. Kebijakan Pemerintah Dalam Pengembangan Industri Bioetanol

Keseluruhan kriteria merupakan hasil observasi lapang, kajian pustaka dan wawancara mendalam indepth interview dengan para pakar. Pakar yang dipilih untuk MPE adalah: 3tiga dari Perguruan Tinggi, 4 empat dari Industri Bioetanol, 2 dua dari BPTP Balai Pengkajian Teknologi Pertanian Lampung, 2 dua dari Dinas Perindustrian dan perdagangan dan 1 satu dari Dinas Pertambangan dan Energi Provinsi Lampung, alternatif bahan baku unggulan ditunjukan pada Tabel 17 Tabel 17 Alternatif Bahan Baku Unggulan Agroindustri Bioetanol di Provinsi Lampung Kode Alternatif Jenis Bahan Baku A Ubi Kayu B Tebu C Jagung D Ubi Jalar E Sorgum F Nira Aren Penilaian alternatif pada setiap kriteria menggunakan skala penilaian 1- 4. 4 = sangat berpengaruh, 3 = berpengaruh, 2 = kurang berpengaruh dan 1 = tidak berpengaruh. Hasil analisis penilaian alternative bahan baku unggulan agroindustri bioetanol di Provinsi Lampung menggunakan teknik MPE disajikan pada Tabel 18. Tabel 18 Hasil Penilaian Alternatif Bahan Baku Unggulan Agroindustri Bioetanol No Kriteria Bobot Nilai Alternatif Bahan Baku A B C D E F 1 Luas Lahan yang ada untuk hasil Pertanian 4

4 4

4 3

3 3

2 Ketersediaan Areal untuk Pengembangan 4

4 3

3 2

2 2

3 Produktivitas Tanaman 2

4 3

3 3

3 2

4 Kemudahan dan Ketersediaan Sarana Produksii

2 3

4 3

3 3

2 5 Keterampilan Petani dalam Menanam dan Memanen 3

3 4

3 3

2 2

6 Permintaan Pasar 3

4 3

3 3

2 2

7 Aksesibilitas Pasar 3

3 3

3 2

2 2

8 Kebijakan PEMDA 3

3 3

3 2

2 2

9 Nilai Jual dari enam komoditas 3

4 3

3 2

2 2

10 Ketersediaan modal 2

3 3

3 2

3 2

Ke wawa a n ncara untuk MP 2 dua a a a da Dinas Pe Pe Pe Pe Pe Pe Pe Pe Pe Pe Pe P Pe P Pe Pe Pe P Pe Pe Pe Pe Pe P Pe Pe Pe Pe Pe Pe Pe Pe P Pe Pe Pe P Pe e P Pe P Pe P Pe Pe e P P P e e e e e e r r r r r r r Energ g gi gi i i i i i i i i Pr Pr Pr Pr Pr Pr P Pr P Pr Pr Pr Pr P P Pr P Pr Pr P Pr Pr Pr Pr Pr Pr Pr Pr P Pr r Pr Pr Pr Pr P Pr Pr Pr Pr Pr r Pr Pr Pr Pr Pr r r r r Pr r P o o o o o o o o o o o o o o o o Tabel a 17 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 Pe Pe Pe Pe Pe Pe P Pe Pe P Pe Pe Pe Pe Pe Pe Pe P Pe e Pe P Pe Pe Pe Pe Pe Pe P P P Pe P P Pe P P P Pe P Pe P Pe Pe Pe P e e Pe P P e Pe Pe P Pe Pe Pe e Pe P Pe Pe P Pe e Pe P P P Pe e e Pe P P P e e P e e P e e e Pe P P P P e P n 4 = s s a ng ng ng ng ng ng ng ng ng ng ng n ng g ng g ng ng ng ng ng ng ng g n ng ng ng ng g g ng ng ng ng ng ng ng ng g ng n n n ng g g ng ng ng n n g ng n n ng g ng ng ng n g ng g ng g g n ng ng n ng ng g n n n ng g n ng g g g g g g g g g g a a a berpen n n ngaru bioeta a a anol d Tabel 18 H No 1 L L L Luas h h h hasil 2 K K K Keter P P Pe Pe Pe Pe e e e e e e e e e e e e e e ee e e e e e e e e e e e e ng ng ng ng ng ng ng ng g ng ng g g ng g ng ng ng ng g ng ng ng ng ng g ng n g g ng n n n g n g n g g n g g g g 3 P P Pr Pr Pr r r r r r r r r r r r r r r r r r Pr r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r od od od od od od od od od o od o od od od od od d od od d o od od od od od od od od od o o od od o od od od d od od o d od d d od od od od o o o o o o o o o o o o o o o o o o od od od d u u u 4 K K Ke Ke Ke Ke Ke Ke K Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke e Ke e e e Ke e Ke e e e Ke K Ke e Ke e Ke K K Ke e e Ke Ke K Ke e Ke K K Ke K Ke K K K K e Ke Ke K K K Ke Ke K K Ke Ke e Ke mu m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m S S Sa Sa Sa Sa a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a ra ra ra ra ra ra r r ra ra ra ra ra ra ra r ra ra ra r r r r r ra r ra ra a ra r ra r r ra ra r ra r r r a ra ra ra r ra ra ra a a r ra a r a a n 5 K K Ke Ke Ke Ke Ke Ke K Ke K K K K K K Ke K Ke Ke Ke Ke K K K Ke K K K K K Ke e e Ke K e te te te te te te te te t t t t t t t t t te te t t t t t t t t t te t t t te e te t t t t te t t t te t t t te te te e e t t te t t t t t t t t t t r M M Me Me Me Me Me Me Me Me Me Me Me Me Me Me Me Me Me Me M Me Me Me M M e Me Me e M M M Me Me e Me Me M e M Me M Me M e e e e M M M e e e e e e e e e e e e e e e e e n n na na na na n n n n n n n n n n n n na n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n 6 P P Pe Pe Pe Pe Pe Pe Pe P Pe Pe e P Pe Pe e Pe Pe Pe Pe Pe Pe Pe Pe Pe Pe Pe P Pe Pe Pe Pe Pe Pe Pe Pe Pe Pe Pe Pe Pe Pe P Pe P e Pe Pe P P Pe P Pe e e e P P Pe e e Pe P P Pe P e e Pe e Pe Pe e P P Pe e P P e e P P P e rm rm rm rm rm rm rm rm rm rm rm rm rm rm rm rm rm rm rm r r r rm m rm r r r r r rm m m r rm rm rm rm r r r m rm rm rm m rm rm m rm m m m m rm m m rm m m m r m m m r r m m 7 A A Ak Ak Ak Ak Ak Ak Ak Ak A A A Ak Ak Ak Ak Ak Ak Ak Ak Ak A A Ak Ak k Ak Ak Ak k Ak Ak Ak k k Ak k Ak A A Ak k A A se s se se s se se se se s se se se s s se s s se s s s se s s s s s s s s s s s se se se s s se s s s s s s s s s s s s se s s s s s s se s s s s se s se s e e e e e e 8 K K Ke Ke Ke Ke Ke Ke K Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke e Ke Ke Ke Ke Ke Ke K Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke K Ke Ke K Ke K Ke K K Ke Ke K Ke e Ke K Ke e K e e e e Ke K e e e e b b b b b b b bi b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b j 9 N N Ni Ni Ni Ni N Ni Ni N N Ni Ni i Ni Ni Ni N N Ni N Ni Ni N N N N N N N Ni Ni N N Ni N Ni Ni N i N N i N i Ni Ni i Ni i N i N i i i N N i Ni Ni N N N N N N N la la la a la a la la a a a la a a a la a a la a a a a a a a a a i i i i i 10 K K Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke K Ke Ke Ke K K K Ke Ke Ke Ke K Ke Ke Ke Ke K K Ke K K Ke K Ke K e e Ke Ke e e Ke K K Ke K K K K K K K Ke K K e e e e e Ke e e K K te te te t te te e te te te te e te te te te te te e te e te e e e te e e e t t t r r r Setelah dilakukan perhitungan nilai alternatif bahan baku unggulan dengan teknik MPE, maka diperoleh urutan bahan baku unggulan untuk pengembangan agroindustri bioetanol di Provinsi Lampung, seperti yang dapat dilihat pada Tabel 19. Tabel 19 Hasil Perhitungan MPE Untuk Penentuan Bahan Baku Unggulan Produksi Bioetanol di Provinsi Lampung Prioritas Alternatif Bahan Baku Terpilih Nilai MPE Bahan Baku Unggulan 1 Ubi Kayu 601.80 Bahan Baku Unggulan 2 Tebu 425.78 Bahan Baku Unggulan 4 Jagung 425.19 Bahan Baku Unggulan 3 Ubi Jalar 184.89 Bahan Baku Unggulan 5 Nira Aren 145.76 Bahan Baku Unggulan 6 Sorgum Manis 144.38 Berdasarkan hasil perhitungan menggunakan teknik MPE pada Tabel 19 diperoleh 6 enam alternatif bahan baku untuk pengembangan agroindustri bioetanol di Provinsi Lampung. Secara berurutan pilihan bahan baku adalah : 1 Ubi kayu A dengan nilai MPE 601.80 ; 2 Tebu B, nilai MPE 425.78; 3 Jagung C, nilai MPE 425.19; 4 Ubi Jalar D, nilai MPE 184.89; 5 Nira Aren F, Nilai MPE 145.76 dan 6 Sorgum Manis E, nilai MPE 144.38. Dari keenam alternatif bahan baku, ubi kayu memiliki nilai MPE yang tertinggi, maka strategi pengembangan agroindustri bioetanol yang dikaji adalah yang berdasarkan bahan baku ubi kayu. Saat ini produk agroindustri bioetanol berbasis bahan baku ubi kayu di Provinsi Lampung yang sudah berkembang adalah perusahaan agroindustri PT. Medco Bioetanol Indonesia yang berada di Kabupaten Lampung Utara, dengan kapasitas produksi 60.000 kltahun, PT Sungai Budi kapasitas produksi 75.000 kltahun dan BPPT, di desa Selusuban Kabupaten Lampung Tengah kapasitas produksi 2.500 kltahun Timnas BBN, 2008. Ubi kayu merupakan komoditas yang memiliki pohon industri yang berspektrum luas, seperti diperlihatkan pada Gambar 19. Setela a a ah di MPE, m agroin n n ndust Tabel 19 P P P P P P P P P P P P P P P P P P P P P P P P P P P P P P P P P P P Bahan n n n Ba Ba Ba Ba Ba B B B Ba B B a Ba Ba Ba B B B B B a Ba B Ba B Ba Ba Ba Ba B B B Ba Ba Ba Ba Ba a Ba B a a B B B a B Ba B B Ba B B B B B B B B a a Ba Ba B B a B a B B B a B B a k Bahan n n n Ba Ba Ba Ba B Ba Ba Ba Ba Ba Ba Ba Ba Ba Ba Ba B Ba Ba Ba B Ba Ba Ba a Ba Ba Ba Ba B B B Ba B Ba Ba B B B B B B B B B B B B Ba Ba Ba Ba B B B Ba Ba Ba B a Ba Ba B a B Ba a B B B B B Ba a Ba B B a B B B B B B B Ba B B B Ba B a B B a B Ba a a B B B a a a B B a k Bahan n n n Ba Ba B Ba Ba B B Ba B Ba Ba Ba B B Ba Ba Ba B B B Ba B B B Ba Ba B B B Ba B B B Ba Ba a B B Ba Ba B B B B B B B B B B B B B B B Ba Ba B a B B B B B B B Ba a a k Bahan n n n Ba Ba Ba Ba Ba Ba B B Ba B Ba Ba Ba Ba a Ba Ba a Ba Ba Ba a a Ba B B B Ba a Ba B B B B B B B B Ba Ba a a B B B Ba B a B B Ba Ba a a a a a a a a a a B Ba a Ba a a B k Bahan n n n Ba Ba Ba Ba Ba Ba Ba Ba Ba B B Ba Ba Ba Ba Ba Ba Ba Ba Ba Ba Ba B B B B Ba Ba Ba B B B Ba Ba B Ba Ba a a a B Ba B B B a B B B B a a B B a a a B B B B B B a Ba B B Ba Ba B B B a B a B B a B B a B B B a Ba B B B k Bahan n n n Ba Ba Ba Ba Ba Ba Ba Ba a Ba Ba Ba B B B Ba Ba Ba Ba B B Ba Ba Ba Ba B Ba Ba Ba Ba Ba B Ba Ba a Ba a a a a B a Ba B Ba Ba a a Ba Ba Ba a Ba a a B Ba a a a a a Ba a a a a a B B k Be Be Be Be B B B B Be B Be B B B B Be Be B B B B B B B B B Be B B Be B Be B B B B B B Be B B B B B B B B B B B B B B B B B B Be B B B B Be B B Be Be B B B B B B B Be B B B B B B B B B B B B B B B B B Be B B B Be B B B B e B B r dipero o o ole e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e e h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h h bioeta a a ano no o o o o o o o o o o o o o no no o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l d kayu A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A d nilai M M MP MP MP MP P P P P P P P P P P P P P P P P P P P P P P P P P P P P P P P P P P P P E E E E E E E E E E E E E E E E E E E E E E E E E E E E E E E E E E E E 145.76 6

6 6

d d d d d da da da da da da da d d d d da d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d n baku, ub ub ub ub ub b ub b b ub b ub ub ub ub ub ub b ub b b b ub b b b b b b ub ub b b ub b u ub u ub ub ub ub ub ub b ub u b ub b ub b b b b b u b b b u u ub u ub b b b b b b b b b b b b i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i agroin n n ndust Saa Provin n n nsi L Medco o o o Bi kapasi i i itas kltahu u u un d produ u uk k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k si si si si si si si si s s si i i i i i s si si i i i i s s si i i s si si i i

2 2

2 2

2 2

2 2

2 2

2 2

2 2

2 2

2 2

2 2

2 2

2 2

2 2

2 2

2 2

2 2

2 2

memil l li li i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i ki ki ki ki ki ki ki k ki ki k ki ki ki ki ki k ki ki ki ki ki ki ki k ki ki ki ki ki k k k ki i k k k k i ki ki k k ki k ki ki k k k ki i i ki k ki k i ki ki ki ki ki ki i ki i i i i k ki i i ki i i k k ki i k k p 19. Gambar 19 Pohon Industri Ubi Kayu Dinas Pertanian Provinsi Lampung 2006 Menurut Hasanudin, et al. 2007, peran ubi kayu sebagai sumber pendapatan petani belum menggembirakan. Harga ubi kayu yang diterima ditingkat petani selalu berada pada kondisi sub-optimal dan tidak menguntungkan, baik bagi petani maupun industri pengguna ubi kayu. Rendahnya kemampuan petani ubi kayu di Provinsi Lampung dalam penerapan teknologi usaha tani maupun pengolahan menyebabkan produktivitas dan mutu produk olahan rendah sehingga harga yang diterima petani relatif rendah dan berfluktuasi. Disamping itu, mekanisme yang belum terintegrasi dalam pengembangan kawasan agribisnis mulai dari hulu, on-farm, pasca panen, pengolahan hingga pemasaran dalam menangani ubi kayu serta keterbatasan modal usaha mengakibatkan belum optimalnya peran agribisnis ubi kayu dalam perekonomian petani. Oleh karena itu, peran serta pemerintah baik pusat maupun daerah sangat diperlukan untuk membangun kemitraan yang saling menguntungkan antara petani, Industri Pangan: cassava chip, cassava stik, dll Kulit Tapioka Onggok Dektrin Gula Glukosa Gula Fruktosa Bioetanol Asam Organik Senyawa kimia lain Umbi UBI KAYU Industri pakan ternak Industri pangan, kertas, kayu lapis Industri pakan ternak Industri tekstil, farmasi dan kimia Industri Industri Kimia, pharmasi, Bio-fuel, dll Industri makanan Industri Gaplek Pellet Industri pakan ternak Industri 74 Gamb b b b ar r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 9 M petani i i i belu berada a a a pad indust t t t ri pe Lamp p u un u g produ u uk k tivi relatif f f f re re re re re re re re re e re re re re re re re re e re re e re re re re re re re e e re re re re re e re re r re e re e re r re re e re re e e e re r e re r re r r r re re re re re r r r re e e re r r r e e e r re re r e e e e re e e re e e e e e r re e r re e r e r e e re r re r r e e n nd nd nd n n n n n n nd n n n n nd n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n n dalam m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m pe pe pe pe pe pe p p pe p p p p p p p p p p p p p pe pe p p pe pe pe p p pe p p p p pe pe pe pe pe p pe p p e p pe p pe pe pe pe pe pe e p pe p pe p pe pe e e pe pe e p p p p p p p p p e e e pe pe p p p pe pe e e p pe p p p pe pe e e pe pe pe e e pe e e e e e e pe p p p p p p p p p p p p n pengo o ol ol l l l l l ah ah ah ah ah ah a ah ah ah ah ah ah ah ah ah ah h h ah h h h ah ah ah h ah ah ah ah ah ah h ah ah ah ah ah ah a h h ah h ah ah ah ah ah ah ah ah h ah h ah h ah ah h h h ah h h h a ah h ah a a ah a ah ah ah ah h a ah ah h a a h ah a a h a a a a ah ah h h h h h h h ah ah ah a h a a a ah h h h a a a an a a a usaha me me me me m m me me me m m m me me me me me m m me m me me me m me m m m m me me me m m m me me m m m me m m m m m m me m m m m me m m e me m me me me e me m m m m m me e me m m m m e e m m m me e me m m e e me m m m m m e e e m m m m me m m m me m m me m m m m m m m e m m m m me me m me e e e me m e m m m m m m m m m pereko o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o no no no no no no no no no no o o o no no no no no n n no no no o o no no no n no no o n n n no no no o no n n no n n n n no no no o o o n n n n o n n o no o o o no o o o o o o o o o o o o o m m m O O O O O O O O O O O O Ol Ol O Ol O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O e diperl l u uk uk uk uk u u uk uk uk u k k k k uk uk uk k uk uk uk uk k uk k u u uk k k uk uk k uk k k k u uk u k k k k k k k k u k k u k u u u uk k k u an n n an n an an an n an n an an an an an n an n n n an an an n a a a a a a a a a a a a a an a a a a a a an a n a an a a a n n an a a a an a a n a n n n n n n an n n n Ku U U Um m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m bi bi bi bi bi bi bi b b b b b b b b b b b b bi b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b bi b b b b b b b b b b b b i i b i i b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b UBI KAYU U U U