Sikap ing Tradhisi Nikah Peksan
133
Pethikan ing nginggil nedahaken bilih tiyang sepuh nindakaken nikah peksan dhateng putrinipun amargi rumaos nggadhahi anak menika. Anak
ingkang dados hakipun tiyang sepuh saged nglampahi menapa kemawon miturut kekajenganipun. Sanes menika, ing dhaerah-dhaerah, alasan ekonomi
dados alasan ingkang kathah dipunpanggihi kenging menapa tiyang sepuh njodhohaken putrinipun. Sanadyan manut anggenipun nindakaken nikah
peksan, nanging jejodhohan ingkang adhedhasar raos boten saling tresna saged ndadosaken pepisahan. Nanging nalika jaman rumiyin mliginipun
wonten ing masarakat Jawi, nikah cara peksan sampun limrah. Kulawarga ingkang gadhah anak estri mliginipun remen menawi jejodhoan kaliyan priya
ingkang dados pegawai utawi priya terpandang. Sanajan wanitanipun boten tresna, nanging kedah nindakaken menapa ingkang dados kekajenganipun
tiyang sepuh menika. Menawi anggenipun nikahan mangke pisahan, anak estri saged dipunnikahaken malih kaliyan priya terpandang sanesipun, amargi anak
estri menika saged ndugikaken pagesangan ingkang langkung sae. Ing ngandhap menika pethikan ingkang nedahaken sikap manut anak dhateng
tiyang sepuhipun nalika badhe dipunikahaken malih.
“Pikiren ta, Ndhuk. Wongtuwamu ki sajane isin, kowe bubar karo Urip. Kae cah apik, lo, Ndhuk. Saiki Den Radian ngarepake kowe,
sanajan mung dadi munci. Tegese ya ngancani kumpul turu barang, kaya wong kawinan. Lan gage dipindhah menyang Betawi, lepas adoh
saka wongtuwamu. Priye? Wani kowe kumpul wong lanang ijen lan piah adoh karo wongtuwamu?” Brata, 2012: 79
“Ah, kowe ki digolekake dalan urip kepenak ora gelem nglakoni Dimunci Den Radian tanggung penak uripmu, Jem. Wonge gemi.
Uripe prasaja. Blanjane gedhe. Ora akeh tingkahe. Gek sedhela engkas dheweke dipindahah nyang Betawi. Kuthane luwih rame tinimbang
134
Surabaya. Gedhung komidhine akeh, enak kowe saben malem Minggu bisa nonton komidhi” Brata, 2012: 83
Yen nari atine dhewe, satemene dheweke wegah srawung karo Radian. Nanging ngrungokake omonge tangga-teparo lan kanca-
kancane, anggone ngelem yen radian kuwi sugih, gemi, mesthine cocog karo karep atine Jemini, atine dadi goreh. Apa Jemini ki
kepengin urip bareng wong sugih? Utawa apa jejodhoan kuwi kanggo golek pasugihan? Atine tetep emoh. Nanging anggone
wurung jejodhoan karo Urip ya dadi rerasan ing tangsi, mbuktekake yen anggone kemantenan mung dienggo golek
pasugihan. Ewuh banget Nolak Radian, terus mbaleni urip karo Urip ki kok ya saru timen. Kamangka wongtuwane kebacut oleh bathi akeh
marga ngawinake dheweke wingi kuwi Brata, 2012: 83-84
Lumantar paragatama Jemini, Suparto Brata paring pandangan babagan sikap manut anak wanita nalika dipunnikahaken peksa dening
tiyaang sepuhipun. Boten sedaya anak purun saha saged nglampahi. Wonten ingkang remen saha boten nalika dipunjodhohaken dening tiyang sepuhipun.
Kamangka, jaman sakmenika anak sampun gadhah hak piyambak kangge nemtokaken menapa ingkang badhe dipuntindakaken. Nanging, menika
sedaya boten uwal saking pangawasanipun tiyang sepuh. Bab nikah peksan utawi jejodhoan saged dipunpanggihi ing masarakat.
Saperangan tiyang sepuh njodhohaken putrinipun ingkang tasih alit. Anak ingkang sakmesthinipun antuk pendhidhikan ing sekolahan, nanging kedah
mupus kekajenganipun menika amargi dipunjodhohaken dening tiyang sepuhipun. Anak kapeksa nyaguhi menapa ingkang dados kekajenganipun
tiyang sepuh amargi boten pengin dipunwastani durhaka. Kahanan menika sami kemawon mendhet hak-hakipun anak kangge antuk pendhidhikan,
kabebasan kangge dolanan saha hak-hak sanesipun.
135
Tiyang sepuh nindakaken nikah peksan dhateng putrinipun amargi rumaos nggadhahi anak menika. Anak ingkang dados hakipun tiyang sepuh
saged nglampahi menapa kemawon miturut kekajenganipun. Sanes menika, ing dhaerah-dhaerah,
alasan ekonomi dados alasan ingkang kathah dipunpanggihi kenging menapa tiyang sepuh njodhohaken putrinipun.
Ingkang kekalih, Suparto Brata paring pandangan ngengingi nikah peksan ugi lumantar paraga Jemini ingkang mbalela utawi boten suka nalika
dipunnikahaken peksan menika. Sikap Jemini ingkang mbalela menika saged dipunpirsani ing ngandhap menika nalika piyambakipun saksampunipun
dipunnikahaken peksa kaliyan Urip dipunboyong menyang tangsi Sambongan. Wonten ing mriku Jemini kaliyan urip boten akur, wanci dalu
nalika Urip sare Jemini kesah saking papan menika, lajeng piyambakipun wangsul menyang griyanipun.
Sidane Jemini bali menyang nggone wongtuwane maneh.
Dhisike Urip sabar. Wongtuwane Jemini lan sapa wae ya nuturi supaya sabar dhisik. Nyatreni wong kaya Jemini pancen kudu sabar.
Dene wongtuwane Jemini ya arep ikhtiyar nuturi yen satemene Jemini kudu manggon neng Sambongan. Urip bebarengan karo bojone, Urip.
Nanging dienteni sesasi, rong sasi, telung sasi, Jemini panggah wae ora diterake menyang Sambongan. Bocahe ora gelem. Esuk
umum-umum wis metu saka kamar, terus mlayu-mlayu golek codhotan jambu neng Kampung Landa. Brata, 2012: 74
Tumindak nikah peksan dhateng anak mliginipun ingkang tasih enem saged
ndadosaken kathah
prakawis. Prakawis-prakawis
menika dipunsebabaken umur saha dereng siyap nglampahi anggenipun bebojoan.
Saking prakawis-prakawis ingkang asring dipuntepangi menika wonten
136
ingkang ndadosaken pepisahan. Bocah enem dereng gadhah penggalih ingkang diwasa. Piyambakipun namung nindakaken samubarang ingkang
sipatipun seneng-seneng, dolanan, sekolah, saha donyanipun anak-anak. Bocah ingkang dereng siyap nglampahi bebojoan bakal ndadosaken
samubarang ingkang mbebayani kangge gesangipun.