R KEADAAN INDUSTRI BIOETANOL DI PROVINSI LAMPUNG

V. HASIL DAN PEMBAHASAN

5.1 Penentuan Bahan Baku untuk Industri Bioetanol di Provinsi Lampung 5.1.1 Penetapan Bahan Baku Unggulan Agroindustri Bioetanol Tahap penentuan bahan baku unggulan untuk pengembangan agroindustri bioetanol diseleksi dari beberapa alternatif ketersediaan bahan baku yang tersedia di lokasi penelitian. Penentuan bahan baku unggulan menggunakan pendekatan Metode Perbandingan Eksponensial MPE. MPE adalah salah satu metode untuk menentukan prioritas alternatif keputusan dari kriteria jamak. Analisis pendapat pakar dilakukan untuk menginventarisir dan melakukan pembobotan terhadap kriteria yang digunakan sebagai acuan dalam penentuan alternatif bahan baku unggulan. Jenis bahan baku unggulan untuk bioetanol diinventarisir berdasarkan luas lahan, aspek teknologi, aspek infrastruktur, aspek produksi dan aspek investasi serta kebijakan Pemerintah Daerah di Provinsi Lampung. Kriteria yang digunakan adalah sebagai berikut: 1 Luas lahan yang ada untuk 6 enam jenis hasil pertanian, seberapa besar lahan yang digunakan untuk enam jenis hasil pertanian tersebut, 2 Ketersediaan areal untuk pengembangan, apakah masih ada areal yang dapat digunakan untuk pengembangan ke enam jenis bahan baku bioetanol di Provinsi Lampung, 3 Produktivitas tanaman, berapa besar produktivitas yang dihasilkan dari keenam tanaman tersebut, 4 Kemudahan dan ketersediaan sarana produksi, bagaimana pengaruhnya sarana produksi di Lampung untuk tebu, jagung, ubi kayu, sorgum manis, nira aren dan ubi jalar, 5 Keterampilan petani dalam menanam dan memanen, bagaimana pengaruhnya kemampuan petani pada saat tanam dan memanen untuk enam tanaman pertanian tersebut, 6 Permintaan pasar untuk enam komoditas, bagaimana pasar dalam menerima hasil pertanian dari enam tanaman tersebut, 7 Aksesibilitas Pasar, bagaimana kemudahan dari keenam hasil pertanian tersebut di terima pasar, 8 Kebijakan Pemerintah Daerah, bagaimana dukungan pemerintah terhadap pengembangan budi daya pertanian untuk enam tanaman pertanian tersebut, 9 Nilai jual dari enam komoditas, dan 10 Ketersediaan modal, bagaimana besaran modal berpengaruh untuk enam tanaman tersebut.

5.1 Pe e

e enen

5.1.1 P P

P Pene Ta Ta T Ta Ta Ta Ta Ta T Ta Ta Ta Ta Ta Ta Ta Ta Ta Ta Ta Ta Ta Ta Ta Ta T Ta Ta Ta Ta T Ta T Ta Ta Ta T T a Ta Ta T Ta T Ta a Ta Ta Ta Ta Ta T a a a T a a a a a a a a Ta Ta a Ta T T a h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h bioeta a a ano no o o o o o o o o o o o o o o o o o o no o o o o o o o no o o no o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l d lokasi i i i p p p p p p p p p p p p p p p p p p p p p p p p p p p p p p p p p p p p p p p p p p p p p p p p p p p p p e e en en en en en en e e e en en e e en en e en en e en n e en en e en e en e e n e en e e e e e en e e e n n en e e n n en e n e e e e e e e Perban n n ndi di di d di di di di di di di di i di di di di di di d di di di i i di d d d d d i di i d d d di di i i di di i i di di i i d di d d d i i i i i d i i di i i i i d d d d d d d d d n n ng n n n n n n n n n n n n n n n menen n nt nt t t t uk uk uk uk uk u uk uk uk uk uk uk uk k k k k k uk uk k uk uk k k k k k k k k k k k k uk uk u uk k u uk k k u u uk k k k k uk uk uk k k k k k k u k k u a pakar di di di di di di di di i di di di d d d d d di di di d i d di di di di di d di di di i d di i di d di di i i i i d d i di d di d d di i i i di i di i i d d di i i i i i d d i i d d i d l kriteri i ia ia y y y y y y y y y y y y y y y y y y y y y y y y y y y y y y y y y y y y y y y y y y y y y y y y y y y y y y y y y a unggu u u ul an an an an a an an an an an n an an an a an an an a an n an a n n n n n an an a a an an n n n n a a n an an n n n an an a n an a n an an an n n n a n n n a n a n n a an an an n n n an n n n n n n n . . . . lahan, , , a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a sp sp sp sp sp sp sp sp p s p p sp sp sp p sp sp p sp p sp sp sp s s sp s sp s s s s sp sp p s p p p p p p p p p p p p kebija a a aka ka ka a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n K K K K K K K K Kr K K K K K K K K K K K K K K K K K K K K K K K K K K K K K K K K K K K K K K K K K K K K K K K K K K K K K K K K K K K K K K K K K K K K K K K K K K K K K K untuk 6

6 6

6 6

6 6

6 6

6 6

6 6

6 6

6 6

6 6

6 6

6 6

6 6

6 6

6 6

6 6

6 6

6 6

6 6

6 6

6 6

6 6

6 6

6 6

6 6

6 6

6 6

6 6

6 6

e enam je e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e n ni ni ni n n n n ni n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n s apaka a h h aa m bahan n n n baku produ u u ktivi keters s s sediaa Lampu u u ung Ketera a a ampi kemam m m mpua terseb b b b ut ut ut ut ut ut ut ut ut ut ut ut t t t t ut t t ut t ut ut ut u ut u t ut t u ut t u t ut t u t t , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , mener r ri ri ri i ri i i i i ri ri i i i ri i i i ri ri i i i i i i i i i i i i i i i i r i i i r r i i r ri r i i r i i i ma ma ma ma m ma m m m m m m m ma ma ma ma m m m m m m ma ma m m m m m m m ma m m m m m m m m ma m m m m m m m m m m m ma m m m m m m m m m m m m m m m m ma m m m m m m m m m m m m m m bagaim m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m an an an an an an an an an an an an an n n an n an an an an an an an an an an n n an an an an n an an n an a an n an n an an an a a a a an a n a an n n n n a n a a a a a a a a a Kebija a a a a a a a ka ka ka ka ka ka ka ka ka ka k ka ka ka ka k ka ka ka ka ka k k ka ka ka ka ka ka ka k k ka ka ka ka k ka ka k k k a ka ka ka ka ka ka ka ka a a ka k ka ka ka a k ka a ka k k a k k a a k a a a a a a a a a a n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n penge e m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m ba ba ba ba ba b b b b b b b b ba b b b b b b b b b ba b b b ba b b b b b b ba b ba b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b n jual d d d d ar ar ar ar ar ar r ar ar ar ar ar ar r ar a a r ar r ar r r ar r a ar ar r r r ar ar r ar ar a r a a r ar a r r ar a a r ar a a r r i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i e berpen n n n n n n n n n ga ga ga ga ga ga ga ga ga ga g g g g ga g ga ga ga g ga g ga ga ga g ga ga g ga ga ga g g g g g g g r ru ru ru ru ru ru ru r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r Keseluruhan kriteria merupakan hasil observasi lapang, kajian pustaka dan wawancara mendalam indepth interview dengan para pakar. Pakar yang dipilih untuk MPE adalah: 3tiga dari Perguruan Tinggi, 4 empat dari Industri Bioetanol, 2 dua dari BPTP Balai Pengkajian Teknologi Pertanian Lampung, 2 dua dari Dinas Perindustrian dan perdagangan dan 1 satu dari Dinas Pertambangan dan Energi Provinsi Lampung, alternatif bahan baku unggulan ditunjukan pada Tabel 17 Tabel 17 Alternatif Bahan Baku Unggulan Agroindustri Bioetanol di Provinsi Lampung Kode Alternatif Jenis Bahan Baku A Ubi Kayu B Tebu C Jagung D Ubi Jalar E Sorgum F Nira Aren Penilaian alternatif pada setiap kriteria menggunakan skala penilaian 1- 4. 4 = sangat berpengaruh, 3 = berpengaruh, 2 = kurang berpengaruh dan 1 = tidak berpengaruh. Hasil analisis penilaian alternative bahan baku unggulan agroindustri bioetanol di Provinsi Lampung menggunakan teknik MPE disajikan pada Tabel 18. Tabel 18 Hasil Penilaian Alternatif Bahan Baku Unggulan Agroindustri Bioetanol No Kriteria Bobot Nilai Alternatif Bahan Baku A B C D E F 1 Luas Lahan yang ada untuk hasil Pertanian 4

4 4

4 3

3 3

2 Ketersediaan Areal untuk Pengembangan 4

4 3

3 2

2 2

3 Produktivitas Tanaman 2

4 3

3 3

3 2

4 Kemudahan dan Ketersediaan Sarana Produksii

2 3

4 3

3 3

2 5 Keterampilan Petani dalam Menanam dan Memanen 3

3 4

3 3

2 2

6 Permintaan Pasar 3

4 3

3 3

2 2

7 Aksesibilitas Pasar 3

3 3

3 2

2 2

8 Kebijakan PEMDA 3

3 3

3 2

2 2

9 Nilai Jual dari enam komoditas 3

4 3

3 2

2 2

10 Ketersediaan modal 2

3 3

3 2

3 2

Ke wawa a n ncara untuk MP 2 dua a a a da Dinas Pe Pe Pe Pe Pe Pe Pe Pe Pe Pe Pe P Pe P Pe Pe Pe P Pe Pe Pe Pe Pe P Pe Pe Pe Pe Pe Pe Pe Pe P Pe Pe Pe P Pe e P Pe P Pe P Pe Pe e P P P e e e e e e r r r r r r r Energ g gi gi i i i i i i i i Pr Pr Pr Pr Pr Pr P Pr P Pr Pr Pr Pr P P Pr P Pr Pr P Pr Pr Pr Pr Pr Pr Pr Pr P Pr r Pr Pr Pr Pr P Pr Pr Pr Pr Pr r Pr Pr Pr Pr Pr r r r r Pr r P o o o o o o o o o o o o o o o o Tabel a 17 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 Pe Pe Pe Pe Pe Pe P Pe Pe P Pe Pe Pe Pe Pe Pe Pe P Pe e Pe P Pe Pe Pe Pe Pe Pe P P P Pe P P Pe P P P Pe P Pe P Pe Pe Pe P e e Pe P P e Pe Pe P Pe Pe Pe e Pe P Pe Pe P Pe e Pe P P P Pe e e Pe P P P e e P e e P e e e Pe P P P P e P n 4 = s s a ng ng ng ng ng ng ng ng ng ng ng n ng g ng g ng ng ng ng ng ng ng g n ng ng ng ng g g ng ng ng ng ng ng ng ng g ng n n n ng g g ng ng ng n n g ng n n ng g ng ng ng n g ng g ng g g n ng ng n ng ng g n n n ng g n ng g g g g g g g g g g a a a berpen n n ngaru bioeta a a anol d Tabel 18 H No 1 L L L Luas h h h hasil 2 K K K Keter P P Pe Pe Pe Pe e e e e e e e e e e e e e e ee e e e e e e e e e e e e ng ng ng ng ng ng ng ng g ng ng g g ng g ng ng ng ng g ng ng ng ng ng g ng n g g ng n n n g n g n g g n g g g g 3 P P Pr Pr Pr r r r r r r r r r r r r r r r r r Pr r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r od od od od od od od od od o od o od od od od od d od od d o od od od od od od od od od o o od od o od od od d od od o d od d d od od od od o o o o o o o o o o o o o o o o o o od od od d u u u 4 K K Ke Ke Ke Ke Ke Ke K Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke e Ke e e e Ke e Ke e e e Ke K Ke e Ke e Ke K K Ke e e Ke Ke K Ke e Ke K K Ke K Ke K K K K e Ke Ke K K K Ke Ke K K Ke Ke e Ke mu m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m S S Sa Sa Sa Sa a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a ra ra ra ra ra ra r r ra ra ra ra ra ra ra r ra ra ra r r r r r ra r ra ra a ra r ra r r ra ra r ra r r r a ra ra ra r ra ra ra a a r ra a r a a n 5 K K Ke Ke Ke Ke Ke Ke K Ke K K K K K K Ke K Ke Ke Ke Ke K K K Ke K K K K K Ke e e Ke K e te te te te te te te te t t t t t t t t t te te t t t t t t t t t te t t t te e te t t t t te t t t te t t t te te te e e t t te t t t t t t t t t t r M M Me Me Me Me Me Me Me Me Me Me Me Me Me Me Me Me Me Me M Me Me Me M M e Me Me e M M M Me Me e Me Me M e M Me M Me M e e e e M M M e e e e e e e e e e e e e e e e e n n na na na na n n n n n n n n n n n n na n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n 6 P P Pe Pe Pe Pe Pe Pe Pe P Pe Pe e P Pe Pe e Pe Pe Pe Pe Pe Pe Pe Pe Pe Pe Pe P Pe Pe Pe Pe Pe Pe Pe Pe Pe Pe Pe Pe Pe Pe P Pe P e Pe Pe P P Pe P Pe e e e P P Pe e e Pe P P Pe P e e Pe e Pe Pe e P P Pe e P P e e P P P e rm rm rm rm rm rm rm rm rm rm rm rm rm rm rm rm rm rm rm r r r rm m rm r r r r r rm m m r rm rm rm rm r r r m rm rm rm m rm rm m rm m m m m rm m m rm m m m r m m m r r m m 7 A A Ak Ak Ak Ak Ak Ak Ak Ak A A A Ak Ak Ak Ak Ak Ak Ak Ak Ak A A Ak Ak k Ak Ak Ak k Ak Ak Ak k k Ak k Ak A A Ak k A A se s se se s se se se se s se se se s s se s s se s s s se s s s s s s s s s s s se se se s s se s s s s s s s s s s s s se s s s s s s se s s s s se s se s e e e e e e 8 K K Ke Ke Ke Ke Ke Ke K Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke e Ke Ke Ke Ke Ke Ke K Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke K Ke Ke K Ke K Ke K K Ke Ke K Ke e Ke K Ke e K e e e e Ke K e e e e b b b b b b b bi b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b j 9 N N Ni Ni Ni Ni N Ni Ni N N Ni Ni i Ni Ni Ni N N Ni N Ni Ni N N N N N N N Ni Ni N N Ni N Ni Ni N i N N i N i Ni Ni i Ni i N i N i i i N N i Ni Ni N N N N N N N la la la a la a la la a a a la a a a la a a la a a a a a a a a a i i i i i 10 K K Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke K Ke Ke Ke K K K Ke Ke Ke Ke K Ke Ke Ke Ke K K Ke K K Ke K Ke K e e Ke Ke e e Ke K K Ke K K K K K K K Ke K K e e e e e Ke e e K K te te te t te te e te te te te e te te te te te te e te e te e e e te e e e t t t r r r