Kestabilan Titik Ekuilibrium Endemik
83
dari Persamaan 3.30 dapat dinyatakan menjadi polinomial sebagai berikut: ⟺
= +
+ +
+ +
= .
Dengan = , .
= � + − � + + �̅ + +
+ =
− � +
+ �̅ + + , .
= + �̅ + +
� + − � − � � +
+ − �
�̅ � + +
+ + �̅ +
+
= + �̅ + +
− � + − �
− + � +
+ �̅ +
+ �̅ +
+ �̅ +
.
= − + �̅ + +
� � + +
− � �̅ � + +
+ + �̅ +
+ � +
− � + +
+ �̅ − �̅ �
= + �̅ + +
− � −
+ � + +
�̅ + +
�̅ + +
�̅ + − �
+ +
�̅ + +
�̅ −
�̅ � .
= � + − �
+ + �̅ − �̅ � − +
+ +
�̅ + +
� � + +
− � �̅ �
84
= − �
+ �̅ +
+ �̅
− �̅ � + +
�̅ + +
�̅ + +
�̅ + − �
− � + .
= − +
+ �̅ − �̅ � � � + +
− � �̅ �
= +
�̅ + +
�̅ − �̅ � − �
− � + .
Nilai-nilai eigen yang lain merupakan akar-akar dari polinomial, =
+ +
+ +
+ yang akan ditentukan sebagai berikut:
Persamaan .
dan .
dapat dinyatakan menjadi =
− � + + �̅ + +
+ =
− � +
+ �̅ + +
dengan = + + �,
Berdasarkan asumsi, parameter , , �, , ,
, �̅ dan
� sehingga .
Selanjutnya dibuktikan bahwa sebagai berikut:
= + �̅ + +
− � −
+ � + +
�̅ + +
�̅ + +
�̅ + − �
+ +
�̅ + +
�̅ − �̅ �
85
= + �̅ + +
�̅ − �
+ +
�̅ + +
�̅ + +
�̅ + − �
+ +
�̅ + +
�̅ −
�̅ � =
+ �̅ + + �̅
− � +
+ �̅ +
+ �̅ +
+ �̅ +
− � +
+ �̅ +
+ �̅ −
�
dengan = + + �, maka − � = +
Berdasarkan asumsi,
parameter , , �, , ,
, �̅ dan
� sehingga .
Nilai eigen dari Persamaan .
dapat dicari menggunakan tabel Routh-Hurwitz yang ditunjukan pada Tabel 3.2.
Tabel 3.2. Tabel Routh-Hurwitz
Berdasarkan kriteria Routh-Hurwitz, pembuat nol dari Persamaan 3.31 akan bertanda negatif apabila pada kolom pertama Tabel 3.2 tidak ada perubahan tanda.
Diketahui bahwa dan
bernilai positif. Agar kolom pertama pada Tabel 3.2 tidak ada perubahan tanda memiliki tanda sama maka
dan haruslah positif.
86
= − |
| =
− =
−
= − |
| =
− =
−
= − |
| =
− .
Agar bernilai positif maka
− karena
Perhatikan bahwa, −
= [{ − � +
+ �̅ + + }{
+ �̅ + + −
� + − �
− + � +
+ �̅ +
+ �̅ +
+ �̅ +
}] − [ + �̅ + +
− �
− + � +
+ �̅ +
+ �̅ +
+ �̅ +
− � +
+ �̅ +
+ �̅
− �̅ � ] = { − �
} + �̅ + +
+ − �
− � −
+ � + − �
+ �̅ +
+ �̅ +
+ �̅ +
+ { + �̅ + +
} − �
+ + �̅ + +
− � −
+ � + + �̅ +
+ +
�̅ + +
�̅ + +
�̅ + −
+ �̅ + + − �
− + � −
+ �̅ +
+ �̅ +
+ �̅ +
− � −
+ �̅ +
+ �̅
− �̅ �
87
= { − � }
+ �̅ + + +
− � − �
− + � + {
+ �̅ + + }
− � +
+ �̅ + +
+ �̅ +
+ �̅ +
+ �̅ +
− +
�̅ + +
�̅ − �̅ �
= { − � }
+ �̅ + + +
− � − �
− + � + {
+ �̅ + + }
− � +
+ �̅ +
+ �̅ +
+ �̅ +
+ �̅ +
�̅ + �̅ +
�̅ +
+ �̅ +
+ +
�̅ + −
+ �̅ +
+ �̅
− �̅ � = { − �
} + �̅ + +
+ − �
− � −
+ � + { + �̅ + +
} − �
+ +
�̅ + +
�̅ + +
�̅ + +
�̅ + �̅ +
�̅ + �̅
+ +
�̅ + +
+ �̅ +
+ �̅ � = [
+ +
+ +
+ +
+ +
{ − � }
+ + ] + {
+ �̅ + + }
− �
+ �̅ { − � } + { − �
} +
+ +
+ +
+ +
� + �̅ +
+ = [
+ +
+ +
+ +
+ +
{ − � }
+ + ] +
88
{ + {
−� �+ � +�
� − � +� −�
�+ � +� �
} + + }
− �
+ {
−� �+ � +�
� − � +� −�
�+ � +� �
} { − � } +
{ − � }
+ +
+ +
+ +
+ � + {
−� �+ � +�
� − � +� −�
�+ � +� �
} +
+ .
dengan =
−� −�
� � +�
+�
. Jelas −
jika .
Jadi dapat disimpulkan bahwa bernilai positif dengan
− dan
saat .
Selanjutnya agar pada kolom pertama bernilai positif semua maka nilai harus
bernilai positif, dan agar bernilai positif maka
− karena .
+ = {
+ �̅ + + − �
− + � +
+ �̅ +
+ �̅ +
+ �̅ +
− � +
+ �̅ +
+ �̅
− �̅ � }{ + �̅ + +
− �
+ − � −
+ � + +
�̅ + +
�̅ + +
�̅ + } + [
+ �̅ +
+ �̅
− �̅ �
− � �̅
] = {
+ �̅ + + − �
�̅ + +
�̅ + +
�̅ + +
�̅ + − �
+ +
�̅ + +
�̅ − �̅ � }{
+ �̅ + + − �
+ −
89
� �̅ +
+ �̅ +
+ �̅ +
+ �̅ +
} + [
+ �̅ +
+ �̅
− �̅ � − �
�̅ ]
= { + �̅ + +
− � } �̅
+ + �̅ + +
− � �̅ +
+ �̅ + + −
� �̅
+ �̅ +
+ �̅ +
+ �̅ +
+ +
�̅ + +
�̅ + +
�̅ + + �̅ +
+ − �
+ +
�̅ + +
�̅ + +
�̅ + − �
�̅ + +
�̅ + +
�̅ + +
�̅ + − �
+ +
�̅ + +
�̅ − �̅ � {
+ �̅ + + − �
+ −
� �̅ +
+ �̅ +
+ �̅ +
+ �̅ +
} = { − �
+ + �̅ + +
}{ − � +
�̅ + +
�̅ − �̅ � +
+ �̅ +
+ �̅ +
+ �̅ +
− � �̅
} =
− � +
�̅ + +
�̅ − �̅ � +
− � +
�̅ + +
�̅ + +
�̅ + �̅ +
+ �̅ + + +
�̅ + +
�̅ −
�̅ � − �
+ + �̅ + +
+ �̅ +
+ �̅ +
+ �̅ +
− � �̅
+ −
= { + �̅ + +
− � } �̅
+ + �̅ +
+ − �
�̅ + +
�̅ + +
90
�̅ + +
�̅ + + �̅ + +
− � +
+ �̅ +
+ �̅ +
+ �̅ +
− � +
+ �̅ +
+ �̅
− �̅ � { − �
�̅ + +
�̅ + +
�̅ + +
�̅ + } −
{ − �
+ �̅ +
+ �̅
− �̅ � }
+ −
= { − � +
+ �̅ + + }[{
+ �̅ + +
− � } �̅
+ + �̅ + +
− � �̅ +
+ �̅ +
+ �̅ +
+ �̅ +
+ �̅ + + −
� +
+ �̅ +
+ �̅ +
+ �̅ +
− � +
+ �̅ +
+ �̅
− �̅ � { − �
�̅ + +
�̅ + +
�̅ + +
�̅ + } − {
− �
+ �̅ +
+ �̅
− �̅ � } ] = {
+ �̅ + + − �
�̅ + +
�̅ + +
�̅ + +
�̅ + − �
+ +
�̅ + +
�̅ −
�̅ � }{ + �̅ + +
− � �̅ +
+ �̅ +
+ �̅ +
+ �̅ +
− � +
+ �̅ +
+ �̅
− �̅ � }
91
= { + �̅ + +
− � �̅ } +
+ �̅ + + − �
�̅ +
�̅ + +
�̅ + +
�̅ + +
+ �̅ + + − �
�̅ +
�̅ + +
�̅ − �̅ � + {
+ �̅ +
+ �̅ +
+ �̅ +
− � } +
+ �̅ +
+ �̅ +
+ �̅ +
− � +
�̅ + +
�̅ −
�̅ � + { +
�̅ + +
�̅ − �̅ � }
{ +
− } −
= {
+ {
−� �+ � +�
� − � +� −�
�+ � +� �
} + + −
� } {
−� �+ � +�
� − � +� −�
�+ � +� �
} { − � +
+ {
−� �+ � +�
� − � +� −�
�+ � +� �
} + + } +
+ {
−� �+ � +�
� − � +� −�
�+ � +� �
} + + − �
{
−� �+ � +�
� − � +� −�
�+ � +� �
} − �
+ {
+
−� �+ � +�
� − � +� −�
�+ � +� �
+ +
−� �+ � +�
� − � +� −�
�+ � +� �
+ +
−� �+ � +�
� − � +� −�
�+ � +� �
+ +
−� �+ � +�
� − � +� −�
�+ � +� �
+
−� �+ � +�
� − � +� −�
�+ � +� �
+ +
−� �+ � +�
� − � +� −�
�+ � +� �
+ +
−� �+ � +�
� − � +� −�
�+ � +� �
+ +
92
+
−� �+ � +�
� − � +� −�
�+ � +� �
+ +
−� �+ � +�
� − � +� −�
�+ � +� �
+ +
−� �+ � +�
� − � +� −�
�+ � +� �
+ +
+ +
−� �+ � +�
� − � +� −�
�+ � +� �
+
−� �+ � +�
� − � +� −�
�+ � +� �
� } − � { − �
+ + {
−� �+ � +�
� − � +� −�
�+ � +� �
} + + } +
+ +
+ +
+ +
{
−� �+ � +�
� − � +� −�
�+ � +� �
} − �
+ {
+ +
+
+ {
−� �+ � +�
� − � +� −�
�+ � +� �
} } { −
� {
−� �+ � +�
� − � +� −�
�+ � +� �
}} { − � +
+ {
−� �+ � +�
� − � +� −�
�+ � +� �
} + + − }} + {
+
+ +
+ {
−� �+ � +�
� − � +� −�
�+ � +� �
} } +
+ +
+ +
+ +
+ +
+ � {
−� �+ � +�
� − � +� −�
�+ � +� �
} + +
+ {
−� �+ � +�
� − � +� −�
�+ � +� �
} + +
+ +
−
+ +
+ +
+ +
{
−� �+ � +�
� − � +� −�
�+ � +� �
} − �
− +
93
{
−� �+ � +�
� − � +� −�
�+ � +� �
} + + − �
{
−� �+ � +�
� − � +� −�
�+ � +� �
} +
+ +
+ {
−� �+ � +�
� − � +� −�
�+ � +� �
} + +
dengan = + + �, maka
− � = + dan =
−� −�
� � +�
+�
. Jelas
{ +
− } −
jika .
Jadi dapat disimpulkan bahwa bernilai positif dengan
− dan
saat . Selanjutnya dapat disimpulkan bahwa nilai pada kolom
pertama Tabel 3.2 bernilai positif yaitu , , , maka titik ekuilibrium
stabil asimtotik lokal saat .