62
Mudah dan Aktif Belajar Fisika untuk Kelas X
L
2. Gerak Vertikal ke Atas
30B60=:27:3;?9C3?A79:93A33?A72 3:;3?8:27385:7A:B?BF0=:A3?30BA3::B
;35:;73?13A5?C7A7B;7F5?6F930D63?9 C3?A79:93A;BB53?9C3?A79:930D6;3;7:7973?13A
5?C7A7F5;03? 3?9C3?A79:93A03?B53?9273?:;0A9?33;97
93A9313AF3;9703?9B?5293A7557;97;B; 9313A0=:;3827=:
29327AB0=:03?63A7 3A::B8AB6030930D6B;BF5275B9253?9
:B?B03?:9B8B5BAB953?9C3?A79:93A253?98AB6030 253?9C3?A79:93A03?:9B3?;03?79BA
Gambar 3.20
Gerak vertikal ke atas merupakan gerak diperlambat.
L L
1 2
3A3?5 93A75570322?7932B2B9D:;
9313AD:; 3?13A5?C7A7;
D9ABA3;B6
A
9313A239=;
Gambar 3.21
Grafik v – t dari benda yang dilemparkan ke atas, lalu jatuh
kembali ke titik semula. v ms
ts
titik mi nimum
L L
L
30B6032F527:3;?9C3?A79:93A::B8AB6293;0:7 93A7A793;B:;3;7:7978?9A3;B6F5;23585:7A
F527::B70323:;03?53?99A3A7032A729;3;7:797 6?53?726AB03?3?726F;235=:
;3;3?:76A95?4796B0B59313AA3?62 D9AB2?730B6032F503?53?9C3?A79:93A::B8AB693;0:7
93 A7A79 3;B: 7A79 0:79 ;3B8B99 06D 9313A 032 27 B19:7A53?92:6=:
-9ABF5270BAB69385:7A2:6305703?79BA L
1 2
L
1 2
75573132?73?;B92:6 L
;L; ;
2793A7557313A3?30BA2?79=:;3A3:62:6 ;
2 L
3:6 2730BA9 06D 53?9 C3?A79: 93 A ;3?B9 53?9 273?:;0A:772730092F5FA?790B;7A3?62032
Di unduh dari : Bukupaket.com
63
Gerak Lurus
F503?:D?6235?63?53?90322BABA 9313A032F503?53?9C3?A79:93A9;235=:
2A7AB279A906D032A3:6;31793A7557;97;B; 57; ;3567AB5 93A7557 ;97;B; 032 F5 03?53?9
C3?A79:93A 3?6A79+
F527AB:7993;0:7305703?79BA
L :369?3293A7557;97;B;9313A032;235
=:;9
30B60=:27:3;?9C3?A79:2359313AD: ;793?13A 5?C7A7
;
67AB5:6 D9ABF5270BAB69;727A7A79A3?A7557
0 A7557;97;B;F527170=: 793A6B7
; ;
+AB9;3567AB5D9ABF5270BAB690=:BAB9;727A7A79A3?A7557 275B9+
2
L
; ;
27D9ABF5273?:B90=:BAB9;727A7A79A3?A75572:6
L
Pada waktu bersamaan, dua buah bola dilempar ke atas dengan
kelajuan masing-masing v
1
= 10 ms bola I dan v
2
= 20 ms bola II. Jarak antara kedua bola pada saat bola I
mencapai titik tertinggi adalah .... a.
30 m b. 25 m
c. 20 m
d. 15 m e. 10 m
UMPTN , 1997
Pembahasan Tinggi maksimum bola I:
h
1maks
=
2 1
2 v
g =
2 2
10 ms 2 10 ms
= 5 m Waktu yang diperlukan bola I untuk
mencapai tinggi maksimum adalah t
1
=
1
v g
=
2
10 ms 10 ms
Ketinggian bola II pada saat t
1
= 1 s adalah h
2
= v
2
t
1
–
1 2
gt
1
= 20 ms1s –
1 2
10 ms
2
1s
2
= 20 m – 5 m = 15 m Jarak bola II dengan bola I adalah
h = h
2
– h
1
= 15 m – 5 m = 10 m
Jawaban: e
Pembahasan
Soal
Contoh
3.13
;9
L L
3?;A3?30BA;3?B9D9ABF5273?:B9032BAB9 ;31793A7557;97;B;A27:76A8B506DD9AB77
;3?B93A3569:70=:90:79+ 793?;7727B0A7AB79932:;+
9
273?=:3693A7557;97;B;
;9
F52A2717032
;9
L
;9
L
;9
L
3A3?5
;9
A7557;97;B;; 9313AD:;
3?13A5?C7A7;
Di unduh dari : Bukupaket.com
64
Mudah dan Aktif Belajar Fisika untuk Kelas X
?73?;B9A630B603203?53?9C3?A79:93A2359313A D: ;
;
3?23A7903293;0:793A6 0 3?A7557;97;B;F52717032
1 3?9313A2A75570323A3:6 2 3?9313A2A75570323A3:6
0 7557;97;B;F527172A273:3792352B1?
;9
L
1 2
;L
1 2
; ;L ; ;
;9 2
2
20 ms 2 10 ms
; 27A7557;97;B;F527170=:2:6 ;
2
2 30 ms 10 ms
3293;0:793A62:;
;9 2
2
30 ms 2 10 ms
; 7557;97;B;F527170322:6
;
1 L
;L
; ;
313A0323A3:62:6
; L
1 2
;L
1 2
; ;
75570323A3:62:6
; 2
L ;L
;
L
; 313A0323A3:6
2:6L
;
L
1 2
;
L
1 2
; ;
27A75570323A3:6
2:6
; ?78D0128D022A277;B:906D223A7993293
93A7557;BB03?9313A032;9A3A7223A7993
032 B2603?53?9930D6
Contoh
3.14
Benda a dan B masing-masing massanya m
A
dan m
B
. Pada saat bersamaan, dilepaskan dari
ketinggian yang sama. Jika waktu untuk sampai di tanah masing-
masing t
A
dan t
B
, pernyataan yang benar adalah ....
a. t
A
t
B
, jika m
A
m
B
b. t
A
t
B
, jika m
A
m
B
c. t
A
t
B
, tidak dipengaruhi massa d. t
A
t
B
, jika m
A
m
B
e. t
A
t
B
, jika m
A
m
B
UMPTN , 1997
Pembahasan Persamaan umum gerak jatuh bebas
adalah y
= 1
2 gt
2
sehingga y
=
2 y
g
Dari persamaan tersebut, jelas bahwa waktu yang diperlukan
benda untuk sampai di tanah tidak dipengaruhi oeh massa, tetapi hanya
bergantung pada ketinggian dengan menganggap gesekan udara
diabaikan.
Jawaban: c
Pembahasan
Soal
Tes Kompetensi Subbab
E
--, ?793227;30B603203?53?9235
3?13A; 3?969313A0323A3:6
0 3?9603?F3?7260323A3:6
Di unduh dari : Bukupaket.com
65
Gerak Lurus
3:8B 30B6 332 ;=A=? 03?9B?5 31? 03?AB?2?79;8;;3827
9;8;385
:7A ; 3?963?:;0AF527:;7332;=
A=?A3?30BA 0 303?8B6332;=A=?A3?30BA03?53?9
;703?63A7 3?9BAB03227AB8B9925?4799313A
A3?62D9AB 305703?79BA 30B6?BA278AB692?7BAB93A7557
3A3:68AB603038B6 ;?BAA3?30BA0?B 03?93;05 ?BA AB?B 273?:;0A 235
3?:;0A; 3A79;3F3AB6A6A3?FA
9313A?BAA3A=:3?:;?BA 03?227B2?7AB593A7557?BAA7
27:39
; ;0?03?79BA;3B8B995?479L2?753?93
0B6032235;3?B94B579B2?A2?7
t s s m
44
2
3?969313A0322A 0 3?9603?F3?7260323A3:6
03?53?9 30B63DA;32?A2:2235
9313A
9;8;2A?=23DA;3 F3AB6:23DA27?3;367553DA
;3;7:7973?:;0A
; 3AB9:685
;77;B;:2F5270BAB69 B693:8AB60302?793A7557 ;3A3?
3AB9:6D9ABF5270BAB69=:360B693: BAB9;317A6
;
30B60=:27:3;?9C3?A79:93A2?730B6 ;3?F5A7557F
;2359313AD:
;3?96D9ABF5270BAB69=:36 0=:A3?30BABAB9;727A6
313AD:032A3?30BA2:6 ; 9683753?90327AB
0 3?963?13A032 1 3?969313A0323A3:6
2 BA:693A5?479 L2?753?90327AB 30B603227A3;099C3?A79:93A2?7
93A7557;2359313AD:
;79 3?13A5?C7A7
;
3A3:603?:;032 8AB627A6
30B603227A3;099C3?A79:93A2?7 93A7557
;2359313AD:
;79
3?13A5?C7A7
; 03?969313A
032A;3537A6
3?13A 272347779 3057 3?B06 9313A2:;3:5D9ABA3?A3AB3?13A
27AB:79305703?79BA .
3?9:B?B03?AB?2:653?9032F5 :7AF03?B5?7:B?B29313AFA3A
3?9:B?B03?B0603?AB?2:653?9032 F5:7AF03?B5?7:B?B23?13A
FA3A
Rangkuman
BAB032279A903?53?9879032A3?30BA ;35:;73?B06932B2B9A3?621B
A3?A3AB ?92:685:7AF527A3;B6=:36
BAB0322:;3:5D9ABA3?A3AB 313A3::B03?6B0B52353?726
7?B;B93057
+ .
3:8B2:68?9A=A:F527A3;B62:; 3:5D9ABA3?A3AB3:8B?A?A27?B;B9
3057
3:8B3A2:603?F9313ABAB 03223:5D9ABA3?A3ABF55A9317:
3:8B3A27?B;B93057
:7;
v ms 6
t s 2
6 9
Di unduh dari : Bukupaket.com
66
Mudah dan Aktif Belajar Fisika untuk Kelas X
Peta Konsep
270329 ;3827
3?9B?B 3?AB?
03?F5A3?97A
J ?9 J 3?726
J 313A J 3?13A
J 3?313A J 3?3?13A
--+ 3AB9:7AF
03?B5?7:B?B
17?7F
17?7F
3?9B?BF5 3?B06
17?7F
9=A
A3?27?7 A
3?9B?B 3?B06729
3?AB?
17?7F
9=A 9=A
3?9B?B 3?B06
3?AB?
17?7F
J 3?9AB6 30
J 3?9,3?A79: 93A
Setelah mempelajari bab ini, tentu Anda memperoleh manfaat, di antaranya Anda mengetahui besaran-
besaran yang terdapat pada sebuah benda yang sedang bergerak. Ceritakan di depan kelas manfaat
yang Anda peroleh setelah mempelajari bab ini. Bagian
Refleksi
manakah dari materi bab ini yang Anda anggap sulit? Diskusikan dengan teman Anda atau tanyakan kepada
guru Anda materi yang Anda anggap sulit tersebut. Lengkapilah rangkuman jika Anda menganggap ada
materi yang belum terangkum.
1=A=6
Di unduh dari : Bukupaket.com
67
Gerak Lurus v ms
t s 3
4 13
++,-1 ,,--, 3?930B6032F503?53?9:B?B235
3?13AA3A2730BAK 53?9:B?B03?AB?
0 53?9:B?B03?B06A903?AB? 1 53?9:B?BA903?AB?
2 53?9:B?B2359313AA3A 3 53?9:B?B03?B0603?AB?
;0?F5;355;0?95?47953?9:B?B 03?AB?2:6K
:8B8?9D9AB 2
2 B9B: 30B6 332 ;=A=? 235 9313A 9;8;03?59A2?79=A;3B8B
9=A2B9B: 2?7A3;AF5;30B6 ;=07:03?59A;3B8B9=A2359313A
9;8;=07:;3FBB:332;=A=?2B9B:K 2
3 1
30B6;=07:03?53?92359313AD:; 273?13A2353?13AA3A;
3:; 313A932?A3?30BA;3827K
; 2 ;
0
; 3 ;
1
; 3
1
27A3?C:D9AB
6755
;=07:03?53?9 :B?B273?:;0A2353?:;0A
;
0 :B?B273?13A2353?13A
; 1 :B?B273?:;0A2353?:;0A;
2 :B?B273?13A2353?13A; 3 :B?B03?AB?2359313AA3A
;
30B6032A3?:3A92A7A79
93;B27 03?72693A7A793?F3?726032
7AB2:6 2
3 1
?99=A22:6 9;=07:03?53?92?7 9=A235:8BA3A9;8;;3B8B9=A:;
D9ABF5;2?79=A;=07:03?53?9;3B8B 9=A203?8;93;B27;9:8B;=07:
2:6K ;
2 ; 0 ;
3
; 1 ;
30B6;=07:03?8:2359313AA3A3:; ;37A;33;B68?99;313A;=07:
A3?30BA2:6K ;
2 ; 0 ;
3
; 1 ;
Tes Kompetensi Bab 3
t s v ms
t s v
ms sm
s m ts
v ms
s m
t s 6
24
;0?03?79BA;3B8B9 9 5?479 3?726
032 A3?62 D9AB F503?53?9:B?B
3?FAF5A72903 ?2:6K
3A3:6 032 03?726 ;
0 9313A032
; 1 03203?53?9:B?B03?AB?
2 3?13A032
; 3 3?7260323A3:62:6;
32F503?53?9:B?B 27AB8B992355?479
03?79BA 3?13A032A3?30BA
2:6 ;
0 ; 1
;
2 ; 3 ;
30B6932?;3:8B2?793227;235 3?13AA3A;
?9F527A3;B6932? A3?30BA3A3:603?8:
2:6K
; 2 ;
0
; 3 ;
1
;
vms
ts 2
4 6
8 10 12 5
10
s m
t s B
A
;0?03?79BA;3B8B9 95?479L53?9:B?B
2?72B0322 A279A906D
2 03?59A 2?7A3;AF5;
0 932B03203?A3;B 27A7A791B
1 2 932B03203?53?93?6
3 30B6;=07:03?
53?9:B?B235 5?479 9313A
A3?62D9AB3 3?A725;0?
03?79BA
ts
ts
Di unduh dari : Bukupaket.com
68
Mudah dan Aktif Belajar Fisika untuk Kelas X
; 2
;
0 ; 3
;
1 ; AB235;952037235;95
27:392?7A3;A293A7557F5;A3?62 A6795F5339B2?25F?167;323
2755=:3?FAF503?2:6 0AB8AB6:3076D:2?72037
0 0378AB6:3076D:2?720AB 1 0AB20378AB603?;
2 0328AB603?5AB5;F 3 0328AB6A72903?5AB593A7557F
7930B603227:3;?9C3?A79:93A5?479 6B0B5A?93:8B 2D9AB;7
03293;0:793A62:6 ;0?03?79BA;3B8B9
95?4799313AA3? 62D9AB2?730B6
032 F5 53?9 :B?B 03?B0603?AB?
313A 032 2
2 3
1 30B693::32?7A597F28AB6030
2?793A7557 ;27AA6793?13A 5?C7A727A3;A7AB
;
D9ABF5273?:B9 29313AFA;727A62:6
2 ; 2 2
;
0 2 ; 3 2 ;
1
2 ; 30B63:B?B27A3;099C3?A79:93A2?7B19
;3?F5A7557F ;7A3;AA3?30BA 3?13A5?C7A7
;
799313AD:3:B?B ;A7557;97;B;F52A27173:B?B
2767AB52?7A62:6 ,1-, ,,
3203?53?92?7=77L;93=77; 93;B2703?53?993=77 79D9ABA=A:F5
270BAB692:6 A3AB99313A?A?A 53?9032A3?30BA
30B6;=07:;B:;B:03?53?92?79=A:3;05 ;3B8B939=A252359313A
;
93;B27273?13A2353?13AA3A
; 3AB9:6
9313A;=07:3A3:6 0 8?9F527A3;B6;=07:3A3:6
B032203?59A2?7A7A79F5; 03?53?92353?13A;
203?53?9 2353?13A;
227;96032 ;3538?032
B032A3?:3A930725235?7;75 ;75A3?7638B6 ;3;B27932B032
03?53?9:75;3239A72359313AA3A ;2
;3AB9:6
3A3:603?8:03?39=03?A3;B235 0 8?9F527A3;B6BAB903?A3;B235
313A93?3A7=2F03?9B?52?7; ;3827
;3858?9 ;3?8B6
:5793?3A703?53?9;703?63A7203? :;D9ABF5273?:B9BAB9;3563A79F
3ABA223;75;75 ;3532?7332313A
332;3?3927AB8B99=:36 5;0?03?79BA239;3
FBB:3ABA3A3:63ABA03?53?9 03?53?93:;
?793A7557
;30B603227A3;099 C3?A79:93A2359313AD: ;2
AF5;032:727A3;099B:C3?A79: 93A2?7A62359313A
;C3?A79:
270D6032F53?A;79
; 2
93A755703?932B03203?A3;B 3=?5903?227A;3?F5A7557F
; ;3:3;?90=:A37C3?A79:930D6 2359313AD:;79
;
A3AB9:6 D9ABF5273?:B90=:A37;727A6
0 9313A0=:A37A;727A6 30B60328AB60302?793A7557
;2
A03?;2?70D627A3;099B:032 :7C3?A79:93A2359313A ;
932B032A3?30BA03?AB;0B9 0 7;96932B032A3?30BA03?AB;0B9
27B9B?2?7A6 30B69=A927:392?7BAB93A7557A3?A3AB
A9313AD:3:523A792?7A3;AF5 ;27A3;09930B63:B?BC3?A79:930D6
3A3:623A793:B?B;35379=A93AB9:6 9313AD:0323:B?B
0 9313A9=A9A27AB;0B93:B?B
y t
y t
y t
y t
y
t
2
3
1
30B693?;33A397?3A7
23A792A A3A33?A;;3537A6A3A393;B:78AB6
79
; A75579?2:6
; 2 ;
0 ; 3 ;
1 ; 30B6 032 03?53?9 235 9313A D:
;23?13A; 313A0323A3:6
2:6 ;
2
; 0
;
3 ; 1
;
t s v ms
10 50
23A79932:6 ;
2 ; 0 ;
3 ; 1 ;
t s v
Ketut
v
Made
5 12
s m
270D6032F53?A;79
Di unduh dari : Bukupaket.com
A. Gerak Melingkar Beraturan