Saran Penelitian Lanjutan KESIMPULAN DAN SARAN

Penelitian lanjutan dapat berupa perluasan permodelan dengan memasukkan cojoint product keempat jenis minyak nabati. Diketahui bahwa keempat jenis minyak yang digunakan di dalam permodelan penelitian ini masing- masing memiliki cojoint product dalam proses produksinya. Minyak kelapa sawit memiliki cojoint product berupa inti kelapa sawit yang kemudian diolah menjadi minyak inti kelapa sawit palm kernel oil. Sedangkan tiga jenis minyak lainnya termasuk kedalam sub kelompok seed oil dengan cojoint product berupa bungkil meal. Di pasar dunia minyak nabati, penggunaan minyak inti kelapa sawit terutama sebagai substitusi minyak kelapa coconut oil sebagai penghasil lauric oil. Sedangkan penggunaan bungkil umumnya dijadikan sebagai pakan ternak feed stock yang akhirnya akan terkait dengan kesetimbangan penawaran dan permintaan daging. Saran penelitian lanjutan dapat berupa perluasan permodelan dengan memasukkan cojoint product keempat jenis minyak yang telah digunakan . DAFTAR PUSTAKA Amiruddin MN, Rahman AK, and Shariff F. 2005. Market Potential and Challenges for the Malaysian Palm Oil Industry in Facing Competition from Other Vegetable Oils. OilPalm Industry Economic Journal. Vol. 512005. Baharsjah, S. 1974. The Domestic and International Trade of Indonesian Coconut Products. Ph. D. Dissertation. North Carolina State University, Raleigh. Biro Pusat Statistik. 2010. www.bps.go.id. Diakses tanggal 6 Desember 2010. Buana, L. 2004. Prospek Pengembangan Kelapa Sawit Di Indonesia , Tinjauan Ekonomi Industri Kelapa Sawit. Pusat Penelitian Kelapa Sawit, Medan. Dahl, D. C. and J. W. Hammond. 1977. Market and Price Analysis The Agricultural Industries. McGraw-Hill Book Company, New York. Departemen Perindustrian. 2008. www.depperin.go.id. Diakses tanggal 15 November 2008. Direktorat Jenderal Perkebunan. 2010. www.ditjenbun.deptan.go.id. Diakses tanggal 12 Agustus 2010. Efendi et al. 2010. Analisis Harga Minyak Sawit, Tinjauan Kointegrasi Harga Minyak Nabati dan Minyak Bumi. Jurnal Manajemen Agribisnis, Vol. 712010. Ernawati, Fatimah, Moh. Arsyad, Mad Nasir Syamsudin and Zainal A. Mohamed. 2006. AFTA and Its Implication to the Export Demand of Indonesian Palm Oil. Jurnal Agro Ekonomi, 242:115-132. Fatimah, Mohd Shahwahid Othman, Mad Nasir Shamsudin and Zulkifli Senteri. 1991. Marketing of Agricultural Commodities-the Need for a new approach. Paper presented at the National Seminar on Agricultural Primary Commodities and Agenda for tructural Adjusment. MIER-UKM- UPM, 3-4 June, 1991. Fatimah and Zainal. 1994. Price Discovery through Crude Palm Oil Futures Market: An Economic Evaluation. Proceedings on Third Annual Congress on Capitalising the Potentials of Globalisation - Strategies and Dynamics of Business, Penang: International Management Development Association IMDA and Universiti Sains Malaysia, pp. 73-92. Griffith GR and Meilke KD. 1979. Relationship Among North American Fats and Oil Prices. American Journal of Agricultural Economics 611979:335-41. Hady, H. 1998. Teori dan Kebijaksanaan Perdagangan Internasional. Ghalia Indonesia, Jakarta. Hameed AAA and Arshad FM. 2008. The Impact of Petroleum Prices on Vegetables Oils Price: Evidence from Cointegration Tests. Paper presented at the International Borneo Busines Conference on Global Changes: Corporate Responsibility. Sarawak, 15-17 December, 2008. Hannan G and Quinn B. 1970. The Determination of the Order of an Autoregression. Journal of the Royal Statistical Society Series B, 1970:190-95 Harnanto. 1987. Analisa Laporan Keuangan. BP. F.E. Yogyakarta Helbling T, Blackman VM and Cheng K. 2008. Riding a Wave. Finance Development March. [www.imf.orgexternalpubsftfandd200803pdfhelbling.pdf]. Jakarta Futures Exchange. 2008. www.bbj-jfx.com. Diakses tanggal 15 November 2008. Jhingan, M. L. 1975. Ekonomi Pembangunan dan Perencanaan. Rajawali Press, Jakarta. Khamis, Azme, Zuhaimy dan Ani Shabri. 2003. Permodelan Harga Minyak Sayuran Menggunakan Analisis Regresi Linear Berganda. Matematika, 191:59-70. Kinddleberger, P. C. And B. Herrick. 1993. Economic Development. International Student Edition. McGraw-Hill Book Company, Singapore. Koutsoyiannis, A. 1977. Theory of Econometrics: An Introductory Exposition of Econometric Methods. Second edition. Harper and row Publisher. Inc., New York. Krugman, P. R. and M. Obstfeld. 2003. International Economics: Theory and Policy. 6th Edition. International Edition. Pearson Education, Inc. United State of America. Labys, C. W. 1975. Quantitative Models of Commodity Markets. Ballinger Publishing Compoany, Cambridge. Larson, D. F. 1991. A World Bank View on the Price Prospect for Palm Oil. Paper presented at the PORIM International Palm Oil Conference. Palm Oil Research Institute of Malaysia, 9-14 September 1991, Kuala Lumpur. Maryadi, et al. 2004. Pricing of Palm Oil Fresh Fruit Bunches for Smallholders In South Sumatra. Fakultas Pertanian, Universitas Sriwijaya. Mulyana, A. 1998. Keragaan Penawaran dan Permintaan Beras Indonesia dan Prospek Swasembada Menuju Era Perdagangan Bebas Suatu Analisi Simulasi. Disertasi Doktor. Program Pascasarjana, Institut Pertanian Bogor, Bogor. Nuryanti, Sri. 2008. Nilai Strategis Industri Sawit. Analisis Kebijakan Pertanian, 64:378-392. Oil World. 2008. Oil World Data Base December 2008. ISTA Mielke GmbH. Jerman. Oil World. 2011. Oil World Data Base March 2011. ISTA Mielke GmbH. Jerman. Omar, Idris, Azman Ismail and Chang Lin Chong, 2001. Improving Productivity: The Replanting Imperative. Oil Palm Economic Journal, 12001:21-29. Purwanto S.K. 2002. Dampak Kebijakan Domestik dan Faktor Eksternal Terhadap Perdagangan Dunia Minyak Nabati. Tesis Magister Sains. Program Pascasarjana, Institut Pertanian Bogor, Bogor. Pusat Penelitian Kelapa Sawit. 2006. Bahan Materi Pelatihan Teknoekonomi Industri Kelapa Sawit. Pusat Penelitian Kelapa Sawit, Medan. Razak, et al. 2011. Investigating Relationship Between Crude Palm Oil and Crude Oil Prices Cointegration Approach. 2nd International Conference On Business And Economic Research Proceeding. ISBN : 978-967-5705-02-1 Scott , D. F., J. D. Martin, J. W. Petty and A.J. Keown. 1988. Basic Financial Management. 4th Edition. Engle Wood, Prentice Hall International Editions. Shamsudin, Mad Nasir and Fatimah. 1999. Short Term Forecasting of Malaysian Crude Palm Oil Prices. Paper presented at the PIPOC 1999. Palm Oil Research Institute of Malaysia. 26 Januari 1999, Kuala Lumpur. Simanjuntak, S. B. 1992. Analisis Daya Saing dan Dampak Kebijaksanaan Pemerintah terhadap Daya Saing Perusahaan Kelapa Sawit Indonesia. Disertasi Doktor. Program Pascasarjana, Institut Pertanian Bogor, Bogor. Sinaga, B.M. 1989. Analisis Dampak Kebijaksanaan Ekonomi Pada Komoditi Minyak Sawit dan Industri yang Menggunakan Bahan Baku Minyak Sawit Indonesia. Tesis Magister Sains. Program Pascasarjana, Institut Pertanian Bogor, Bogor. Sumodiningrat, G. 1995. Pengantar Ekonometrika. BPFE, Yogyakarta. Suryana, A. 1986. Trade Prospect of Indonesian Palm Oil in The International Markets for Fats and Oils. Ph. D. Dissertation. North Carolina State University, Raleigh Susilowati, H. 1989. Pasar Minyak Sawit Dunia dan Kaitannya dengan Eskpor Minyak Sawit Indonesia. Tesis Magister Sains. Fakultas Pascasarjana, Intitut Pertanian Bogor, Bogor. Susila et al. 1996. Model Domestik Ekonomi Minyak Kelapa Sawit Mentah. Forum Penelitian Agroekonomi, 51:35-43. Susila, R. Wayan. 2004. Contribution of Oil Palm Industry to Economic Grwoth and Poverty Alleviation in Indonesia. Jurnal Litbang Pertanian, 233:107- 114. Tung Chen,S., Hsiao-I Kuo Chi-Chung Chen. 2010. The relationship between the oil price and global food prices. The Applied Energy Journal, 878:2517-2525 Tweeten, L. 1992. Agricultural Trade: Principles and Policies.Westview Press, Inc. United State of America Ursy, M. F., L. H. Hammer and A. Mats. 1988. Cost Accounting, Planning and Control. 9tn Edition. Cincinati, South Western Publishing Co. Wikipedia. 2008. www.wikipedia.org. Diakses tanggal 15 November 2008. Yu TH, Bessler DA and Fuller S. 2006. Cointegration and Causality Analysis of World Vegetable Oil and Crude Oil Price. American Agricultural Economics Association Annual Meeting, Long Beach, California, July 23- 26, 2006. Zulkifli. 2000. Dampak Liberalisasi Perdagangan terhadap Keragaan Industri Kelapa Sawit Indonesia dan Perdagangan Minyak Sawit Dunia. Disertasi Doktor. Program Pascasarjana, Institut Pertanian Bogor, Bogor. LAMPIRAN Lampiran 1. Jenis-jenis Minyak Hayati dan Penggunaannya dalam Kehidupan Sehari-Hari No. Jenis Minyak Kegunaan Utama Minyak gorengminyak makan Carrier Oil Oleokimia Biodiesel 1 KedelaiSoybean oil 2 Biji kapasCotton oil 3 Kacang tanahGroundnut oil 4 Biji bunga MatahariSunflower oil 5 Rapeseed oil 6 WijenSesame oil 7 JagungCorn oil 8 ZaitunOlive oil 9 Kelapa sawitPalm oil 10 Inti kelapa sawitPalm kern oil 11 KelapaCoconut oil 12 Butter as fat 13 Lard 14 Minyak ikanFish oil 15 Linseed oil 16 Castor oil 17 Tallow Grease Sumber: Wikipedia, 2008 diolah Lampiran 2. Perkembangan Produksi dan Share Masing-masing Minyak di Pasar Dunia Minyak Hayati, Tahun 2003-2008 No. Jenis Minyak Produksi Dunia dalam ribu ton 2003 2004 2005 2006 2007 2008 1 KedelaiSoybean oil 31234 30726 33617 35288 37381 36826 24.89 23.26 23.85 23.54 24.23 23.01 2 Biji kapasCotton oil 3991 4387 4999 4914 5090 5035 3.18 3.32 3.55 3.28 3.30 3.15 3 Kacang tanah Groundnut oil 4516 4738 4496 4378 4156 4212 3.60 3.59 3.19 2.92 2.69 2.63 4 Biji bunga Matahari Sunflower oil 8922 9405 9766 11153 10867 10868 7.11 7.12 6.93 7.44 7.04 6.79 5 Rapeseed oil 12663 14962 16298 18489 18749 19963 10.09 11.33 11.56 12.33 12.15 12.47 6 WijenSesame oil 795 823 868 860 830 794 0.63 0.62 0.62 0.57 0.54 0.50 7 JagungCorn oil 2015 2025 2133 2274 2317 2350 1.61 1.53 1.51 1.52 1.50 1.47 8 ZaitunOlive oil 2903 3110 2939 2799 2938 2902 2.31 2.35 2.09 1.87 1.90 1.81 9 Kelapa sawitPalm oil 28180 30985 33846 37123 38909 43427 22.45 23.46 24.02 24.76 25.22 27.13 10 Inti kelapa sawit Palm kern oil 3342 3588 3976 4355 4519 5015 2.66 2.72 2.82 2.90 2.93 3.13 11 KelapaCoconut oil 3299 3054 3237 3123 3185 3191 2.63 2.31 2.30 2.08 2.06 1.99 12 Butter as fat 6394 6476 6662 6748 6901 7076 5.09 4.90 4.73 4.50 4.47 4.42 13 Lard 7223 7352 7561 7683 7629 7722 5.75 5.57 5.36 5.12 4.95 4.82 14 Minyak ikanFish oil 973 1060 987 1021 1048 1044 0.78 0.80 0.70 0.68 0.68 0.65 15 Linseed oil 600 633 626 700 695 627 0.48 0.48 0.44 0.47 0.45 0.39 16 Castor oil 430 499 540 519 518 603 0.34 0.38 0.38 0.35 0.34 0.38 17 Tallow Grease 8029 8255 8381 8492 8541 8400 6.40 6.25 5.95 5.66 5.54 5.25 Grand Total Minyak Hayati 125509 132078 140932 149919 154273 160055 Share Kumulatif Minyak Kelapa Sawit, Kedelai, Rapeseed Biji Bunga Matahari terhadap Total Produksi Minyak Hayati

64.54 65.17

66.36 68.07

68.65 69.40

Sumber: Oil World, 2011 Keterangan: Angka di dalam tanda kurung __ menunjukkan nilai share produksi setiap minyak terhadap total produksi dunia minyak hayati Lampiran 3. Perkembangan Share Volume Perdagangan Dunia Minyak Kelapa Sawit, Minyak Kedelai, Minyak Rapeseed dan Minyak Biji Bunga Matahari terhadap Total Ekspor dan Impor di Pasar Dunia Minyak Hayati, Tahun 2003-2008 Tahun Share

M. Kelapa Sawit

M. Kedelai M. Rapeseed

M. Biji Bunga

Matahari 13 Minyak Hayati Lainnya 2003 Ekspor 49.41 21.14 2.25 5.87 21.33 Impor 49.84 20.54 2.32 6.03 21.26 2004 Ekspor 51.16 19.27 3.19 5.90 20.47 Impor 51.14 19.35 3.16 5.97 20.37 2005 Ekspor 51.85 19.13 2.79 6.05 20.19 Impor 52.25 18.88 2.71 6.11 20.05 2006 Ekspor 52.23 18.06 3.65 7.78 18.28 Impor 51.79 18.14 3.67 7.68 18.73 2007 Ekspor 51.20 19.26 3.54 7.37 18.63 Impor 50.75 19.33 3.72 7.56 18.63 2008 Ekspor 55.49 16.59 3.83 6.70 17.39 Impor 54.89 17.45 3.87 6.32 17.47 Rerata 2003-2008 Ekspor 51.89

18.91 3.21

6.61 19.38

Impor 51.78

18.95 3.24

6.61 19.42

Sumber: Oil World, 2011 diolah Lampiran 4. Rekapitulasi Lima Besar Negara Produsen, Negara Eksportir dan Negara Importir Utama Minyak Kelapa Sawit, Minyak Kedelai, Minyak Rapeseed dan Minyak Biji Bunga Matahari di Pasar Dunia, Tahun 2005-2008 Minyak Kelapa Sawit Uraian 2005 2006 2007 2008 Juta ton Share Juta ton Share Juta ton Share Juta ton Share Produksi Indonesia 14.10 41.66 16.05 43.23 16.90 43.43 19.40 44.67 Malaysia 14.96 44.20 15.88 42.78 15.82 40.67 17.74 40.84 Thailand 0.70 2.07 0.86 2.32 1.02 2.62 1.30 2.99 Nigeria 0.80 2.36 0.82 2.20 0.84 2.15 0.84 1.93 Colombia 0.67 1.99 0.71 1.92 0.74 1.89 0.78 1.79 ROW 2.61 9.86 2.80 9.32 3.60 12.05 3.37 9.99 Total 33.85

37.12 38.91

43.43 Ekspor

Indonesia 10.44 39.40 12.54 41.70 12.65 42.39 14.61 43.28 Malaysia 13.44 50.74 14.42 47.96 13.75 46.07 15.43 45.70 Papua N. Guinea 0.30 1.11 0.36 1.20 0.37 1.23 0.45 1.32 Colombia 0.22 0.85 0.21 0.71 0.32 1.06 0.31 0.92 Thailand 0.12 0.44 0.23 0.77 0.29 0.97 0.37 1.10 ROW 1.98 7.46 2.30 7.65 2.47 8.28 2.59 7.68 Total 26.49

30.07 29.84

33.77 Impor

China,PR 4.32 16.24 5.46 18.63 5.50 18.65 5.59 16.58 EU 4.49 16.89 4.65 15.87 4.68 15.88 5.29 15.68 India 3.32 12.46 3.20 10.91 3.69 12.51 5.75 17.06 Pakistan 1.65 6.19 1.77 6.03 1.71 5.80 1.76 5.21 Bangladesh 0.93 3.50 0.89 3.03 0.71 2.40 0.90 2.67 ROW 11.89 44.71 13.35 45.53 13.20 44.76 14.43 42.80 Total 26.60

29.32 29.49

33.73 Sumber: Oil World, 2011