Akar-akar Bilangan Komplek modul analisis variabel komplek 19 08 2015

Analisis Variabel Komplek: Dwi Purnomo- 59 i. 1 sec cos cos sin   p p p p j. 1 cot 1 cos 1 2 2    x x k. t t t t 2 cos sin csc sin   l. t y y 2 2 2 sec 1 csc csc 1   

1.10 Akar-akar Bilangan Komplek

Suatu bilangan w disebut akar n ke  bilangan komplek z jika z w n  atau dapat kita tulis dalam bentuk n w z 1  . Berdasarkan teorema de Moivre kita dapat menunjukkan bahwa jika n adalah bilangan bulat positip,   n n yi x z 1 1   n i r 1 } sin cos {     } sin cos { 1 n i n r n     6 ...... 1 ... 2 , 1 , , 2 sin 2 cos 1                         n k n k i n k r n     Berdasarkan bentuk di atas, untuk n nilai yang berbeda untuk n z 1 , yaitu n akar yang berbeda dari z . asalkan .  z Contoh soal 1. a Temukan semua nilai , z sehingga 32 5   z , b Tempatkan atau masukkan nilai ini dalam bidang kompleks. Jawab a     5 1 5 1 5 32 32 32 i z z         Analisis Variabel Komplek: Dwi Purnomo- 60 Dalam bentuk polar   ,... 3 , 2 , 1 , , 2 sin 2 cos 32 32           k k i k i     Sehingga Dalam bentuk polar       5 1 5 1 sin cos 32 32   i i     Dengan menggunakan teorema de Moivre diperoleh       4 , 3 , 2 , 1 , , 5 2 sin 5 2 cos 32 sin cos 32 5 1 5 1             k k i k i       Untuk                     5 sin 5 cos 2 5 sin 5 cos 32 5 1 1     i i z k Untuk                     5 3 sin 5 3 cos 2 5 3 sin 5 3 cos 32 1 5 1 2     i i z k Untuk     2 1 2 sin cos 32 2 5 1 3            i z k Untuk                     5 7 sin 5 7 cos 2 5 7 sin 5 7 cos 32 3 5 1 4     i i z k Untuk                     5 9 sin 5 9 cos 2 5 9 sin 5 9 cos 32 4 5 1 5     i i z k Dengan mempertimbangkan = 5, 6 serta nilai-nilai negatif, -1, -2, ..., pengulangan dari lima nilai di atas diperoleh. Oleh karena itu ini adalah satu- satunya solusi atau akar dari persamaan yang diberikan. lima akar ini disebut lima akar dari – 32 ” dan secara kolektif ditunjukkan dengan − 32 . Pada umumnya, mewakili Akar ke- dari dan . Dan terdapat akar. b X Y  , 32  Analisis Variabel Komplek: Dwi Purnomo- 61 Gambar 1.16 2. Tentukan   3 1 1 i   Jawab Dalam bentuk polar       k i k i 2 4 3 sin 2 4 3 cos 2 1       Sehingga       3 1 3 1 4 3 sin 4 3 cos 2 1 1   i         3 1 2 4 3 sin 2 4 3 cos 2     k i k                            2 , 1 , , 3 2 4 2 sin 3 2 4 3 cos 2 3 1 k k i k     X Y i  1 X Y 6 2  cis Analisis Variabel Komplek: Dwi Purnomo- 62                              4 2 3 4 3 sin 3 4 3 cos 2 6 1 3 1 1    cis i z k                                12 11 2 3 2 4 3 sin 3 2 4 3 cos 2 1 6 1 3 1 1 cis i z k                                    4 19 2 3 4 4 3 sin 3 4 4 3 cos 2 2 6 1 3 1 1      cis i z k Sem ua akar – akar ini dapat t erlihat pada gam bar berikut ini y 11π12 Z 1 Z 2 π4 19π12 Z 3 Gambar 1.17 3.   4 1 2 3 2 i   Jawab Dalam bentuk polar       k i k i 2 6 7 sin 2 6 7 cos 4 2 3 2       Sehingga       3 1 4 1 6 7 sin 6 7 cos 4 2 3 2   i i     X Y i 2 3 2   Analisis Variabel Komplek: Dwi Purnomo- 63     4 1 2 6 7 sin 2 6 7 cos 4     k i k                            3 , 2 , 1 , , 4 2 6 7 sin 4 2 6 7 cos 4 3 1 k k i k                                  24 7 4 24 7 sin 24 7 cos 4 4 1 4 1 1    cis i z k                              24 19 4 24 19 sin 24 19 cos 4 1 4 1 4 1 2    cis i z k                              24 45 4 24 45 sin 24 45 cos 4 2 4 1 4 1 3    cis i z k                              24 71 4 24 71 sin 24 71 cos 4 3 4 1 4 1 4    cis i z k Pernyataan di atas dinyatakan dalam gambar di bawah ini : Gambar 1.18 4. Mencari akar – akar kuadrat dari – 15 − 8i Jawab z z z z X Y 43 24 31 24 19 24 7 24 Analisis Variabel Komplek: Dwi Purnomo- 64 Gambar 1.19 Dalam bentuk polar Cara 1 – 15 − 8i = 17 {cos θ + 2k π + i sin θ + 2k π } Dimana, cos θ = − dan sin θ = − Maka akar – akar kuadrat dari – 15 − 8i adalah : √ 17 cos θ + i sin θ 1 √ 17 cos θ + π + i sin θ + π = −√ 17 cos θ + i sin θ 2 Jadi, Cos θ 2 = ± 1 + cos θ 2 = 1 − 15 17 2 = ± 1 √ 17 Sin θ 2 = ± 1 − cos θ 2 = 1 + 15 17 2 = ± 4 √ 17 Karena θ adalah sudut yang berada di kuadran ketiga, maka θ adalah sudut yang berada di kuadran kedua. Sehingga Cos θ = − √ dan Sin θ = √ Dan dari persamaan 1 dan 2 di atas, diketahui bahwa akar–akar kuadratnya adalah – 1 + 4i dan 1 − 4i Untuk membuktikannya, coba cek bahwa : – 1 + 4i = 1 − 4i = − 15 − 8i X Y i 18 15   Analisis Variabel Komplek: Dwi Purnomo- 65 Cara 2 Misalkan kita ambil p + iq, dimana p dan r adalah anggota bilangan Real yang mewakili akar – akar kuadrat dari – 15 − 8i Kemudian dikuadratkan menjadi p + iq = p − q + 2pqi = − 15 − 8i Atau p − q = − 15 3 Dan pq = − 4 4 Substitusikan gantilah q = − dari persamaan 4 ke persamaan 3 Menjadi p − = − 15 atau p + 15p − 16 = 0 Sebagai contohnya, p + 16 p − 1 = 0 atau p = − 16 , p = 1 5.   2 1 2 3 2 i   Jawab Gambar 1.20 Dalam bentuk polar       k i k i 2 6 7 sin 2 6 7 cos 4 2 3 2       Sehingga               2 2 6 7 sin 2 2 6 7 cos 4 2 3 2 2 1 2 1     k i k i          2 6 7 sin 2 6 7 cos 4 2 1   i k            2 2 6 7 sin 2 2 6 7 cos 4 1 2 1     i k X Y i 2 3 2   Analisis Variabel Komplek: Dwi Purnomo- 66 4.   5 1 4 4 i   Gambar 1.20           4 3 sin 4 3 cos 2 4 4 4   i i   5 1 5 1 4 3 sin 4 3 cos 2 4 4 4                       i i 4 , 3 , 2 , 1 , , 5 2 4 3 sin 5 2 4 3 cos 2 4 5 1                      k k i k     Untuk                     20 3 sin 20 3 cos 2 4 10 1 5 1 1   i z k Untuk                       5 2 4 3 sin 5 2 4 3 cos 2 4 1 10 1 5 1 2     i z k Untuk                       5 4 4 3 sin 5 4 4 3 cos 2 4 2 10 1 5 1 3     i z k Untuk                       5 6 4 3 sin 5 6 4 3 cos 2 4 3 10 1 5 1 4     i z k Untuk                       5 8 4 3 sin 5 8 4 3 cos 2 4 4 10 1 5 1 4     i z k Soal-soal Hitunglah X Y i 4 4   4 3  Analisis Variabel Komplek: Dwi Purnomo- 67 1.   6 6 1 3 1 3 1 i i      Dibaca : Akar pangkat 6 dari   3 1 i   2.   4 1 i 3.   6 1 3 1 4 i  4.     ` 2 2 3 5 1 i  5.     8 1 2 4 i  6.   2 1 4 4 i   7.   2 1 12 5 i  8.   2 1 5 4 8 i  9.   3 1 2 2 2 i   10.   6 1 2 1 i  11.   7 1 3 1 i  12.   8 1 4 4 i  13.   9 1 4 4 i  14.   3 1 2 11 i   15.   3 1 1 2   1.11 Rumus Euler Berdasarkan asumsi perluasan deret berhingga .... 3 2 1 3 2      x x x e x dari kalulus elementer ketika ,  i x  kita dapat mengambil hasil: 1 ..... 5 4 3 2 1 1 5 4 3 2           n i i i i i i e n i                                1 ... 5 3 2 ... 4 2 1 1 1 5 5 3 3 2 2 4 4 2 2 n i i i i n i i i n n n n                              1 ... 5 3 2 ... 4 2 1 1 5 3 2 4 2 n i i i i n n n        Analisis Variabel Komplek: Dwi Purnomo- 68                       1 ... 5 3 2 ... 4 2 1 1 5 3 2 4 2 n i n n n        Dengan menggunakan definisi jumlah deret tak hingga diperoleh: 7 ....... 71828 , 2 sin cos    e i e i    Yang mana 7 kita sebut sebagai rumus Euler’s yang sesuai ,bagaimanapun secara sederhana kita mendefinisikan .  i e umumnya kita definisikan   8 `......... sin cos y i x e e e e e x iy x iy x z      Misalnya untuk contoh dimana  y menghasilakan x e Perlu dicatat bahwa bentuk dari 7 pada dasarnya merupakan hasil dari teorema de Moivre untuk     in n i e e  Contoh soal 1. Tentukan rumus Euler untuk 3 1 i  Gambar 1.21 3 1 i z   maka 2 3 1 3 1 2 2       r z Karena titiknya terletak pada kuadran 1 maka 2 1 cos   Diperoleh 3 60 2 1            o arc 3 1 i  X Y  Analisis Variabel Komplek: Dwi Purnomo- 69 Sehingga 3 2 3 2 3 sin 3 arccos 2 3 1 i e cis i i z                       Sehingga 3 2 3 1 i e i z     i 2 3 2   Gambar 1.22 i z 2 3 2    m aka 4 16 2 3 2 2 2        r z Karena titiknya terletak pada kuadran 3 maka o 210 4 2 cos     Sehingga   i o o o e cis cis i i z 6 7 2 6 7 2 210 2 210 sin 210 cos 4 2 3 2            2 1 tan 1 5 2    i e i Gambar 1.23 Y  i  2 X Y i 2 3 2   X Analisis Variabel Komplek: Dwi Purnomo- 70 i z   2 maka 5 1 2 2 2     r z Karena titiknya terletak pada kuadran 1 maka 2 1 tan   Diperoleh Sehingga   2 1 tan 2 1 arctan 1 5 5 2 1 sinarctan 2 1 cosarctan 5 2        i i e e i i z 2 6 i   Gambar 1.24 i z 2 6    m aka 2 2 8 2 6 2 2       r z Karena titiknya terletak pada kuadran 2 maka   6 5 150 2 2 sin    o Sehingga   i o o o e cis cis i i z 6 5 2 6 5 2 210 2 210 sin 210 cos 4 2 3 2            2. Nyatakan hasil akhirnya dengan rumus Euler 5 4 1 1 3 3               i i i i Jawab 5 4 5 4 315 sin 315 cos 2 45 sin 45 cos 2 30 sin 30 cos 2 330 sin 330 cos 2 1 1 3 3                            o o o o o o o o i i i i i i i i 5 315 . 5 sin 315 . 5 cos 2 45 . 5 sin 45 . 5 cos 2 4 30 . 4 sin 30 . 4 cos 16 330 . 4 sin 330 . 4 cos 16              o o o o o o o o i i i i X Y 2 6 i   Analisis Variabel Komplek: Dwi Purnomo- 71              o o o o o o o o i i i i 1575 sin 1575 cos 2 4 225 sin 225 cos 2 4 120 sin 120 cos 16 1320 sin 1320 cos 16                  2 2 1 2 2 1 2 4 2 2 1 2 2 1 2 4 3 2 1 2 1 16 3 2 1 2 1 16 i i i                  2 2 1 2 2 1 2 2 1 2 2 1 3 2 1 2 1 3 2 1 2 1 i i i i                                  2 2 1 2 2 1 2 2 1 2 2 1 2 2 1 2 2 1 2 2 1 2 2 1 3 2 1 2 1 3 2 1 2 1 3 2 1 2 1 3 2 1 2 1 i i i i i i i i                   2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 4 1 3 1 3 4 1 3 4 1 4 1 i i i i   2 3 2 1 3 2 1 2 1             i i i i i i i i i 2 1 4 3 2 3 2 1 1 1 3 3 5 4                     1 2 1 2 3 2 2               r Karena titik di kuadaran ke-3 maka                     4 1 arctan 2 2 1 arctan , 4 1 2 2 1 tan   Sehingga   4 1 arctan 4 1 sinarctan 4 1 cosarctan 1 2 1 4 3 i e i i        3. Nyatakan hasil akhir soal di bawah ini dengan rumus Euler a. 4 1 3 2        cis Jawab 4 1 4 1 4 1 2 3 sin 2 3 cos 2 3 sin 3 cos 2 3 2                                          i i cis Dengan menggunakan teorema de Moivre diperoleh , 2 , 1 , , 4 2 3 sin 4 2 3 cos 2 3 sin 3 cos 2 4 1 4 1                                 k k i k i       Analisis Variabel Komplek: Dwi Purnomo- 72 i e i k 12 4 1 4 1 2 12 sin 12 cos 2                  i e i k 12 7 4 1 4 1 2 12 7 sin 12 7 cos 2 1                  i e i k 12 13 4 1 4 1 2 12 13 sin 12 13 cos 2 2                  i e i k 12 19 4 1 4 1 2 12 19 sin 12 19 cos 2 3                  b.             4 3 2 2   cis cis Jawab                                    4 sin 4 cos 3 2 sin 2 cos 2 4 3 2 2       i i cis cis i e cis i i 4 3 6 4 3 6 4 3 sin 4 3 cos 6 4 2 sin 4 2 cos 3 . 2                                        c. 7 2 3 i i    Jawab 17 19 2 17 21 2 14 3 21 7 2 3 2 i i i i i i i                Dalam bentuk polar                     19 17 tan sin 19 17 arctan cos 26 5 17 19 acr i i Bentuk Euler i e acr i                         19 17 arctan 26 5 19 17 tan sin 19 17 arctan cos 26 5 Analisis Variabel Komplek: Dwi Purnomo- 73 Soal-soal Tentukan rumus Euler yang bersesuaian dengan hasil akhir dari operasi di bawah ini 1. 7 2 3 i i    2. 2 3 7 i i     3. 7 2 6 8    i i 4.   5 7 2 1 3 5 i i i       5.   5 7 2 1 3 5 i i i       6. 2 4 3 2 i i   7. 3 2 2 4 i i   8.   4 5 2 3 2 i i i     9.   4 5 2 3 2 i i i     10.   4 3 5 7 2 1 i i i      11. i i    1 2 3 12. i i i 3 4 20 4 3 5 5     13. 1 2 3 19 10   i i i 14. 2 3 3 2 1           i 15. 3 2 1 1 2 1 1 3                  i i i i 16. 15 10 5 16 9 4 2 i i i i i i     

1.12 Persamaan-persamaan Polinomial