Kapasitas Kalor untuk Proses Isokhorik V = tetap Kapasitas Kalor untuk Proses Isobarik p = tetap

Termodinamika 189 BC6C52B:6252=29ABC6C6CA2?C:2D2EABC6CA6?8632?82? :CD6B2= A252 CE9E 252 ABC6C :?: 82C 6?H6B2A 2=B 52B: B6C6BF:B 36BCE9E D:?88: 52? 6=2E2? EC292 BC6C 52B: 6 252=29ABC6CA6?8632?82?25:232D:,6=22ABC6CCE9E82CDEBE? 52B: 6?;25: C23:= 6=2E2? EC292 BC6C 52B: 6 252=29ABC6CA62A2D2?:CD6B2=A252CE9E 2=2ABC6C:?:82C 6=6A2C 2=B 6 B6C6BF:B 36BCE9E B6?529 52? 6=2E2? EC292 BC6C 29:B 52B: 6 252=29 ABC6C A62A2D2? 25:232D: ,E9E ?2: 52B: 6 C23:= 6=2E2? EC292 ,:=EC2B?D252=2952C2B52B:6C:?5:6C6=H2:DE6C:?H2?8A2=:?8 :562=H2?8C6=2?;ED?H25:C63ED6C:?2B?D,6=22ABC6CC:=EC2B?D 36B=2?8CE?8 82C 6?6B:2 2=B 52B: B6C6BF:B 36BCE9E D:?88: 52? 6=6A2C 2=B 6 B6C6BF:B 36BCE9E B6?529 .C292 H2?8 5:=2E2? =69 82C C6CE2: 56?82? EE -6B5:?2:2 252=29 2D2E O O O 6D6B2?82? 2=B H2?8 5:C6B2A 52B: B6C6BF:B H2?8 36BCE9E D:?88: 2=B H2?8 5:=6A2C 6 B6C6BF:B H2?8 36BCE9E B6?529

3. Efisiensi Mesin

6B92D:2?.2 232BD6BC63ED6?E?;E2?C:=EC2=B 5: 52=2 C63E29 6C:? 6B32?5:?82? 2?D2B2 36C2B?H2 EC292 H2?8 52A2D 5:=2E2? =69 C:CD6 D6B9252A 2=B H2?8 5:C6B2A 52A2D 6?6?DE2?67:C:6?C:CE2DE6C:?,642B22D62D:C67:C:6?C:6C:?52A2D 5:DE=:C2? C63282: 36B:ED P O

a. Mesin Carnot

7:C:6?C: 6C:? 2B?D 5:A6B=69 56?82? 42B2 6?882?D: EC292 56?82? 23. 9 C69:?882 23. 9 6?;25: P 2D2E P O -6=29 5:3292C 329G2 E?DE CE2DE 82C :562= 6?6B8: 52=2 C632?5:?8 56?82? CE9E ED=2 C69:?882 E?DE 6C:? 2B?D 23. 9 52A2D 5:DE=:C C63282: 36B:ED P O 6?882?D:2? 36C2B2? 2=B 6?;25: CE9E ED=2 52=2 6?6?DE2? 67:C:6?C: C63E29 6C:? 36B52C2B2? A252 6?6B8: 52=2 C632?5:?8 56?82? CE9E 6=F:? 6?E?;E2? 329G2 O 6D6B2?82? CE9E B6C6BF:B D:?88: CE9E B6C6BF:B B6?529 Gambar 8.11 Siklus mesin ideal Q 1 dan suhu fungsi reservoir diubah seluruhnya menjadi usaha W dengan efisiensi 100. T 1 Q 1 W = Q 1 Q 2 = 0 Kata Kunci • efisiensi mesin Gambar 8.12 Perubahan kalor menjadi kerja: Q 1 = kalor masuk; Q 2 = kalor dilepaskan; W = usaha yang dilakukan; T 1 = suhu reservoir tinggi; dan T 2 = suhu reservoir rendah. T 1 Q 1 Q 2 W T 2 Mudah dan Aktif Belajar Fisika untuk Kelas XI 190

b. Mesin Otto

6C:?DD6BEA22?6C:?2=BH2?8AB:?C:A6B;2?H236B52C2B2? C:=EC DD 252 C:=EC DD D6B52A2D 5E2 ABC6C 25:232D: 52? 5E2 ABC6C :C9B: 6B92D:2? .2 252.2 O52?O6BEA22?ABC6C25:232D:C652?82? O52?O6BEA22?ABC6C:C9B:52AE? 252=292=BH2?8 2CE52=2C:CD6C652?82? 252=292=BH2?86=E2B5:=6A2C2? =69 C:CD6 7:C:6?C: 52B: C:=EC DD 5:?H2D22? 56?82? A6BC222? O ,:=EC DD 32?H2 5:2A=:2C:2? A252 6C:? DB 322B

c. Mesin Diesel

6C:? 5:6C6= 6BEA22? 6C:? 2=B H2?8 AB:?C:A 6B;2?H2 6?88E?22?C:=EC5:6C6=252C:=EC5:6C6=D6B52A2D5E2ABC6C25:232D: C2DE ABC6C :C32B: 52? C2DE ABC6C :C9B: 6B92D:2? .2 BC6C 52B: 6 6BEA22? ABC6C :C32B: O 52? O 6BEA22?ABC6C25:232D:52?ABC6CO6BEA22?ABC6C:C9B: B:?C:A6B;26C:?5:6C6=92A:BC2256?82?6C:?DD2B6?2C6E2 ABC6CA2526C:?5:6C6=C2256?82?6C:?DD64E2=:ABC6C:C32B: 7:C:6?C: 3636B2A2 6C:? 5:DE?;E2? A252 - p V A Q 1 B C Q 2 D Gambar 8.13 Dua proses adiabatik dan dua proses isokhorik pada siklus Otto. - 7:C:6?C:636B2A26C:? 33 6C:?3:=36?C:? O 6C:?5:6C6= O -EB3:?E2AA632?8:D?E=:B -EB3:?E2AA632?8:D32DE32B2 33 Gambar 8.14 Siklus diesel p V A Q 1 B C Q 2 D ,63E29 6C:? 2B?D 6:=:: 67:C:6?C: :2 CE9E B6C6BF:B D:?88: D6?DE2?=2936C2B?H2CE9EB6C6BF:BD:?88:282B67:C:6?C:6C:?6?;25: 56?82? 2?882A2?CE9EB6C6BF:BB6?529D:526?82=2:A6BE3292? 7 6BD22D6?DE2?CE9EB6C6BF:BB6?529 A252 O O 65E2D6?DE2?CE9EB6C6BF:BD:?88: 56?82?6A6B8E?22? H2?8D6=29 5:9:DE?8D25:E?DE O O O 25:CE9EB6C6BF:BD:?88:H2?85:3EDE92?252=29 Contoh 8.8 Pembahasan Soal Sebuah mesin Carnot yang menggunakan reservoir suhu tinggi 800 K, memiliki efisiensi 40. Agar efisiensinya naik menjadi 50, suhu reservoir suhu tinggi dinaikkan menjadi .... a. 900 K d. 1.180 K b. 960 K e. 1.600 K c. 1.000 K Soal UMPTN Tahun 1990 Pembahasan: Keadaan 1: = 40 T 1 = 800 K = 1 – 2 1 T T 40 = 1 – 2 800 K T T 2 = 480 K Keadaan 2: = 50 T 2 = 480 K = 1 – 2 1 T T 50 = 1 – 1 480 K T T 1 = 960 K Jawaban b Termodinamika 191 ,63E296C:?2B?DH2?86?88E?22?B6C6BF:B CE9E D:?88: 6:=:: 67:C:6?C: .?DE 6?2:2?67:C:6?C:?H26?;25: 36B2A256B2;2D CE9EB6C6BF:BD:?88:92BEC5:?2:2? 6C:? 2B?D H2?8 36BCE9E B6C6BF:B D:?88: L 6:=::67:C:6?C: 7:C:6?C:52B:6C:?D6BC63ED 5:D:?82D2? 6?;25: 6B2A2 56B2;2D CE9E B6C6BF:BD:?88:92BEC5:?2:2? 6C:? 2B?D 6?6B:2 2=B 52B: B6C6BF:B H2?8 36BCE9ED:?88:L52?6=6A2C2??H2A252CE9E B6?529L-6?DE2?67:C:6?C:6C:?2B?DD6BC63ED 6C:? A6?5:?8:? BE2?82? 6?H6B2A 2=B C636C2B ;E=652=2G2DEC6?:2CE9EBE2?82? 22?5:A6BD292?2?C636C2BLC652?82?CE9E Tes Kompetensi Subbab C 2+,--.5,5-4 =:?8E?82?D6A2DA63E2?82?2=B252=29 L 6B2A22952H2=:CDB:H2?85:3EDE92? ,63E296C:?6?H6B2A2=BC636C2B E=652B: C63E29B6C6BF:B36BCE9E 52?63E2?8?H2 C636C2B ;E=6A252CE9E 2B:52D2D6BC63ED D6?DE2?=29 2 67:C:6?C:6C:?52? 3 EC292H2?852A2D5:=2E2? ,63E296C:?2B?D6:=::67:C:6?C: :2CE9E B6C6BF:BD:?88: D6?DE2?=2936C2B?H2CE9E B6C6BF:B D:?88: 282B 67:C:6?C: 6C:? 6?;25: 56?82? 2?882A2? CE9E B6C6BF:B B6?529 D:52 6?82=2:A6BE3292?

D. Hukum II Termodinamika

EE -6B5:?2:2 6?H2D22? D6?D2?8 662=2? 6?6B8: H2:DE 6?6B8:D:5252A2D5:4:AD22?2D2E5:EC?292?6=2:?2?92?H252A2D5:E329 52B: C2DE 36?DE 6?6B8: 6 36?DE 6?6B8: =2:??H2 EE -6B5:?2:2 D:52632D2C:3282:2?2A6BE3292?6?6B8:D6BC63ED36B=2?8CE?82:?92=?H2 56?82?EE-6B5:?2:2H2?86:=::32D2C2?32D2C2?D6BD6?DE ,63E29 6C:? 52A2D 36B86B2 5:C63232? 252?H2 6?6B8: 2=B H2?8 5:36B:2?A2526C:?D6BC63EDC642B2D6BEC6?6BECD6D2A:C632=:?H2D:52 E?8:? 6?6B8: 86B2 EC292 52A2D 636B:2? 2=B C642B2 D6BEC 6?6BEC 252 6?H2D22??H2 D:52 252 C63E29 6C:? AE? H2?8 366B;2 6?H6B2A 6?6B8: 2=B 52? 6?8E329 C6=EBE9?H2 6?;25: EC292 6B:ED:?:92=92=H2?836B2:D2?56?82?EE-6B5:?2:2 H2?8 6BEA22? 6C:AE=2? 52B: A6?822D2?A6?822D2? H2?8 5:=2E2? =69 -6 -, 52? -5353 6?EBED 6=F:? 52? =2?4 D:52 E?8:? 63E2D 6C:? H2?8 366B;2 52=2 CE2DE C:=EC 6?6B:2 2=B 52B: C2DE B6C6BF:B 52? 6?8E329 C6=EBE9 2=B D6BC63ED 6?;25: EC292 6?EBED=2EC:ECD:52E?8:?63E2D6C:?H2?8366B;252=2 C2DEC:=EC6?823:=2=B52B:B6C6BF:BH2?86:=::CE9EB6?529 52? 636B:2??H2 A252 B6C6BF:B H2?8 6:=:: CE9E D:?88: D2?A2 66B=E2? EC292 52B: =E2B 6C:?2B?DH2?8366B;25:2?D2B2B6C6BF:BCE9E 52?B6C6BF:B H2?8 36BCE9E 6?892C:=2? 67:C:6?C: H2?8 D:?88: 25: 6?EBED 6=F:? 52? =2?4 D:52 E?8:? CE2DE 6C:? 92?H2 6:=:: C63E29 B6C6BF:B 52? D:52 E?8:? C63E29 6C:? 6:=:: 67:C:6?C: :267:C:6?C: 2=BH2?85:C6B2A52B:=:?8E?82??H2 22?5:E329C6=EBE9?H26?;25:EC292.C2926C:?C6242:?:5:C63ED 6C:? ,-,00+;6?:C65E26?H2D22??H2D:522526C:?C6A6BD: :DE G2=2EAE? 2C:9 66?E9: EE -6B5:?2:2 Tokoh Nikolaus Otto Pada 1876, seorang warga negara Jerman, Nikolaus Otto menjadi orang pertama yang membuat dan menjual mesin 4 tak yang kemudian menjadi dasar pembuatan kebanyakan mesin. Ia menamakan mesinnya Silent Otto karena mesin tersebut mampu bekerja tanpa menimbulkan kebisingan. Salah satu ciri mesin 4 tak adalah tekanan kompresinya. Jika bahan bakar berupa gas yang dimampatkan, akan lebih banyak energi yang dilepaskan. Gagasan ini pertama kali dikembangkan oleh Alphone Beau de Rochas 1815– 1891 yang berkewarganegaraan Prancis, tetapi justru Otto yang menyukseskan ide tersebut. Sumber: Jendela Iptek: Energi, 1997