lxxix
dibawakan 79a Mbok Darmi criyosipun badhe mantuk, ayamipun dhere menika
mbok sampeyan bektakaken, kajengipun kangge cucuk-cucuk
Bs Ng
80 Wah, pitike kuwi giras, kene dakgawekake, mundhak ucul Bs
Ng ‘Wah, ayamnya itu galak, sini saya bawakan, nanti lepas’
80a Wah, ayamipun menika giras, ngriki kula bektakaken, mindhak
ucul Bs Kr
81 Pitik sing gering kuwi dakgawanane wae apa, mundhak nulari
liya- liyane. Bs Ng ‘Ayam yang sakit itu saya bawanya saja, agar tidak menulari yang
lain.’
81a Ayam ingkang gering menika kula bektanipun kemawon
menapa mindhak nulari sanes-sanesipun? Bs Kr 82
Wis, pitik sing padha pileren dagawanane, aku bisa nambani. Bs Ng
Ayam yang sakit saya bawanya, saya dapat mengobati.’
82a Sampun, ayam ingkang sami pileren kula bektanipun, kula saged
njampeni. Bs Kr 83
Dhik, pitikmu wis ngekeg, dakgawakne jago apa? Bs Ng
‘Dik, ayammu sudah waktunya, saya bawakan jago apa?’
83a Dhik, ayam sampeyan sampun ngekeg, kula bektaaken sawung
menapa? Bs Kr
b. Basa Krama Baku dan Tidak Baku
Basa krama baku adalah basa krama yang memiliki ciri-ciri seperti yang sudah disebutkan pada 8.a 1—6; sedangkan yang tidak memiliki ciri-ciri basa krama
disebut basa krama tidak baku.
lxxx
Basa krama baku ini digunakan dalam situasi resmi atau formal seperti ceramah; sedangkan basa krama tidak baku digunakan dalam situasi tidak
resmi seperti di pasar, kendaraan umum. berikut ini contoh penggunaan basa krama tidak baku dan basa krama baku.
84
Misalipun sampeyan dipuntingkataken pangkatipun purun menapa
mboten? Bs Ng TB ‘Misalnya kamu dinaikkan pangkatnya mau atau tidak?
84a Umpaminipun sampeyan dipuninggahaken pangkatipun purun
menapa mboten? Bs Kr B 85 Khususipun dhawuh sedasa warni saking pamerintah menika
kedah dipunleksanakaken. Bs Kr TB ‘Khususnya sepuluh perintah dari pemerintah itu harus dilaksanakan.’
85a Mliginipun mirungganipun, dhawuh warni sedasa saking pamarintah menika kedah dipuntindakaken. Bs Kr B
86 Jeng teng pundi? Bs Kr TB
‘Akan ke mana?’
86a Ajeng dhateng pundi? Bs Kr B
87 Ke riyen Bs Kr TB
‘Nanti dulu.’ 87a Mangke rumiyen Bs Kr B
Kebakuan basa krama ditandai oleh kebakuan basa sebagai pendukung basa krama baku. Basa krama memiliki ciri-ciri seperti telah diungkapkan pada 8.a.
1—6 dan perlu ditambahkan ciri-ciri yang lain, yaitu: 1
Basa krama baku tidak menggunakan leksikontembung basa madya, seperti:
Leksikon Bs Madya TB Leksikon Baku ampun sampun
ontenenten wonten okeh kathah
lxxxi
napa menapa niki menika
tasihteksihtesih taksih mengke mangke
mawon kemawon riki mriki
2 Basa krama baku tidak mengunakan leksikon basa krama desa, seperti:
Leksikon Bs Kr desa TB Leksikon Krama Baku benjang benjing
yatra arta sepah sepuh
rupi warni nedhi nedha
tedhi tedha nami nama
ketigen ketiga mlajar mlajeng
tlagi tlaga enjang enjing
3 Basa krama baku tidak menggunakan leksikon pemendekan, seperti
Leksikon Pemendekan TB Leksikon Krama Baku ngga mangga
dospundi kadospundi teng dhateng
ke mangke pun sampu
king saking njing benjing
mon kemawon
lxxxii
9. Basa Krama Alus