingan Teks dari SW: Pupuh I Dhandhanggula 445 ka 186 na SÊRAT WÊWULANG 1. [1] wontên pasal mangke kang winarni caritane sujalma utama kang wus akèh luwangane mêmulang anak putu dèn anggèa kang wuri-wuri padha sira rungokna ing pitutur ingsun lêlèjême wong sujana lan wong wirya wiwitan lara prihatin amatèkakên raga 2. raganira dèn sumêdya êning êningêna lan nalaring kathah dadi wong jêmbar budine budi digdayèng tuhu tuhu têrus lan islam batin laire dhasar tapa batine aputus tan keguh dening bêbeka iya iku têpane 1 wong padha mukti angati-ati tapa 1 tapane commit to user lxiii 3. tapa tapi tap-tapaning ati atènira tan kêna ing lombang malar têkaa sêdyane ingkang sinêdyèng kayun rahayune sajêge u-[2]rip manggiha suka wirya wiryaning tumuwuh mundhak kawuwus sujana sujanane angluwihana sêsami sêsamaning manungsa 4. iya iku kang manut sayêkti sayêktine anut suka wirya saking lara prihatine karane wêkasingsun anak putu kang wuri-wuri padha sira laria lampah kang pinunjul punjul sêsama ing jalma malah mandar oleha sapangat nabi wali mukmin sadaya 5. sadinane sira aja lali limputêna mring nêpsu kang ala lêlimpenên sakarêpe karêping nêpsu iku anusupi panggawe bêcik rêricikaning basa binubrah binuwur karane sira yitnaa yèn wus yitna tan ana ala lan bêcik pintanên ing wardaya commit to user lxiv 6. yèn wus bisa minta ala bêcik pan kalêbu rêrêsiking [3] janma kataman tuman têmêne nêlat kang sampun luhur kaluhuran kang sampun êning angêningakên nala nala mrih sumunu kang sumunu wus gumawang lan kawang-wang kèh ing janma ala bêcik katitik kang tênaga 7. tênagane kang dipuntitèni wus kapusthi èsthining wardaya katara dèning solahe solah muna lan laku wus kacêtha osiking ati atènira wus pana paham ing pangrungu wruh saosiking buwana bapa iku sawabe wong brangtèng widhi widigdèng ing ngawirya 8. prabawane wong wani prihatin yèn wus mukti nyawabi sadaya mring sanak wong sakadange nadyan liyane rawuh amuwuhi dahulat prapti tur ta mundhak suwara kaprawiranipun sugih rowang sugih [4] donya beda lawan wong nora gêlêm prihatin barang sinêdya tuna commit to user lxv 9. nanging ana ujaringsun kaki mring kang maca tuwin kang miyarsa gêdhe cilik tuwa anom tan kêna sira guru sok sapaa dadi priyayi anut sikuning janma gandar solahipun sarta takdiring Hyang Suksma yèn wong iku takdire dadi wong tani pan balubut kewala 10. nadyan bagus sagandare singgih yèn pasthene pêpancène bangsat pasthi kumêsat ujare ujar nêka alungguh anglungguhi ujar priyayi amrih aja katara polahe kang mawut sawênèh ingkang sujanma gandar ala dêgsura atine gingsir gingsiring barang karya 11. kang satêngah sujanma puniki gandar ala nylêkuthis semunya [5] sarta dhêndhêng cêlukane sinêmon datan wêruh dipunsarah datan udani kinêras datan êsak ginêbug malupuh sawênèh ingkang sujanma api kêras nyêngangas ungas yèn angling nyaliwing ing wardaya commit to user lxvi 12. kang sawênèh sujanma puniki bêg sujana pangucap miyarsa lèjême wali dèn amè Jawa Arab wus putus ing sarengat tarekat kaki makripat kang cinêtha ing kandhêg pamuwus kayêktène nora nana ambag lomba sêmbrana tan bêtah ngêlih trocoh rusaking bala 13. basanira ambêg kumaluwih saru lamun nênggih amicara manggung agrayuk basane baya manut ing siku pasêmone angulêr sêrit dene bataling drajad wit pangucap rusuh amimi wus sabên dina nalarira arupè-[6]k sêsêg kacêpit kajêlit dèntingala 14. satêngahe malih kang sujanmi pan ambulus malih ambêkira alus ngaluwus semune solahe nyanyak-nyunyuk kadi munyuk tan wruh ing krami krama kinarya entra jatine lir badhut balubut kataning basa kang mangkono angèl dadia priyayi pasthi dadi urakan commit to user lxvii 15. aja dumèh yèn ala puniki gandarira yèn dhasar pasaja sarta kathah kawignyane lan wênês sêmonipun kathah ingkang dadi priyayi dene ugêring janma ing tindak lan tanduk lan têtêp mantêp ing basa sabobote ana kamuktène ugi tinimbang lan wong ala 16. kang satêngah sujanma puniki gandar alus solahe prasaja lèjêm priyayi dènangge ing solah bawanipun [7] pan rineka-reka priyayi nanging tan bêtah tapa sarta untungipun arang kang dadi dangdanan ewuh têmên pratingkahe wong aurip riptanên ing wardaya 17. nanging ana masalahe malih yèn wong iku anggêgulang tapa yêkti ana pamalêse mungguh ing hyang puniku nora samar solahing dasih saosiking wardaya Hyang Suksma wus mêngku Pangeran asipat rahman luwih murah ya rabil kang luwih asih asih mring wong nastapa commit to user lxviii 18. nadyan silih saliring kumêlip kabèh iku ya sinungan murah sapancène dhewe-dhewe nadyan mancia iku ora kaya wong mangun tèki kinacèk ing sêsama ing daulatipun iya ta lawan kangelan [8] kangèlane pan wus lina 2 kang kariyin anyêgah pangan nèndra 19. karantêne dènaemut sami kang wong anom anganam-anama sakèhe kawigyan kabèh kabèh ungsêdên iku kaprawiran lair lan batin batinira dèntata tap tap-tapaning têmbung 3 têmbung-têmbunge ing basa basaning wong wangwangên dipunkalingling dêlingêna ing nala 20. nalarira dèn sumêdya rampid rampidana lan udanagara iku kang dadi ugêre ugêrirêng tumuwuh aja lali tata lan titi dêduga lan prayoga poma aywa limput ringringa 4 lawan wetara 2 lena 3 tap-tapaning têmbung 4 reringa commit to user lxix angsal sira lalia kang nêm prakawis tan wande manggih cèla 21. upamane rêraga puniki yèn praua kang aran prayoga [9] iku minangka dhayunge wêtara satangipun kang dêduga iku kêmudhi reringa iku layar poma dika etung pradadaning ing sarira kabèh iku lamun ora dènkawruhi mangsa sira arjaa 22. nadyan ikêt bêbêd lawan kêris lamun ora bênêr panganggonya dadya cêlaning awake karane ing tumuwuh ewuh têmên angangkah budi nganggea sawêtara poma wêkasingsun sabarang ingkang prakara aja lali wiwiting ala lan bêcik rêrêsikên wardaya 23. nadyan ngucap sakêcap puniki nadyan laku wong iku satindak yèn ora bênêr patrape nadyan silih dêdulu yèn tan bênêr agawe wèsthi karane ing a-[10]gêsang sangkanana ayu commit to user lxx amrih rahayuning bala witing ayu andhap asor aja lali iku patrap pusaka 24. lawanana kang pusaka malih pusakane ing ngèlmu punika angkat-angkatên karepe dadya ngajia ngèlmu yèn tan bisa kalimah kalih ujare wong ulama têksir ngèlmunipun dening pusakaning tapa kang tawêkal marang hyang kang maha suci asrah aja ambèka 25. dene ingkang pamuwus sayêkti sok niyata wong iku nastapa kang sarta osike dhewe wus lumrah ing tumuwuh sok janmaa kapengin mukti tapane ora ana apa marganipun yèn wani mêsu sarira sakarêpe hyang suksma iya nuruti sawêtaraning lampah 26. [11] ing wong anom padhaa angreti dening witing wong tapa punika angkat-angkatên karêpe kalamun sira mêsu nêpsu hawa ngiwa pribadi lan sartane èngêta commit to user lxxi sira ing tumuwuh yèn wong ora potang tapa dadya angèl sabarang kang dènsenêngi anggayuh-gayuh tuna 27. karantène wong urip puniki kêdhik kang mukti kang dama kathah awêdi luwe wêtênge yèn esuk kudu muluk lingsir wetan amangan malih yèn bêdhug dharêdhêgan surup thêkul bêskup datan kêna towong iwak karantêne wong urip arang kang mukti nuruti budi hawa 28. budi awak angèwuh-ewuhi amakewuh nèng sajroning nala dadya arusuh nalare witing hawa puniku doyan mangan lan doyan guling lan ora bisa nyêgah ujar [12] kang tan patut karane wêkas manira ing wong uripe angêta tutur kang bêcik 5 rêrêsik jroning nala 29. basa rinicik ingatik-athik anggènên saprapataning basa linaras ala bêcike lamun bêcik rinasuk 5 ing wong uripe angêta tutur bêcik commit to user lxxii lamun ala dipunsinggahi nanging ta tintènana 6 gêgêlitanipun manawa kaworan ala lamun ora matêng denira nitèni akèh karoban basa 30. basa basan dènengêt ngawruhi dènkalingling delingna ing nala nalar wit lan wêkasane ana wiwit rum-arum t êngah onta wêkasan pahit paekaning sujanma kathah margènipun sami lan margining pêjah sajatine pari puniku sawiji wiji-wijining karsa 31. karsa ala lawan karsa bêcik dèn katitik clêkuthiking basa kang ala lan basukine kinira-kira kalbu bu-[13]dèning wong sawiji-wiji tan kajajah sadaya kanyataanipun nadyan wasising carita yèn tan ana yêktine kang dènrasani yèku janma dol nama 32. aja kagèt yên sujanma wêgig nadyan lantip pintêr amicara 6 titènana commit to user lxxiii yèn tan katêmu yêktine titènana ing kalbu bêbudène sawiji-wiji ana kandhêging solah kandhêging pamuwus maluwus angawus basa kang satêngah kumètes èthês yèn angling amrih kadêlingêna 33. amrih kèringan sêsami sami tur yêktine bêbudèning bangsat mila kumêsat ajare satêngah wong puniku sampun tuwa ambêke rêsik tur rêsik jroning nala nalare arusuh kapatuh kumêd ing donya satêngahe ana karêthel mujati jatine tan sêmbada 34. basan sê-[14]mbada têgêse ugi yèn wong gulang jatining sarira kang têrus lair batine batin ambêg rahayu lairira andhaping krami suka lila ing donya tan grantêsing kalbu iku wong wrêksa cêndhana jaba sarèh tètêla wigya ing krami ngramani ing sêsama commit to user lxxiv 35. sêsamanya akèh padha asih sih ing basa basuki tètêla tètèh titih pambêkane iku wênang tiniru ginurunan tinulur tuwi sênadyan wong nonoman angsring ana muwus muwus amrih kaluhuran sarta nyata yêktine kang dènrasani wênang yèn tinirua 36. aja dumèh wong tuwa puniki yèn tan bêcik kalakuanira poma aja sira angge dene sayêktinènipun basa ala puniku ugi wong gulang gagêmbyakkan gêgo-[15]njakan udud dhadhu kêplèk kècèk kêmpyang iya iku pucuking ala sayêkti yèn tan tajêm ing manah 37. yèn wong karêm wêwadonan angsring 7 yèku kabèh dadi pêpancadan yèn tan mikir pambudine milane wêkasingsun mring wong anom-anom prasami aywa pêgat gêgulang budi kang mrih puguh amrih kukuh jroning nala nalarira rampidên lan ngèlmu jati 7 asring commit to user lxxv amrih aywantuk cêla 38. jawanira basa ngèlmu jating 8 sajatine iya raganira akèh ana wilangane jaba jro ngisor dhuwur apadene kanan lan kèring sajroning pamicara ana kang amêngku pangambu myang pamiyarsa jroning tingal jroning ati dènjagani marang butaning suksma 39. ana dene kang angel pribadi sratènane kang nèng jroning ra-[16]ga tigang prakara kathahe arang kang bisa ngangkus ati irêng abang lan kuning puniku kaprakosa jroning raga iku ping sakawan ati pêthak iya iku mung ingkang mulas pribaddi 9 amrih arjaning praja 40. nanging arang kang bisa ngrêtèni marang ati putih kang utama amung sandhing tongga bae iku upamènipun beda lawan ati kang kuning abang irêng punika sadaya angrangkul 8 jati 9 pribadi commit to user lxxvi sakèhe kang sipat janma padha ngakêt ati abang irêng kuning mila kathah wong ala 41. mila katah 10 wong bêgal amaling cêler juput brandhal lawan nayap lannang 11 wadon dadi lonthe tuwin wong ngapus-apus kêplèk kècèk dhadha lan bêlit lawan ja sêsumbungan manggung gulang udut 12 lan kèkere aning pasar lan wong climut balurut lawan wong ngutil [17] wit sangking ati abang 42. ati kuning anggung mêmalangi samabarang 13 karêm mring raharja sami ingadangan kabèh amrih bubuning laku tuwin janma arsa prihatin nuli binatalêna amrih aja tutug dene ati irêng ika kawasane asangêt sabarang runtik andabra ngambra-ambra 43. iya iku kang ngadhang-ngadhangi marang kosiking amrih raharja dene kang abang gawene 10 kathah 11 lanang 12 udud 13 samubarang commit to user lxxvii sakèh panganan iku lan panganggo kang adi-adi milane ingkang lamba sujanma puniku wit sangking tigang prakara arang ingkang wong iku bisa nyratèni marang ati têtiga 44. tur ta lamun gêlêm angêmasi marang ati kang tigang prakara yèn tutut langkung mbune 14 ati putih bèn ugung iya iku sujanma luwih angluwih-[18]i sêsama ing dahulatipun karane wêkas manira mring wong anom dènawas cirining ati karêpe kawruhana 45. pan wus titi wirayating tulis mring kang maca tuwin kang miyarsa dèn padha èstokna kabèh sabarang ungêlipun jroning tulis kang amrih bêcik dene kang amrih ala gêgêlitanipun iku padha yêktènana poma-poma sira dèn padha nastiti wirayat mrih prayoga 14 yèn tututa langkung mbune commit to user lxxviii 46. lamun ora nana 15 kang niteni ingkang maca tuwin kang miyarsa dadi wong ngurakan bae pasthi pancène buruh tur katutuh lumuh ing becik dadi janma katula tula alanipun dene kang sumarah ingkang amiyarsa amaca kang durung bakit wong anom mêksih mudha 47. basa jêjaka dipunmaknani jaja ngarêp ênggone [19] maknanya panganggone ing ngarepe liring pangarêp iku dipunbisa abasa krami yèn wus kapanggih tuwa tuwuk ing pangawruh wruhing ngèring subasita aja kaya jêjakaning jaman mangkin pangarêp ati lamba 48. basa lamba iku angêlebi angêlebi wêtêng kêbak sêga dadi grangsang sakarêpe dadi wong abêburuh munmuk radèn ing ngaranêki daya lamun rosaa wong iku mêmikul wus têlas wêkas manira poma kaki dèn padha anêstitèni 15 ana commit to user lxxix lêlèjêming sujana Pupuh II Dhandhanggula 49. sun amurwa atêmbang artati caritane sujanma utama kang tate ngêmbani rajèng anênggih wastanipun ajejuluk Sèh Tèka wrêdi salamine mandhita nênggih anèng gunung Maligèrêtna wastannya du-[20]k nom titi tatal ngêrèhkên nagari nagri Garbasumandha 50. pambêkkane Ki Sèh Tèkawrêdi salamine nèng Maligè rêtna amêmulang pakaryane dhatêng kang para wiku kang ginêlar kang sabda gati artine wong nèng donya yata kang tinutur dening kang para satriya kang ginêlar lêlungid udanagari pepeka anèng praja 51. miwah ingkang wayah-wayah nangkil sakathahe wong Garbasumandha têngah tuwuh sêpuh anèm sampun pêpak sadarum angandika Sèh Tèkawrêdi sakèhe putuningwang commit to user lxxx kang anom kang sêpuh padha sira pirsakêna pratingkahe ngawula lan olah ngèlmi tan beda pangarsanya 52. ingkang anom sun wulang kariyin liring anom iku maksih tuna durung kathah wulangane beda lan kang wus sêpuh liring sêpuh iku nyêpuh-[21]i nyêpuhi têgêsira nyawabi sadarum milane jênêng wong tuwa liring tuwa awênang tinuwi-tuwi mring anak putunira 53. lamun ora mangkanaa kaki ora jumênêng aning tuwa 16 dadi têtuwan arane basa tuwuhan iku ngandêlakên tuwane ugi iku wong tuwa ampas liring ampas iku wastaning raga punika raganira wus cape luwas ing kardi mangka ing jro suwunga 54. iya iku wong cupêt ing buddi 17 duk anome tan purun têtannya ngandêlkên kuwat rosane tan etang ulah ngèlmu 16 [tan jumênêng arane wong tuwa] 17 budi commit to user lxxxi kabakitan 18 tan dên kawruhi amung eca mêmangan esuk nyamuk-nyamuk tan ngetang wêkasing gêsang kang kaetang mung nikmat pucuking pêrji lan nikmat pucuk ngilat 55. datan nêdya angling jroning ati yèn wong gêsang wêkasane pêjah [22] nèng donya sêsanjan bae milane wêkasingsun mring wong anom-anom ta kaki padha sira estokna ing pitutur ingsun aywa pêgat atêtannya mring wong luwih barang kaluwihan kaki padha sira gulanga 56. anadene yèn wus luwih kaki olêhira gêgulang kawigyan anadene romahane nanging pangarêpipun andhap asor tan kêna lali sabarang karêpira yèn tan lali iku angajia ngawulaa amêrtapa andhap agong 19 aywa lali wêkasan dadi guna 57. nadyan guna yèn ora tabêri gunanira pan maksih kuciwa 18 kabangkitan 19 agung commit to user lxxxii dadya kurang utamane lan malih wêkasingsun panggrahita gulangên kaki iku minongka wungkal anglungiding sêmu sêmu bêcik lawan ala upamane ling adu 20 pucuking [23] êri yèn wong alul sasmita 58. sinaua nganam-anam kaki lan dèn bisa sira mardi guna lan nglanggana pakèwuhe dèn bisa têngkas nambung lan anukma ing agal alit ya ulah kridhaningrat sarjana kawêngku jana sêmu sarsadhela yèn wus nyandhak lêlungiding ala bêcik sinêbut wong sujana 59. basa sujana puniku luwih angluwihi sêsamaning janma dadi sujana arane karane putuningsun aja wirang atèki-tèki wong wirang têmah nganggrang liring nganggrang suwung liring suwung iku sirna liring sirna budi istiyare kênting dadi wong tanpa karya 20 lir adu commit to user lxxxiii 60. kang mêksih nom ana kang dipunprih mikul rosa kinongkona kêbat yèn wus tuwa kang ya priye tapa ingkang tinêmu 21 raga cape atine sêpi têgêse sasêpi sêpa 22 [24] tanpa ngrasa iku dadine wong tuwa bangka iya bangka tegese bangka sayekti kumlêkêr tanpa sila 61. karantène gulang êntas mangkin sakathahing kawigyaning janma mumpung sira maksih anom ingkang wayah umatur inggih lêrês sabda sang yogi nanging panuwun 23 kula dhumatêng sang wiku pratingkahe wong ngawula mung punika kawula suwun rumiyin ingkang amrih utama 62. angandika sang Sèh Tèka Wêrdi luwih angèl kaki wong ngawula nanging aluwih gampange puniku basa ewuh liring èwuh durung mangrêti basa mangrêti ika ngawruhi sêdarum sabarang karsaning nata 21 tapa kang tinêmu 22 têgêse sêpi sêpa 23 panyuwun commit to user lxxxiv iya iku panêngêran kang janmadi widigdèng cipta maya 63. maya iku utusaning kapti kapti suka lawan kapti duka anèng netra sasumuke lair wrêma lumaku lair iku utusan batin angsa-[25]l sira kaduga ujar kang puniku supaya yèn katrimaa ing angèle yèn sira durung mangrêti barang karsaning nata 64. nanging ana bedanipun kaki angawula ing sang prabu tuwa kalawan satriya anèm sabarang karsanipun ing satriya anom puniki karya prêlu lan sunat sami patrapipun upami dipunpopoa karya prêlu kalawan kang nora gati sami sih asatira 65. nanging ana pamère kêdhik 24 angawula ing satriya mudha kang tahan dènsêmu age sabarang karyanipun dene akêbat cukat têrampil sabarang kaduk kêbat 24 nanging ana pamere sakêdhik commit to user lxxxv trampil yèn umatur cêgaha pangan lan nêndra jurungana ing puji sarta sêmèdi amrih dhanganing karta 66. yèn angadhêp gustinira runtik poma kaki sira dèn prayitna aja mapasi karsane nênggih upa-[26]mènipun ing satriya anom yèn runtik pan kadya banjir bandhang sing katrajang larut balikkan dèn angrerêpa nêtyanira dèn adoh asêmu wêdi amrih dhangani duka 67. yèn ingutus dening gusti runtik tan wukira dèn matra kilata amrih lêmpêra dukane yèn aturira tambuh dadi sira kasabêt runtik ingkang sangsaya dadra dukane sang prabu lêlakonira dèn kêbat jroning kêbat akanthia ngati-ati manawa kawadaka 68. yèn wus prapta denira tinuding aturira kaki dèn tètêla dèn asru asêmu sarèh yèn sêngak sira matur dadi sira mêwahi runtik commit to user lxxxvi yèn asru esmu lêmbah trustha sang aprabu pan wus kocaping saloka satriya nom sabarang kang dèn karsani anggampangakên mongta 69. pan wus kocap wirayating tulis ingkang aran satriya taru-[27]na basa taruna têgêse taru godhong puniku na pituduh maknane ugi mungguh caraka basa iku têgêsipun liring tuduh barang karta karya prêlu kalawan kang nora gati kandêl tipis dèn padha 70. basa taru artine winarni kaya godhong upamane ika yèn lagi ana gaweane kalangkung ajènipun nora kètung mitung sukoni tur ta amung sadina gawene kang prêlu yèn uwis dadi sarahan iya iku maknane taruna kaki kang wus kocap carita 71. benèh lawan prabu tuwa kaki liring tuwan pan ora anasar kang bangsa nasar artine sabarang karsanipun commit to user lxxxvii nora supe akathi uwit wit bêcik lawan ala kapyarsa sadarum ngranggoni jênênging tuwa basa jênêng artine iku jênêngi jênêngi nora pisah 72. beda lawan basa anom kaki liring a-[28]nom maksih nganaman-nam sabarang ing kawigyane yèn wus kapanggih sêpuh nuli bisa anamba iki karsa bêcik lan ala kapirsa sadarum milane ana wong ngucap sapa bisa wonge amrangkani kudhi ngabdia ratu mudha 73. iya iku wong cupêt ing budi ingkang purun angucap mangkana dadi wong cupêt kawruhe beda kang sampun luhung kang wus wêruh ing ala bêcik ngawula ratu mudha ing ibaratipun sira ngêmban rare mothah lamun wigya ngarih-arih anyindhèni kèndêl lajêng anèndra 74. yèn anglilir bocah dèn sandhangi kêkêmbangan kuning ngabang-abang bungah lêngêh-lêngêh bae commit to user lxxxviii iku upamanipun angsal sira bisa ngladèni marang satriya mudha ing sakarsanipun yèn olèh sih lan dêrajad sarta olèh satriya kang ambêg jugig ngranggoni galih tuwa

3. Terjemahan