Wuwuhan sesarengan Pandhapuking Tembung Andhahan
20
Tabel salajengipun
1 2
Ater-ater sa- Setunggal lingga, tuladhanipun sagelas ‘setunggal
gelas’. Padha karo lingga, tuladhanipun sapundhak
‘padha karo pundhak’. Sedaya ingkang wonten ing lingga, tuladhanipun
saomah ‘sedaya ingkang wonten ing omah’. Ater-ater
maA- maN- Nindakaken tumindak kados ingkang dipunsebut
wujud dhasar, tuladhanipun mangetan ‘nindakaken pakaryan inggih menika tindak wetan’.
Ater-ater bawa ka-
Nindakaken pakaryan kanthi niyat utawi dipunsengaja, tuladhanipun karembag ‘nindakaken pakaryan kanthi
niyat rembag’. Kenging tumindak kados dipunsebut wujud dhasar,
kalebur ‘kenging tumindak inggih menika lebur’. Ater-ater
di- dipun- Kenging tumindak kados ingkang dipunsebut wujud
dhasar, tuladhanipun
digawa ‘kenging
tumindak inggih menika gawa’.
Ater-ater bawa ke-
Ngandharaken nindakaken pakaryan tanpa dipunjarag utawi
tanpa dipunsengaja,
tuladhanipun kasiram
‘ngandharaken boten sengaja nyiram’.
Ater-ater paA-paN-
Sing di- lingga, tuladhanipun panganggo ‘sing dinggo’.
Sing di- lingga -ake, tuladhanipun pangucap ‘sing diucapake’.
Tiyang ingkang nindakaken pakaryan kados ingkang kasebut wujud dhasar, tuladhanipun pangapit ‘tiyang
ingkang nindakaken pakaryan apit’. Piranti ingkang dipunginakaken kangge nindakaken
pakaryan kados kasebut wujud dhasar, tuladhanipun pangukur ‘piranti ingkang dipunginakaken kangge
ukur’.
Ater-ater pi- Sing di- lingga -ake’, tuladhanipun pitutur ‘sing
dituturake’. Ater-ater pra-,
pri- saha tar- Wuwuhan menika boten wonten maknanipun, wuwuhan
menika asring dipunsebut minangka “pemanis”.
Ater-ater kuma-
Ngandharaken jejer nindakaken pakaryan gayut ingkang dipunsebut ing wujud dhasar. Tuladhanipun
kumawasis ‘jejer
nindakaken pakaryan
inggih menika wasis’.
Ater-ater kami-
Ngandharaken jejer wonten ing kawontenan ingkang dipunsebut wujud dhasar, tuladhanipun kamisesegen
maknanipun jejer wonten ing kawontenan seseg.
21
Tabel Salajengipun
1 2
Ater-ater kapi-
Ngandharaken jejer nindakaken pakaryan ingkang gayut kaliyan wujud dhasar, tuladhanipun kapirangu
‘jejer nindakakne pakaryan ingkang gaut kaliyan rangu’.
Sanget, tuladhanipun kapiadreng ‘sanget anggenipun kapingin ngertos’.
Ater-ater tak- dak-
Ngandharaken pakaryan ingkang dipuntindakaken dening tiyang kapisan tunggal, tuladhanipun takgawa.
Ater-ater kok- Ngandharaken pakaryan ingkang dipuntindakaken
dening tiyang kaping kalih, tunggal menapa jamak, tuladhanipun
kokjupuk ‘pakaryan
ingkang dipuntindakaken tiyang kaping kalih’.
Tabel. 8 Makna Nosi Seselan
Jinising Seselan
Makna Nosi 1
2
Seselan -um-
Nindakaken pakaryan kados wujud dhasar, tuladhanipun lumumpat ‘nindakaken pakaryan lumpat’.
Tumindakipun kados ing wujud dhasar, tuladhanipun sumugih ‘tumindakipun kados sugih’.
Gadhah sipat kados kasebut wujud dhasar, tuladhanipun sumanak ‘gadhah sipat sanak’.
Ngandharaken wonten ing kawontenan kados kasebut wujud dhasar, tuladhanipun sumeleh ‘wonten ing kahanan
seleh’. Seselan
-in- Kenging tumindak kados ingkang dipunsebut wujud
dhasar, tuladhanipun jiniwit ‘kenging tumindak jiwit’. Seselan-er-
-el- Ngandharaken kawontenan ingkang dipunsebut wujud
dhasar, tuladhanipun jlerit ‘ngandharaken kawontenan jerit’.
Tabel. 9 Makna Nosi Panambang
Jinising Panambang
Makna Nosi 1
2
Panambang -i
Pakon, aken supados tiyang sanes nindakaken sawijining bab kados ingkang kasebut wujud dhasar,
tuladhanipun jupuki ‘aken supados jupuk’.
22
Tabel salajengipun
1 2
Aken supados A- lingga, tuladhanipun tambani ‘aken supados nambani’.
Panambang -a
Pakon, aken supados nindakaken pakaryan kados wujud dhasar, tuladhanipun lungaa ‘aken seupados lunga’.
Pangajab, mugi-mugi kadadosan kados wujud dhasar, tuladhanipun lebura ‘pangajab, mugi-mugi lebur’.
Saumpami nindakaken pakaryan kados wujud dhasar, tuladhanipun muliha ‘saumpami mulih’.
Sanajan ingkang dipunandharaken wujud dhasar, tuladhanipun eleka ‘sanajan elek’.
Panambang -e -ipun
‘tartemtu’, tuladhanipun jogede ‘tartemtu inggih menika joged’.
Panambang -en
Pakon supados nindakaken pakaryan kados wujud dhasar, tuladhanipun tutupen ‘pakon supados nutup’.
Ngraosaken utawi gadhah ing bab ingkang boten ngremenaken
kados wujud
dhasar, tuladhanipun
uwanen ‘gadhah uwan’.
Panambang -an
Piranti kange A-lingga, tuladhanipun timbangan ‘piranti kangge nimbang’.
Sing di- lingga, tuladhanipun tanduran ‘sing ditandur’.
Ngandharaken ‘ngangge
lingga’, tuladhanipun
kemulan ‘ngangge kemul’. Sipat kados kasebut wujud dhasar, tuladhaipun isinan
‘sipatipun isin’. Nindakaken
pakaryan kados
wujud dhasar,
tuladhanipun kluyuran ‘nindakaken pakaryan kluyur’.
Panambang -na
Pakon, prentah supados nindakaken pakaryan A- lingga -ake, tuladhanipun kandhakna ‘pakon supados
ngandhakake’. Sanajan nindakaken kados wujud dhasar, tukokna
‘sanajan tuku’. Saumpami
nindakaken kados
wujud dhasar,
tuladhanipun turokna ‘saumpami diturukaken’. Panambang
-ana Pakon, prentah supados nindakaken pakaryan kados
wujud dhasar, tuladhanipun grujugana ‘aken supados grujuk’.
Sanadyan di- lingga -i, tuladhanipun senenana ‘sanajan diseneni’.
Panambang -ane
Anggenipun A- lingga, tuladhanipun lirikane ‘anggenipun nglirik’.
23
Tabel salajengipun
1 2
Panambang -ake-aken
Pakon, prentah supados nindakaken pakaryan kados wujud dhasar, tuladhanipun kendhokake ‘pakon supados
kenndho’. Nindakaken pakaryan kados wujud dhasar kangge
tiyang sanes, tuladhanipun
gawakake ‘nindakaken pakaryan gawa kangge tiyang sanes’.
Tabel. 10 Makna Nosi Wuwuhan Sesarengan Rumaket
Jinising Wwuwuhan
Sesarengan Rumaket
Makna Nosi 1
2
Wuwuhan sesarengan
rumaket ka--an
Ngandharaken ‘kenging satunggaling pakaryan kanthi boten
sengaja’, tuladhanipun
kabledosan ‘mboten
sengaja mbledosi’. Ngandharaken
‘di- lingga
-i’, tuladhanipun
kadhayohan ‘didhayohi’. Ngandharaken panggenan kados ingkang sinebut ing
wujud dhasar, tuladhanipun kapatihan ‘panggenanipun patih’.
Ngandharaken bab ingkang dipunsebut wujud dhasar, tuladhanipun kasugihan ‘ngandharaken bab sugih’.
Wuwuhan sesarengan
rumaket ke--en
Ngandharaken ingkang kasebut ing wujud dhasar gadhah sipat sanget, tuladhanipun kabangen ‘abrit
sanget’. Sanget lingga –e, tuladhanipun keciliken ‘sanget
cilike’. Sanget A- lingga -e, tuladhanipun keminggiren
‘sanget minggire’.
Wuwuhan sesarengan
rumaket paA--an
Ngandharaken bab panggenan ingkang dipunsebut ing wujud dhasar, tuladhanipun pambuwangan ‘panggenan
kangge buwang’. Satunggaling pakaryan ingkang dipuntindakaken gayut
wujud dhasar, tuladhanipun pagawean ‘satunggaling pakaryan ingkang diuntindakaken gayut gawe’.
Piranti kangge nindakaken pakaryan kados wujud dhasar, tuladhanipun panggilingan ‘piranti kangge
nggiling’.