Kestabilan Titik Ekuilibrium Endemik
                                                                                83
dari Persamaan 3.30 dapat dinyatakan menjadi polinomial sebagai berikut: ⟺
= +
+ +
+ +
=            .
Dengan = ,                                                                                                                            .
=   � + − � +  + �̅ + +
+ =
− � +
+ �̅ + + ,                                                               .
= + �̅ + +
� + − � − �  � +
+ − �
�̅ � + +
+ + �̅ +
+
= + �̅ + +
− � +  − �
− + �  +
+ �̅ +
+ �̅ +
+ �̅ +
.
= − + �̅ + +
�  � + +
− � �̅ � +  +
+ + �̅ +
+ � +
− � + +
+ �̅ − �̅ �
= + �̅ + +
− � −
+ �  + +
�̅ + +
�̅ + +
�̅ + − �
+ +
�̅ + +
�̅ −
�̅ �                                                                                                                   .
=   � + − �
+ + �̅ − �̅ � −  +
+ +
�̅ + +
�  � + +
− � �̅ �
84
= − �
+ �̅ +
+ �̅
− �̅ � + +
�̅ + +
�̅ + +
�̅ + − �
−  � + .
= − +
+ �̅ − �̅ � �  � + +
− � �̅ �
= +
�̅ + +
�̅ − �̅ �  − �
− � + .
Nilai-nilai eigen yang lain merupakan akar-akar dari polinomial, =
+ +
+ +
+   yang  akan  ditentukan  sebagai berikut:
Persamaan .
dan .
dapat dinyatakan menjadi =
− � +  + �̅ + +
+ =
− � +
+ �̅ + +
dengan = + + �,
Berdasarkan asumsi, parameter , , �, , ,
, �̅ dan
� sehingga   .
Selanjutnya dibuktikan bahwa sebagai berikut:
= + �̅ + +
− � −
+ �  + +
�̅ + +
�̅ + +
�̅ + − �
+ +
�̅ + +
�̅ − �̅ �
85
= + �̅ + +
�̅ − �
+ +
�̅ + +
�̅ + +
�̅ + − �
+ +
�̅ + +
�̅ −
�̅ � =
+ �̅ + + �̅
− � +
+ �̅ +
+ �̅ +
+ �̅ +
− � +
+ �̅ +
+ �̅ −
�
dengan = + + �, maka  − � = +
Berdasarkan asumsi,
parameter , , �, , ,
, �̅ dan
� sehingga   .
Nilai eigen dari Persamaan .
dapat dicari menggunakan tabel Routh-Hurwitz yang ditunjukan pada Tabel 3.2.
Tabel 3.2. Tabel Routh-Hurwitz
Berdasarkan  kriteria  Routh-Hurwitz,  pembuat  nol  dari  Persamaan  3.31  akan bertanda negatif apabila pada kolom pertama Tabel 3.2 tidak ada perubahan tanda.
Diketahui bahwa dan
bernilai  positif. Agar kolom  pertama pada Tabel  3.2 tidak ada perubahan tanda memiliki tanda sama maka
dan   haruslah positif.
86
= − |
| =
− =
−
= − |
| =
− =
−
= − |
| =
− .
Agar bernilai positif maka
− karena
Perhatikan bahwa, −
= [{ − � +
+ �̅ + + }{
+ �̅ + + −
� +  − �
− + �  +
+ �̅ +
+ �̅ +
+ �̅ +
}] − [ + �̅ + +
− �
− + �  +
+ �̅ +
+ �̅ +
+ �̅ +
− � +
+ �̅ +
+ �̅
− �̅ �  ] = { − �
} + �̅ + +
+ − �
− � −
+ �  + − �
+ �̅ +
+ �̅ +
+ �̅ +
+ { + �̅ + +
} − �
+ + �̅ + +
− � −
+ �  + + �̅ +
+ +
�̅ + +
�̅ + +
�̅ + −
+ �̅ + + − �
− + �  −
+ �̅ +
+ �̅ +
+ �̅ +
− � −
+ �̅ +
+ �̅
− �̅ �
87
= { − � }
+ �̅ + + +
− � − �
− + �  + {
+ �̅ + + }
− � +
+ �̅ + +
+ �̅ +
+ �̅ +
+ �̅ +
− +
�̅ + +
�̅ − �̅ �
= { − � }
+ �̅ + + +
− � − �
− + �  + {
+ �̅ + + }
− � +
+ �̅ +
+ �̅ +
+ �̅ +
+ �̅ +
�̅ + �̅ +
�̅ +
+ �̅ +
+ +
�̅ + −
+ �̅ +
+ �̅
− �̅ � = { − �
} + �̅ + +
+ − �
− � −
+ �  + { + �̅ + +
} − �
+ +
�̅ + +
�̅ + +
�̅ + +
�̅ + �̅ +
�̅ + �̅
+ +
�̅ + +
+ �̅ +
+ �̅ � = [
+ +
+ +
+ +
+ +
{ − � }
+ + ] + {
+ �̅ + + }
− �
+ �̅ { − � } + { − �
} +
+ +
+ +
+ +
� + �̅ +
+ = [
+ +
+ +
+ +
+ +
{ − � }
+ + ] +
88
{ + {
−� �+ � +�
� − � +� −�
�+ � +� �
} + + }
− �
+ {
−� �+ � +�
� − � +� −�
�+ � +� �
} { − � } +
{ − � }
+ +
+ +
+ +
+ � + {
−� �+ � +�
� − � +� −�
�+ � +� �
} +
+ .
dengan =
−� −�
� � +�
+�
.  Jelas −
jika .
Jadi  dapat  disimpulkan  bahwa bernilai  positif    dengan
− dan
saat .
Selanjutnya  agar  pada  kolom  pertama  bernilai  positif  semua  maka  nilai harus
bernilai positif, dan agar bernilai positif maka
− karena   .
+ = {
+ �̅ + + − �
− + �  +
+ �̅ +
+ �̅ +
+ �̅ +
− � +
+ �̅ +
+ �̅
− �̅ � }{ + �̅ + +
− �
+  − � −
+ �  + +
�̅ + +
�̅ + +
�̅ + } + [
+ �̅ +
+ �̅
− �̅ �
− � �̅
] = {
+ �̅ + + − �
�̅ + +
�̅ + +
�̅ + +
�̅ + − �
+ +
�̅ + +
�̅ − �̅ � }{
+ �̅ + + − �
+ −
89
� �̅ +
+ �̅ +
+ �̅ +
+ �̅ +
} + [
+ �̅ +
+ �̅
− �̅ � − �
�̅ ]
= { + �̅ + +
− � } �̅
+ + �̅ + +
− � �̅ +
+ �̅ + + −
� �̅
+ �̅ +
+ �̅ +
+ �̅ +
+ +
�̅ + +
�̅ + +
�̅ + + �̅ +
+ − �
+ +
�̅ + +
�̅ + +
�̅ + − �
�̅ + +
�̅ + +
�̅ + +
�̅ + − �
+ +
�̅ + +
�̅ − �̅ � {
+ �̅ + + − �
+ −
� �̅ +
+ �̅ +
+ �̅ +
+ �̅ +
} = { − �
+ + �̅ + +
}{ − � +
�̅ + +
�̅ − �̅ � +
+ �̅ +
+ �̅ +
+ �̅ +
− � �̅
} =
− � +
�̅ + +
�̅ − �̅ � +
− � +
�̅ + +
�̅ + +
�̅ + �̅ +
+ �̅ + + +
�̅ + +
�̅ −
�̅ � − �
+ + �̅ + +
+ �̅ +
+ �̅ +
+ �̅ +
− � �̅
+ −
= { + �̅ + +
− � } �̅
+ + �̅ +
+ − �
�̅ + +
�̅ + +
90
�̅ + +
�̅ + + �̅ + +
− � +
+ �̅ +
+ �̅ +
+ �̅ +
− � +
+ �̅ +
+ �̅
− �̅ � { − �
�̅ + +
�̅ + +
�̅ + +
�̅ + } −
{ − �
+ �̅ +
+ �̅
− �̅ � }
+ −
= { − � +
+ �̅ + + }[{
+ �̅ + +
− � } �̅
+ + �̅ + +
− � �̅ +
+ �̅ +
+ �̅ +
+ �̅ +
+ �̅ + + −
� +
+ �̅ +
+ �̅ +
+ �̅ +
− � +
+ �̅ +
+ �̅
− �̅ � { − �
�̅ + +
�̅ + +
�̅ + +
�̅ + } − {
− �
+ �̅ +
+ �̅
− �̅ � } ] = {
+ �̅ + + − �
�̅ + +
�̅ + +
�̅ + +
�̅ + − �
+ +
�̅ + +
�̅ −
�̅ �  }{ + �̅ + +
− � �̅ +
+ �̅ +
+ �̅ +
+ �̅ +
− � +
+ �̅ +
+ �̅
− �̅ �  }
91
= { + �̅ + +
− � �̅ } +
+ �̅ + + − �
�̅ +
�̅ + +
�̅ + +
�̅ + +
+ �̅ + + − �
�̅ +
�̅ + +
�̅ − �̅ � + {
+ �̅ +
+ �̅ +
+ �̅ +
− � } +
+ �̅ +
+ �̅ +
+ �̅ +
− � +
�̅ + +
�̅ −
�̅ � + { +
�̅ + +
�̅ − �̅ � }
{ +
− } −
= {
+ {
−� �+ � +�
� − � +� −�
�+ � +� �
} + + −
� } {
−� �+ � +�
� − � +� −�
�+ � +� �
} { − � +
+ {
−� �+ � +�
� − � +� −�
�+ � +� �
} + + } +
+ {
−� �+ � +�
� − � +� −�
�+ � +� �
} + + − �
{
−� �+ � +�
� − � +� −�
�+ � +� �
} − �
+ {
+
−� �+ � +�
� − � +� −�
�+ � +� �
+ +
−� �+ � +�
� − � +� −�
�+ � +� �
+ +
−� �+ � +�
� − � +� −�
�+ � +� �
+ +
−� �+ � +�
� − � +� −�
�+ � +� �
+
−� �+ � +�
� − � +� −�
�+ � +� �
+ +
−� �+ � +�
� − � +� −�
�+ � +� �
+ +
−� �+ � +�
� − � +� −�
�+ � +� �
+ +
92
+
−� �+ � +�
� − � +� −�
�+ � +� �
+ +
−� �+ � +�
� − � +� −�
�+ � +� �
+ +
−� �+ � +�
� − � +� −�
�+ � +� �
+ +
+ +
−� �+ � +�
� − � +� −�
�+ � +� �
+
−� �+ � +�
� − � +� −�
�+ � +� �
� }  − � { − �
+ + {
−� �+ � +�
� − � +� −�
�+ � +� �
} + + } +
+ +
+ +
+ +
{
−� �+ � +�
� − � +� −�
�+ � +� �
} − �
+ {
+ +
+
+ {
−� �+ � +�
� − � +� −�
�+ � +� �
} } { −
� {
−� �+ � +�
� − � +� −�
�+ � +� �
}} { − � +
+ {
−� �+ � +�
� − � +� −�
�+ � +� �
} + + − }} + {
+
+ +
+ {
−� �+ � +�
� − � +� −�
�+ � +� �
} } +
+ +
+ +
+ +
+ +
+ � {
−� �+ � +�
� − � +� −�
�+ � +� �
} + +
+ {
−� �+ � +�
� − � +� −�
�+ � +� �
} + +
+ +
−
+ +
+ +
+ +
{
−� �+ � +�
� − � +� −�
�+ � +� �
} − �
− +
93
{
−� �+ � +�
� − � +� −�
�+ � +� �
} + + − �
{
−� �+ � +�
� − � +� −�
�+ � +� �
} +
+ +
+ {
−� �+ � +�
� − � +� −�
�+ � +� �
} + +
dengan = + + �,  maka
− � = +   dan    =
−� −�
� � +�
+�
. Jelas
{ +
− } −
jika .
Jadi dapat disimpulkan bahwa bernilai positif  dengan
− dan
saat .  Selanjutnya  dapat  disimpulkan  bahwa  nilai  pada  kolom
pertama Tabel 3.2 bernilai positif yaitu , , ,   maka titik ekuilibrium
stabil asimtotik lokal saat .
                