Wanodya ingkang kagungan tanggel jawab langkung dhateng putra

249 ngodhogaken toya. Nalika putra ek-ek ibu ingkang nyawiki. Nalika putranipun mak-em ibu ingkang kedah ndulang. Tansah dipunpangku saha dipungendhong nalika ibunipun tindak-tindak. Kasih sayangipun ibu menika kekal ngantos ibu menika tilar donya. Raosipun ibu langkung sedhih nalika mriksani putranipun seda, tinimbang putra ingkang mriksani ibunipun tilar donya. Kados lelampahanipun Dewi Kunthi ingkang muwun keranta-ranta nalika mriksani putranipun Basukarna seda wonten astanipun putranipun ugi Arjuna. Mekaten labuh labet saha kodratipun wanita nalika gesang wonten alam donya.

3.10 Wanodya ingkang kagungan tanggel jawab langkung dhateng putra

Dumugi wekdalipun Pariyem babaran, jabang bayi lair kanthi pinaringan kabagas warasan. Jabang bayi ingkang dipunantu-antu wontenipun dening Pariyem. Jalaran jabang bayi menika dipunwawas dening Pariyem saged ningkataken drajatipun kulawarga. Saged dadosaken benang merah katurunan nDalem Suryamentaraman saha dhusun Wonosari. Mila lairipun jabang bayi menika dipunantu-antu sanget dening Pariyem. Babagan babaranipun Pariyem kaandharaken wonten ing pethikan novel PP ing ngandhap menika. “ TIGA bulan pun sudah berlalu Betapa cepat waktu menggelandang Menggelinding kehidupan insan dan si thuyul sudah lahir –sehat- Dan nDoro Kanjeng memberi tetenger Endang Sri Setianingsih namanya “Yeah, nDoro Ayu dan nDoro Putri Berdua sempat nungkuli kelahirannya Alhamdullilah, berjalan lancar tanpa ada darah nggladrah di lantai tak ada operasi dokter rumah sakit Lha, pinggul saya sudah gede, kok :mempergampang kelairan anak saya 250 mempergampang melahirkan anak ........................................................... Dengan bantuan mbah dukun di dusun mbah dukun di dusun di Gunung Kidul bayi saya didadah, saya pun dipijat sampai bayi mencapai umur selapan Apabila saya berkaca di pengilon betapa pucat pasi wajah saya badan lemes kehabisan tenaga ...................................................... Wooh, rasanya sudah kapok melahirkan Lha ya, tapi dasar perempuan: Bilangnya kapok tapi kok tuman ...................................................... Lha ya, jangan meleh-melehke, mas bila suatu hari nanti saya meteng dan kudu melahirkan bayi kembali- Lha ya, mau bagaimana lagi, ta enak, kok Kepenak PP.1984 :180-181 nDoro Ayu saha nDoro Putri nungkuli jabang bayi ingkang dipunlairaken dening Pariyem. nDoro Kanjeng paring tetenger nami Endang Sri Setianingsih. Pariyem saha Endang pinaringan kalancaran awit pitulunganipun Gusti Allah. Boten wonten rahipun Pariyem ingkang nggladrah wonten ing njobin. Bocongipun Pariyem kapetang ageng saengga gampilaken bayinipun medal. Boten wonten dokter, boten wonten rumah sakit, Pariyem babaran namung dipuntulung dening mbah dukun dhusun. Mbah dukun Miturut Hadiatmaja –Endah 2009: 74 tiyang ingkang mbiyantu wanita babaran. Endang saha Pariyem dipundadah ngantos ending umuripun selapan 35 dinten. Nalika Pariyem ningali raganipun wonten pengilon taksih katingal pucet pasuryanipun, badanipun taksih lemes amargi tenaganipun dereng pulih. Pariyem ngandharaken menawi kemutan sakitipun nalika babaran, piyambakipun sampun kapok mbobot. Ananging kapokipun 251 wanita menika namung kapok Lombok, kapok ananging tuman. Tuman menawi kemutan nalika andum katresnan. Mila menawi mbenjang Pariyem mbobot malih ampun dipunweleh-welehaken amargi menawi kemutan nalika andum katresnan raos kapok badhe ical. Ananging nalika wekdal Endang lair Pariyem babaran, bapakipun Den Baguse saha eyangipun nDoro Kanjeng anggenipun rawuh kasep. Dados nDoro Kanjeng saha Den Baguse boten saged mriksani nalika Pariyem nandang sakit jalaran ngedalaken Endang, asil katresnanipun Pariyem kaliyan Den Baguse. Babagan boten saged rawuhipun Den Baguse saha nDoro Kanjeng dipunandharaken ing pethikan novel PP ngandhap menika. “Waktu Endang Sri Setianingsih lahir Den Baguse terlambat datang Sehari kemudian baru nongol sayang, dia sedang menempuh ujian Demikian nDoro Kanjeng Cokro Sentono datangnya sepekan kemudian Sayang, dia sedang ada di manca Negara sehabis menatar para dosen di Bulaksumur Tapi asalkan keslametan melingkupi kami dan thuyul tak kurang suatu apa Bagi saya berkah dan restunya tiba Sudah menyertai kami satu keluarga sedang jagongan mbladheg sampai bayi umur 35 hari Dan setiap malam Macapatan sampai jago kluruk tiga kali PP.1984 :181-182 Boten saged rawuhipun Den Baguse saha nDoro Kanjeng nalika Endang lair jalaran Den Baguse saweg ujian, lajeng nDoro Kanjeng saweg tindak dhateng amanca sasampunipun paring penataran dhateng para dosen ing Bulaksumur. Senajan boten saged rawuh ananging berkah pangestunipun dumugi saengga 252 Pariyem saha Endang pinaringan keslametan. Tiyang Jawi pitados senajan priyayinipun boten saged rawuh, ananging donganipun tiyang sepuh menika dumugi. Nalika Pariyem babaran menika dipunadani tradisi jagongan dangunipun 35 dinten selapan, dipunetang wiwit bayi menika lair. Tradisi jagongan minangka wujud tirakatipun tiyang kathah kangge dongakaken bayi ingkang sampun lair. Miturut Hadiatmaja –Endah 2009: 106 pambagia kangge kelairan bayi dipunsebut tirakat utawi jagongan bayen. Ingkang dipunrawuhi dening warga masarakat satunggal dhusun. Acara jagongan bayinipun Endang menika dipunadani Macapatan. Miturut Endraswara 2010: 10 nyekar macapat menika nglampahaken utawi nyekaraken saha mendhet piwulang saking sekar macapat menika. Macapatan nalika bayinipun Endang dipunlampahi ngantos jago kluruk kaping tiga antawisipun jam gangsal enjing. Nalika kawontenanipun Pariyem dereng patos sehat lemes, simbokipun Pariyem ingkang mbiyantu ngulawenthah Endang. Babagan simbokipun Pariyem anggenipun mbiyantu Pariyem ngulawenthah Endang wonten ing pethikan novel PP menika. “ Waktu tubuh saya masih lemah belum sanggup berbuat apa-apa Simboklah yang sibuk merawatnya sungguh Dia penuh pengalaman Simbok menggedhong, simbok menggendon mengganti popok penuh kasih sayang Painem suka menyaksikan : ndomblong betapa kepingin benar dia mbopong ............................................................. Dan waktu saya neteki pertama kalinya O, Allah, gelinya setengah mati, mas Dengan bibir, lidah dan gusinya lembut 253 penthil saya dikenyut-kenyut ..................................................... PP.1984 :182 Wonten raos boten mentala ingkang mapan wonten batinipun Parjinah simbokipun Pariyem nalika mriksani Pariyem kasarasanipun dereng pulih. Mila manahipun Parjinah gumregah kangge mbiyantu ngrumat Endang ingkang taksih dados bayi abrit. Minangka simbahipun Endang, Parjinah ingkang ngedhong, ngendhong saha ngantos popokipun Endang. Painem rayinipun Pariyem ngantos ndomblong nalika ningali simbokipun ngulawenthah Endang. Tuwuh pepinginan wonten dhiripun Painem, kepingin ngemban Endang. Pariyem pikantuk seserepan ingkang sepisanan nalika Pariyem kedah neteki Endang. Payudaranipun dipunkeyut dening Endang ngantos Pariyem ngraos keri. Ananging sampun dados kodratipun wanita kedah paring susu dening putranipun. Toya susu menika dipunwastani kagungan mumpangat ingkang ageng tumrap kasarasanipun bayi. Saking agenging raosipun Pariyem kepingin nyawang Endang enggal- enggal ageng, mila saking Endang taksih bayi abrit Pariyem sampun gadhah reng- rengan. Pariyem ngereng-reng benjang menawi Endang sampun radi ageng saged mesem, badeh enggal-enggal dipundulang supados enggal ageng. Babagan reng- renganipun Pariyem kangge Endang wonten ing pethikan novel PP menika. “ Bila sudah bisa senyum ketawa Tak hanya pinter nangis dan ngompol Endang nanti saya dulang pisang Dan oleh-oleh simbok jenang la-ang Among-among selapan sepisan Jatuh pada hari kelahirannya PP.1984 :182 254 Pariyem sampun ngereng-reng benjang Endang badhe dipundulang pisang saha jenang la-ang oleh-olehipun Parjinah saking peken. Menawi selapan sepindhah nalika dinten kelairanipun Endang badhe dipundamelaken among-among. Among-among minangka upacara ingkang kaaturaken dhateng kakang kawah, adi ari-ari, kakang barep, adi wuragil sedulur papat saha nini-kaki among supados njagi keslametanipun bayi saking sedaya godha rencana. Among-among menika dumados saking sekul tumpeng minangka pralambang bilih gegayuhanipun lempeng lurus. Gudhangan minangka pralambang alam supados bayi menika tepang kaliyan alam. Tigan ingkang dipunsigar minangka pralambang minangka bayi menika sampun sigar saking alam kandungan ingkang wetah bunder dhateng jagad anyar. Tukon pasar minangka pralambang supados bayi menika tepang kaliyan boga ingkang pepak. Sekar setaman isine kembang setaman ganda arum padatanipun mawar, welati saha kenangan. Dongan kangge masrahaken among-among kados mekaten : “Aweh ngerti tetenger sedulur papat lima pancer kaki Among, nini Among sing momong ragane jabang bayi mulih lestari widada kalis ing sambekala”. Sasampunipun dipunpasrahaken, sekar dipunbucal wonten papan ingkang kangge dipunginakaken mendhem ari-ari embing- embing. Sekul gudhangan dipunparingaken dhateng lare-lare alit ingkang nyekseni, supados sarap sawaning bayi ical dipunbeta lare-lare alit menika. Sawan miturut kapitadosan tiyang Jawi minangka bebendu ingkang saged damel badan tiyang menika ngraos asrep-benter. Mila sarap sawan menika kedah dipuntolak utawi dipunbucal kanthi srana among-among. 255

BAB V PANUTUP

A. Dudutan

Adhedasar analisis istilah-istilah kultur Jawa ingkang ngewrat sistem ide saha sistem sosial novel PP kanthi ngginakaken kajian hermeneutik Paul Ricoeur ingkang sampun karembag wonten ing bab IV, saged dipunpendhet dudutan bilih wonten ing novel PP menika ngewrat nilai sosial budaya Jawi jaman rumiyin ingkang kapetang kiat. Potret pagesangan tiyang Jawi menika awujud sistem ide saha sistem sosial. Wonten ing Sistem ide menika ngewrat konsep-konsep ide ingkang dipundadosaken cepengan dening tiyang Jawi mliginipun paraga Pariyem kangge dhasar anggenipun ngglampahi gesang. Konsep –konsep ide kaperang dados kalih: a Sesambetaning manungsa kaliyan Gusti; saha b sesambetanipun manungsa kaliyan sesami. Konsep –konsep ide ingkang gayut kaliyan Sesambetaning Manungsa Kaliyan Sesami katinggal saking anggenipun Pariyem ningalli saha nglampahi sedaya lelampahan gesang kanthi raos pasrah dhateng Gusti Allah. Jiwanipun Pariyem nyidhem konsep kawicaksanan gesang ingkang inggil, saengga nalika sesambetan kaliyan sesami tansah harmonis. Lajeng wonten ing sistem sosial ngewrat potret pagesangan sosial Jawi ingkang dipuncariyosaken dening babu asesilih Pariyem menika. Sistem sosial piyambak kaperang dados tiga: a Magepokan kaliyan sesambetaning manungsa kaliyan Gusti; b Magepokan kaliyan sesambetanipun manungsa kaliyan sesami saha c Magepokan kaliyan sesambetanipun manungsa kaliyan alam. Pariyem nyariosaken lelampahan gesangipun masarakat alit wong cilik ngantos potret