TEKNIK PENGUMPULAN DATA ANALISIS DATA KEABSAHAN DATA

28 1 2 3 3 H. Mas ud, S.Pd.I Guru Aqidah Akhlak Kls IV MI Nurul Athhar 4 Muhammad Nizar, S.Pd.I Kepala MI Al Fatah 5 Ekmalasari, S.Pd.I Guru Aqidah Akhlak Kls I MI Al Fatah 6 Aslihah, S.Pd.I Guru Aqidah Akhlak Kls IV MI Al Fatah Sumber Data: Hasil Penentuan Informan di MI Nurul Athhar dan MI Al Fatah Tahun Akademik 20152016

E. TEKNIK PENGUMPULAN DATA

Metode pengumpulan data yang digunakan meliputi observasi non-partisipan, wawancara, dan metode dokumenter. Semua metode tersebut digunakan untuk mengumpulkan data terkait dengan perencanaan pendekatan saintifik dan normatif dalam pembelajaran Aqidah Akhlak di Madrasah Ibtidaiyah, penerapan pendekatan saintifik dan normatif dalam pembelajaran Aqidah Akhlak di Madrasah Ibtidaiyah, dan evaluasi pembelajaran Aqidah Akhlak yang menggunakan pendekatan saintifik dan normatif di Madrasah Ibtidaiyah. Dengan observasi non-partisipan didapat data tentang: 1. awal waktu masuk dan akhir waktu pulang sekolah, 2. pelaksanaan sholat dhuha, 3. pelaksanaan pengajian TPQ Taman Pendidikan al-Qur an, 4. awal pelaksanaan proses pembelajaran di kelas, 5. waktu istirahat, dan 6. waktu bimbingan bagi siswa kelas VI. 29 Dengan wawancara didapat data tentang: 1. perencanaan pendekatan saintifik dan normatif dalam pembelajaran Aqidah Akhlak di Madrasah Ibtidaiyah Nurul Athhar dan Al Fatah, 2. penerapan pendekatan saintifik dan normatif dalam pembelajaran Aqidah Akhlak di Madrasah Ibtidaiyah Nurul Athhar dan Al Fatah, dan 3. evaluasi pembelajaran Aqidah Akhlak yang menggunakan pendekatan saintifik dan normatif di Madrasah Ibtidaiyah Nurul Athhar dan Al Fatah. Dengan metode dokumenter didapat data tentang: 1. jadwal pelajaran MI Nurul Athhar dan Al Fatah, 2. Rencana Pelaksanaan Pembelajaran Aqidah Akhlak, kelas I dan IV, 3. profil MI Nurul Athhar dan Al Fatah, dan 4. berbagai kegiatan ekstra keagamaan di MI Nurul Athhar dan Al Fatah.

F. ANALISIS DATA

n lisis Data. Teknik analisis data penelitian ini menggunakan teknik analisis kualitatif interaktif model Miles dan Huberman. Teknik ini terdiri atas pengumpulan data, reduksi data, penyajian data, dan penarikan kesimpulan atau verifikasi. 2 Teknik ini dilakukan sejak pengumpulan data hingga penulisan laporan hasil penelitian.

G. KEABSAHAN DATA

Uji Keabsahan Data . Uji keabsahan data dilakukan dalam rangka meyakinkan pembaca bahwa temuan penelitian ini adalah berkenaan 2 Miles, M.B. dan Huberman, A.M. Analisis Data Kualitatif. Buku Edisi Terjemah Bahasa Indonesia oleh Tjetjep Rohendi Rohidi Jakarta: Universitas Indonesia UI-Press, 1992, 18. 30 dengan perencanaan pendekatan saintifik dan normatif dalam pembelajaran Aqidah Akhlak di Madrasah Ibtidaiyah Nurul Athhara dan MI Al Fatah, penerapan pendekatan saintifik dan normatif dalam pembelajaran Aqidah Akhlak di Madrasah Ibtidaiyah, dan evaluasi pembelajaran aqidah akhlak yang menggnakan pendekatan saintifik dan normatif di Madrasah Ibtidaiyah. Dengan demikian, jika penelitian ini diulang kembali, akan menghasilkan temuan dan kesimpulan yang sama atau mendekati sama. Bahkan lebih dari itu, temuan penelitian ini benar-benar berdasarkan apa yang ditemukan di lapangan, bukan karena bias, motivasi, kepentingan, dan perspektif peneliti. Untuk menyelesaikan permasahan tersebut, ada beberapa strategi yang ingin dilakukan, di antaranya adalah sejumlah strategi yang ditawarkan oleh Lincoln dan Guba berikut. 3 1. Menunjukkan kredibilitas dengan cara memperpanjang keterlibatan di lapangan, melakukan pengamatan terfokus, dan triangulasi. 2. Membuat transferabilitas t ck description . 3. Dependabilitas penjelasan tentang adanya perubahan metode. 4. Konfirmabilitas audit kesesuaian hasil analisis data dengan data mentah, audit interpretasi dengan informan atau subyek terteliti. Audit ini dilakukan dengan 2 dua teknik, yaitu teknik pengecekan anggota member check dan teknik Focus Group Discussion FGD. Dari sejumlah strtegi tersebut kali ini yang digunakan untuk menguji keabsahan data adalah triangulasi sumber dan triangulasi metode. 3 Yvonna S. Lincoln, and Egon G. Guba, Naturalistic Inquiry Beverly Hills, Calif: Sage 1985, 225 31 YAJIAN DATA DAN ANALISIS A. GAMBARAN OBYEK PENELITIAN , y y y y . . y . 1. : 2. : 111235100221 3. : 4. : + . . 35 , y + - 5. . : 00.759.391.6-627.000 6. : , . 7. - : 0333 393827 8. 1 : 9. 1 : , . y + - 10. - 1 : 0333 393827 11. 1 : 2 , 2 . . 6 - 8 1990 32 12. 34 5 4 6787 9 :; :; : = : 787 9 ?: :A :; 13. BC :A :; : = : 4.847 6 2 14. D : C A E:; F C ; :; : 787 9 ?: :A :; 15. BC :A E:; F C ; :; : 656 6 2 E 4 G 7 9 C 7 ; 7 : H : 8 : = 5 GI J 78 : H G :A : = K L 7 H : 7 y : = M 8 N : : = . 1. O :6 : : K O CG C 8 M = = : G 2. C 8 : 7 L 4 GH 7 G 7 : 17 M F C A C A 1936 3. O D B :6: : 112825006071 4. O D E: G C : 111235100210 5. O P D O : 60715865 6. M 8 :6: : Q8 . R :A y 7 6 D = : 8 4 = O I . 01 S 4A : D G : 4; 3 4 T :6: :; U8 CG 7 ; F 3 : L C 5 : 4; E:; y C V :; F 7 P GI 57 ; A 7 Q :V: W 7 6 CG 7 D : C A : H G :A : = : W 4 G :9 G 4 H 7 :A 7 M 8 O I . K ; H C 9 O I . P 7 :F : 6 : 6 .2605.00 35 .03211632002 9 W :; : = : X :9 : J L 4 G A 4 G 7 J 7 9 : 6787 9 A 4 ; H 7 G 7 10. BC :A W :; : = : 1605 6 ² 11. Luas Bangunan : 678 m² 12. Status Gedung : Permanen milik sendiri 13. NPWP : 00.759.411.2-627.000 14. Email : mialfatahsratenyahoo.co.id 15. Nama Kepala Sekolah : Muhamad Nizar, S.Pd.I Profil kedua madrasah sebagaimana dideskripsikan di atas menggambarkan secara jelas bahwa kedua madrasah tersebut merupakan madrasah swasta yang tingkat kualitasnya sudah dapat 33 YZ[\] \_ \] . ` \ a Z] bZY\_ c \ a Z] Z YZ[ d _ b Z_ \] Y e] \] bZ] _ \b \_ f eYZb \ g Z be f \_ c Z f y \] YZ h e f i a ec ] y \ j k \Z b d hf e YZ_ \b l . m . nop YAJIAN DATA DAN ANALISIS ` \Y\ g d [ [\ [ h e] y \ q Z\ ] Y\b \ Y\] \] a Z g Z g YZ h \ h \ f _ \] Y\b \ Y\ b \ Y\] \] \ a Z g Z g Y\b\ g e r \ f \ Z] b e f \ a Y\] c i a Z g b Z_ , g e f b \ [e f d f d b\] g e g d \Z Ye ] \] d f d b\] s i _ d g t \ g \ a \c Y\] b d q d \] h e ] e a ZbZ\] y \] b e a \ c YZ f dt d g _ \] . l f bZ] y \ \] b \ f \ \] \ a Z g Z g Y\b\ Y\] h e ] y \ q Z\] Y\b\ b ZY\_ YZ h \ h \ f _ \] g e r \ f \ b e fh Z g \c , ] \ td ] YZ h \ h \ f _ \] g e r \ f \ Z] b e f \ a Y\ ] c i a Z g b Z_ , t e] q \YZ g \b d _ e g \b d \] y \] b ZY\_ YZ h Z g \c _ \] . ub d q d \ [e f \ f b Z [\c v \ Y\b \ y \] YZ h \ h \ f _ \] YZ g Z] Z \Y\ a \c Y \b\ y \] be a \c t e] \ a \ t Z \] \ a Z g Z g Y\ a \ t [e] b d _ f eY d _ g Z Y \ b \ j h \ h \ f \] Y\b \ j Y\] w e f Zs Z_ \ g Z Y\ a \ t f \] _ \ h e ] \ f Z_ \] _ e g Zt h da \ ] . 1. Perencanaan Pendekatan Saintifik dan Normatif dalam Pembelajaran Aqidah Akhlak di Madrasah Ibtidaiyah x\b \ h e a \ q \ f \] l yZ Y \ c l _ c a \_ t e f d h \_ \] t \b \ h e a \ q \ f \] YZ x \Y f \ g \c u [b Z Y \Z y \c y \] t e ] \[ d ] _ \] t \b e f Z l y ZY\c y \Z b d b \ d c ZY j _ e Z t \] \ ] , Y\] _ e k \_ Z] \] Ye ] \] t \be f Z l _ c a \_ y \Z b d h e f Z a \_ d , [\Z_ h e f Z a \_ d be f c \Y \ h l a a \c , b e f c \Y\ h g e g \ t \ j Y\] be f c \Y \ h a Z] _ d ] \] . x \b e f Z y \] b e f _ \] Y d ] Y\ a \ t t \ b\ h e a \ q \ f \] l yZ Y \c l _ c a \_ \Y\ a \c g e [\ \Z [e f Z_ d b . x\b e f Z y \] be f _ \] Yd ] Y\ a \ t t \b\ h e a\ q \ f \] l y ZY\c l _ c a \_ w e fg Z z -13 d ] bd _ _ e a \ g u x \Y f \ g \c u [b ZY\Z y \c be f Y Z f Z \b \ g g e q dta \ c t \b e f Z g e[\ \Z [e f Z _ d b : 1 t e ] e ] \ a f d _ d ] Z t \] , 2 Y d \ _ \ a Z t \b g y \c \Y \b , 3 { | } { Al-Husna al-Ahad Y\] al-Khaliq , 4 c ZY d h [e f g Zc , _ \ g Zc g \ k \] , Y \] c ZY d h f d _ d ] , 5 \Y\[ t \] Y Z Y\] [e f h \_ \Z \] , 6 c Z Y d h _ i b if , 7 kalimat t}ayyibah Basmalah, 8 \ g t \ \ a - ~ d g ] \ al-Rahman, al-Rahim, al-Sami , 9 \Y\ [ [e a \ q \ f 34 € ‚ƒ „ … €† , 10 € € ‚ … € ‡ €  € … †  ˆ… , 11 ‰ Š ‹€ ‰ € Œ ˆ ‡ ƒ‹€€ Š „€  Œˆ €  €  ˆ„ ˆ , 12 … ƒ  Ž †  € „† ‚†  € „ € ‡ Š Œ Š „  Š „ Š ‡ € ‚Š Ž Š   . 1 ‘ ƒ €  ‡ € … € Œ ƒ „† y €  Œƒ „ ‡ €  ˆ   €’€ … … € Œ€ ‹ƒ’€  € „€ “ ” †€ Ž “ ‡ Ž ’€ ‡ • ƒ „ ‰ † – -13 ˆ  Œ ˆ‡ ‡ ƒ’€ ‰ — ˜ ™ € „€ ‰ € Ž — ‚ Œ †€† y € Ž Œ ƒ „  † „† €Œ€ ‰ ‰ ƒ  ˆ… ’€ Ž … € Œƒ „† ‰ ƒ‚€  €† ‚ƒ „†‡ ˆŒ : 1 š ›œ ž › Ÿ  ¡ š ¢  £ t}ayyibah , 2 š ›œ ž ›Ÿ al Asma al Husna , 3 ¤¥ ¦ š ¢  › ¥ §  œ  š£ ¤ - š £  ¤ ¨ ¡ ¡  ž © ª £ ., 4 Ž Š „ … €Œ  €  ‹ € Œ ˆ Ž , 5 †   € Ž  y € ‚ƒ „‹ ƒ „ †’ €‡ ˆ Œ ƒ„ ‹ ˆ  † 1 , 6 … ƒ   Ž †   €„ † € ‡ Ž ’€ ‡ Œ ƒ „  ƒ ’ € … ƒ’ €’ ˆ † ‡ †‰ € Ž « ‰ € ’ € ‚ € Ž , 7 †   € Ž  y € – €’† … €Œ T{ayyibah , 8 š › œ  ž ›Ÿ al Asma al Husna, 9 ¢ ¥ › ¬ ¥ ›  ¡ ­  ¤ š œ  › ®  ¯° ¡ , 10 € ‡ Ž ’€‡ Œƒ„‹ ˆ  † ­  ¤ š œ  › ®  ¯ ° ¡ , 11 š › œ  ž › y  ¤ ¥ ¦ § ¥ ¦ š ¡  ° £ ¥ ¦ § ° ± š 2, 12 š › œ  ž › y  ¤ ¥ ¦ § ¥ ¦ š ¡  ° £ ¥ ¦ § ° ± š 3, œ  › 13 ¢ ¥ › ¬ ž š › œ  ¦ š § ¥ ¦ š ¡  ° ¢ ° ›  ² š . 2 ™ € Œƒ „† - … € Œ ƒ „† † € Œ € ‰ ‰ ƒ  € „€ ‰ ˆ ‚ Œ€ ‰ †€’ Œ †€ ‡  € ˆ Ž ‚ƒ „‚ƒ€ ƒ  € ‰ ƒ  ˆ… ’ € Ž … € Œ ƒ „ † … € Œ € ‹ƒ ’ €  € „€ “ ” †€ Ž “ ‡ Ž ’ € ‡ • ƒ„ ‰ † – « ‘ ³ . ´ ƒ „† ‡ ˆŒ €€’€ Ž … € Œ ƒ „ † ‹ƒ ’€  € „€ “ ” †€ Ž “ ‡ Ž ’€ ‡ • ƒ „ ‰ † –« ‘ ³ ‡ ƒ’€ ‰ — ‰ ƒ … ƒ ‰ Œ ƒ „ 1 € 2. ™ € Œ ƒ „† “ ” †  € Ž “ ‡ Ž ’ € ‡ ‡ ƒ ’€ ‰ — ‰ ƒ … ƒ ‰ Œƒ „ 1 †Œ ˆ … ƒ ’† ‹ ˆ Œ † : „ ˆ‡ ˆ  † … €  ; ‰ y € Ž €€ Œ€† ; al-Asma al-Husna al-Ahad € al-Khaliq ; ‡ † ‰ € Ž  €‚† — ‚ „€ Ž † … … ƒ  € „† Œˆ Ž € ; € ‡ Ž ’€ ‡ Œƒ „‹ ˆ  † ‰ † µ € Œ † ‰ † ‹’†  €  Ž † ˆ ‹ ‚ƒ „ ‰ † Ž ;  € „€ … ƒ „€ ¶ € Œ ‚€€ , ‹€ ‡ €†€  1 Dokumentasi, Kementerian Agama Republik Indonesia. Buku Guru Akidah Akhlak Pendekatan Saintifik Kurikulum 2013 Madrasah Ibtidaiyah I. Jakarta: Direktorat Pendidikan Madrasah Direktorat Jenderal Pendidikan Islam Kementerian Agama Republik Indonesia, 2014, hal. vi – xi. Baca juga Kementerian Agama Republik Indonesia. Buku Siswa Akidah Akhlak Pendekatan Saintifik Kurikulum 2013 Madrasah Ibtidaiyah I. Jakarta: Direktorat Pendidikan Madrasah Direktorat Jenderal Pendidikan Islam Kementerian Agama Republik Indonesia, 2014, hal. v – vi. 2 Dokumentasi, Kementerian Agama Republik Indonesia. Buku Guru Akidah Akhlak Pendekatan Saintifik Kurikulum 2013 Madrasah Ibtidaiyah IV. Jakarta: Direktorat Pendidikan Madrasah Direktorat Jenderal Pendidikan Islam Kementerian Agama Republik Indonesia, 2014, hal. v – viii. Baca juga Kementerian Agama Republik Indonesia. Buku Siswa Akidah Akhlak Pendekatan Saintifik Kurikulum 2013 Madrasah Ibtidaiyah IV. Jakarta: Direktorat Pendidikan Madrasah Direktorat Jenderal Pendidikan Islam Kementerian Agama Republik Indonesia, 2014, hal. vi 35 ·¸¹ º» ¼ ½¸ º ; ¸·¸ ¾ ¼ ¸¹ · ¿ , º¿ · ÀÁ ·¸¹ ¾À ¸¹  ¸ ¿Á ¾ » à ¸ Á Ä » Å¿ Æ ; ·¸¹ ¸Ä Ç Æ¸Ä º» Á Å » Æ ¸ Ç ¿ · À ½ Ä È º È Á . É »·¸¹ Â Ä ¸¹ ¼¸ º » Á¿ À ¹ º À Ä Ä » Æ ¸ Ã Ê Ã ¼ » à º» Á 2 ¸· ¸Æ ¸ Ç Ã » ¾ ¸Â ¸ ¿ ¾ » Á ¿ Ä Àº : 1 ¼ » ¼ ¸ Ç ¸ ¼ ¿ Ä ¸Æ ¿¼ ¸ º t}ayyibah ¾ ¸ à ¼ ¸Æ¸ Ç ·¸¹ ËÆ - Ë Ã ¼ ¸ ¸Æ - Ì Àà ¹ ¸ ar-Rohman, ar-Rohim dan as- Sami’ , 2 ¼ » ¹  »¹ ¸Æ Ë ÆƸ Ç ¼ » ƸÆÀ¿ Ä ¸Æ ¿ ¼ ¸ º t}ayyibah basmalah Í È ¼ ½» º»¹ à ¿ , 3 ¼ » ¼ ¸ Ç ¸ ¼ ¿ Ä ¸Æ ¿ ¼ ¸ º t}ayyibah basmalah dan al- Asma al-Husna al-Rahman, al-Rahim dan as- Sami’ , 4 ¼ » ¹  » ¹ ¸Æ à ¿ Î ¸ º - à ¿ θ º Ë Æ Æ¸ Ç al-Rahman, al-Rahim ·¸¹ as-Sami ¼ » Æ ¸Æ À¿ Ä ¿Ã ¸ Ç Ï ¸ ¾ ¿ É À Æ ¸ ¿¼ ¸¹ ·» ¹  ¸¹ º»¹ º ¸ Á¸ à » ¼Àº , 5 ¼ » ¼ ¾¿ ¸ à ¸Ä ¸¹ à ¿ Ä ¸½ Á¸ ¼ ¸ Ç ·¸¹ Ã È ½¸¹ à ¸¹ ºÀ¹ · ¸Æ ¸ ¼ Ä » Ç ¿ · À ½¸¹ à » Ç ¸ Á ¿ - Ç ¸ Á ¿ , 6 ¼ » ¼¾¿ ¸ à ¸Ä ¸¹ ¾ » Á¸Ä Ç Æ¸Ä ¾ ¸ ¿ Ä Ä » º¿ Ä ¸ ¾ » Á ¾¿Å ¸ Á¸ ·¸¹ ¼ » ÆÀ · ¸ Ç ·¸Æ¸ ¼ Ä » Ç ¿· À ½¸¹ à » Ç ¸ Á ¿ - Ç ¸ Á¿ , ·¸¹ 7 ¼ » ¹ Â Ç ¿¹ ·¸ Á ¿ ¸Ä Ç Æ¸Ä º» Á Å »Æ¸ Ð 3 Ѹ º» Á ¿ · ¿ ¸º¸ à ¸·¸Æ¸ Ç ¼ ¸ º» Á ¿ ¼ ¸ º ¸ ½» Æ ¸ Ò ¸ Á¸¹ Ë Ó¿ ·¸ Ç ËÄ Ç Æ¸Ä Ä »Æ¸ Ã Ê Ã » ¼ » à º» Á 1 ·¸ ¹ 2. É » Ƹ¹ ÒÀº ¹ y ¸ Ô ¾ » Á ¿Ä Àº ¿ ¹ ¿ · ¿ ½¸½¸ ÁÄ ¸¹ ¼ ¸ º» Á ¿ Ë Ó¿ ·¸ Ç Ë Ä Ç Æ¸Ä Ä »Æ¸ à ÊÕ Ã » ¼ » à º » Á 1 ·¸ ¹ 2. Ñ ¸ º » Á ¿ Ë Ó¿ ·¸ Ç ËÄ Ç Æ¸Ä Ä »Æ¸ Ã Ê Õ Ã » ¼ » à º » Á 1 ¼ » Æ ¿ ½ Àº¿ : 1 kalimat t}ayyibah inna lillahi wa inna ilaihi raji’un , 2 al-Asma al-H{usna al- Az}im, al-Hadi, al- ‘Adlu, al -Hakam, 3 ¿¼ ¸ ¹ Ä »½¸· ¸ Ä ¿ º¸ ¾ - Ä ¿º ¸ ¾ ËÆƸ Ç , 4 ¸Ä Ç Æ ¸Ä º » Á½ ÀÒ ¿ Ç È Á ¼ ¸ º , ½¸ º À Ç , ¼ » ¹ » Ƹ·¸¹ ¿ à ¿ Ä ¸½ à ¸ ¾ ¸ Á ·¸¹ º ¸ ¾ ¸ Ç É ¿º¿ Ѹ à y ¿º Ç ¸ Ç , ·¸¹ 5 ¸Ä Ç Æ ¸Ä º » Á ŻƸ Ä ¿Ã ¸ Ç S|a’labah ·¸¹ Ä ¿Ã ¸ Ç Qorun . É » ·¸¹ Â Ä ¸¹ ¼ ¸ º » Á ¿ Ë Ó¿ · ¸ Ç ËÄ Ç Æ¸Ä Ä »Æ¸ Ã Ê Õ Ã » ¼ » à º » Á 2 ¼ » Æ ¿ ½ Àº ¿ : 6 Ä ¸Æ ¿¼ ¸ º t}ayyibah assalamu’alaikum ww ., 7 al-Asma al-H{usna al-Salam, al-Mumin, al-Lat}if, 8 iman kepada Nabi dan Rasul, 9 sifat wajib Rasul s}idiq, amanah, tablig, fat}anah, 10 ¸·¸ ¾ º » Á Ç ¸·¸½ º » ¼ ¸¹ Ç È Á¼ ¸ º ·¸¹ ¾ » Á ¾À ¸ º ¾ ¸ ¿ Ä 3 Dokumen, Muhammad Taufiq. Akidah Akhlak untuk Madrasah Ibtidaiyah Kelas I Semarang: CV. Aneka Ilmu, 2009, hal. ix – x 36 Ö × ØÙÚÙ Û× ÜÙÝ , 11 Ù Ö Þ ßÙ Ö Üà ß á Ù â Ùã à ß Ulul Azmi , ÚÙÝ 12 ã áäÙ Û munafiq . 4 å × æ àÜ ß Ù Þ Ü Ù Û × çá Ø × ßÙ æ Ùç ÙÝ è é á ÚÙ Þ è Ö Þ ßÙ Ö Ú á Ù Û Ùã , ÚÙØÙ Û Ú áÖ × ß ê ÜØ ê Ö Ö ÙÝ Ö × ÚÙßÙ Ü Ü Ù Û× çá y ÙÝ ë Û ×çÖ Ù áÛ Ú × Ý ë ÙÝ è é á ÚÙ Þ Ú ÙÝ ÜÙ Û × çá y ÙÝ ë Û×çÖ Ù á Û Ú × Ý ë ÙÝ Ù Ö Þ ßÙ Ö , Ú ÙÝ ÚÙçá ã × æ àÜßÙ Þ Ü Ù Û× çá è é á ÚÙ Þ áÛà , ÙÚÙ ì × ì × ç ÙØÙ Ü Ù Û× çá y ÙÝ ë ì áã Ù Ú á Ú ×Ö Ù Ûá Ú × Ý ë ÙÝ Ø × Ý Ú ×Ö Ù Û ÙÝ ã Ù áÝ ÛáäáÖ ÚÙÝ ÙÚÙ Ø à ß Ù y ÙÝ ë ß × ì á Þ Û× ØÙ Û Ú á Ú ×Ö Ù Ûá Ú × Ý ë ÙÝ Ø × Ý Ú ×Ö Ù Û ÙÝ Ý ê çÜÙ Û áä . í × çÞ Ù Û áÖ ÙÝ Û Ù ì ×ß ì × çáÖ àÛ . 5 î Ù ì × ß 4.1 í × Ý ë × ß ê ÜØ ê Ö Ù Ý ï Ù Û ×ç á è éáÚ Ù Þ è Ö Þ ßÙ Ö ð× ßÙã ñ ÚÙÝ ñò ó QIDAH AKHLAK 1 2 ð × ßÙã ñ , Ü Ù Û× çáÝ y Ùô 1 Ü× Ý ë × Ý Ùß çàÖ à Ý á Ü ÙÝ , 2 Úà Ù Ö Ùß áÜ Ù Û ã y Ù Þ ÙÚ Ù Û ã y Ù Þ ÙÚÙ Û Ù á Ý 3 al-asma Al-Husna al- Ahad dan al-Khaliq, 4 kalimat t}ayyibah Basmalah, dan 5 al-Asma al-Husna al- Rahman, al-Rahim, al- Sami’ ð× ßÙã ñ , Ü Ù Û× çá Ý y Ùô 1 Þ á Ú à Ø ì × ç ã á Þ , Ú á ã á Øß á Ý , Ö Ùã á Þ ã Ùõ ÙÝ ë , ÚÙÝ Þ áÚ à Ø çàÖ à Ý ÙÚÙ ì Ü ÙÝ Ú á ÚÙÝ ì × ç ØÙ Ö Ù á ÙÝ , 2 ÙÚÙ ì ì × ßÙæ Ùç ÚÙÝ ì × çÜ Ù á Ý , 3 ÙÚÙ ì Ü Ù Ö ÙÝ ÚÙÝ Ü á Ý à Ü , ÚÙÝ Ü× ß à ÚÙ Þ 4 ç Ù Ü Ù Þ , ã ê ØÙÝ ã ÙÝ Û à Ý Ö × ØÙÚÙ ê ç ÙÝ ë Û à Ù ÚÙÝ ë à çà , ì × ç ì á ö Ùç Ù ì Ù áÖ 5 Ü× Ý ë Þ áÝ ÚÙçá Þ áÚà Ø Ö ê Ûê ç 6 Ü× Ý ë Þ áÝ ÚÙçá ì á ö Ùç Ù Ö ê Û ê ç æ ê çêÖ ÚÙÝ ì ê Þ ê Ý ë , ÚÙÝ 7 Ö á ã Ù Þ Ý Ù ì á å à ßÙ áÜÙÝ Ú ÙÝ ã ×ÜàÛ 4 Dokumen, Muhammad Taufiq. Akidah Akhlak untuk Madrasah Ibtidaiyah Kelas IV Semarang: CV. Aneka Ilmu, 2009, hal. ix – x. Lihat contoh RPP Aqidah Akhlak Kelas I dan IV K-3 dan KTSP. 5 Wawancara dengan Muslih, S.Pd.I, kepala MI Nurul Athhar, H. Mas’ud, S.Pd.I Guru Aqidah Akhlak kelas IV, dan En. Hasanah Edris, S.Pd.I Guru Aqidah Akhlak kelas I pada tnggal 05 September 2015; wawancara dengan Aslihah, S.Pd.I Guru Aqidah Akhlak kelas IV, 19 September 2015, dan Ekmalasari, S.Pd.I Guru Aqidah Akhlak kelas I, 26 September 2015 37 1 2 Kelas IV, materinya: 1 kalimat t}ayyibah inna lillahi wa inna ilaihi raji’un , 2 al-Asma al-H{usna al- Az}im, al-Hadi, al- ‘Adlu, al -Hakam, 3 iman kepada kitab-kitab Allah, 4 al-Asma al-H{usna al- salam, al-Mumin, al- Latif, dan 5 iman kepada Nabi dan Rasul. Kelas IV, materinya: 1 Akhlak terpuji hormat, patuh, meneladani sikap sabar dan tabah Siti Masyit}ah, 2 akhlak tercela kisah S|a’labah dan kisah Qorun. 3 kalimat t}ayyibah assalamu’alaikum ww ., 4 sifat wajib Rasul s}idiq, amanah, tablig, fat}anah, 5 adab terhadap teman hormat dan berbuat baik kepada teman, 6 akhlak mulia Rasul Ulul ‘Azmi , dan 7 sifat munafiq. ÷ øùúûü ýþÿþ þ þ þ þ üþ ýþ ÿ øý ý øùû ÿþ ÷ ûùû ÿ û ü þ þ ø û þ þ üþ 2015.2016 þ úû 4.1 ý þÿ þ ùû ü ù þ þ ú þ þ ûùúû þ þ üþ ù þÿ þ û þ þ üþ ý þ þ þ ý þ y þ ú þ ýü û þ þ þ ûùúû þ þ ü þ y þ ýû þ û ýû þÿþ þ ÿ ý þ ü ù þÿ , û ýû þÿ þ þ ÿ , ýþ þ ýþ y þ þ y þ ýû þ û ýû þÿþ ü ù þÿ . þ þ þÿ úûü þ ÿ ø þ ý þ ÿ þÿ û ø ÿþ ù þÿ ûü ø ÿ ø ý þ þÿ þÿ þ ø ÿ ý þ y þ ý þ ý þ ý ý ø þ ù û þ ø ÿþ þ þ ùû þ ù þÿ , ùû þ y þ ùû ø ø þ ü ù þ ùû - ú þ ù û þ þ ü ùû þ þ , ý þ ù û ùø þ þ . þ þ ù û ùúû þ þ üþ , û ø ù þ ù þÿ û ü ÿ ûü ûúø ÿ ÿ û þ ý þ - þ ý þ þ ù úû ÿ ø ü üþ ù ûùû ÿ û ü . þ ü þ ûùøý þ øü ø ýþ þ ù û þ ø þ ûü û þ þþ ûùúû þ þ ü þ y þ ÿ ûüüþ øù ý þ þ ù úû ÿ ø û þ þ û þ þ þþ û ùú û þ þ ü þ . 6 ûü ø ÿ ø ÿ þ þ þ þ üþ y þ . 6 Dokumen, RPP Aqidah Akhlak K-13 dan KTSP 38 , y . + , , - , , - y .- , - . - - 0 y - + - , y + 1 2 - 1 - 0 , y - + - - + - . 7 - 3 + - , , - 3 + . + - , . 8 45 + , . + . 6 + - y 7 - + , y y - . , 1 2 - 1 . + - +, - y , + . , + - , 6 , , + + , - , . 8 + - +, - + - + - - . 3 y 5 . 3 , + - y . , , + - - . + , . + + - . 9 - y 5 + - - , , , - 6 , . y , + 1 2 - 1 y . + 6 . , -13 y . + 6 . , . y - . + , + , - . + - - - y 6 + 9 y + : + 9 , + 9 : 9 y -. . ; + - , +, - 6 + . 5 9 -13 3 + 6 . 6 +, - == . y + - . , 6 . 6 + - - - , - , , 7 Wawancara dengan En. Hasanah Idris, S.Pd.I Guru Aqidah Akhlak kelas I, 05 Sep. 2015 8 Wawancara dengan Aslihah, S.Pd.I Guru Aqidah Akhlak kelas IV, 19 September 2015 39 ? A B C D EE F GH I J B C K ? L F M NOJO ? O H J N PB C H B J C ? G A O ? GJ G N Q RSE . RT I NB C G A G U F M V D EE O U G NBA GL ? C A N P G - A N P G L BN P B J W A C , H C L B AF O L C A OOJ OC O N B A GL ? C L B C K BNP C K C H A O D EE y C K F GH I H V P O ? D EE HO P G ? G L ? B U N GLGC H O D E E PB C H B J C . 9 X B J JGO Y TA G N X Z X E , NG F y [ A I K G A G N U L B J W A C , H B [ C K G A G y C K F B NU L B J W A C PBAH O F ? G F O H J N A C K ? NB C y G F GC D E E H C F B K J F BF G U G y C K UB A ? O U H B C K C L B C HB? U C , F U AU BK O , U G N B U T H B NB C K W A y C K UB L U GC U G ? NU L B J W A C \ ]OH I \ ? I J ? . B C K C H BN O ? O C I F OJ D EE y C K HO F G F GC PB A F N HO L C H C K J B P OI F B NLG A C V J J G H O K G C ? C PBA F N GC U G ? NB C K W A . 10 S B PB C A C y NF O I H J K O y C K HOL BA U O NP C K ? C T J B I K G A G H J N N B A B C _ C ? C U G NB A C _ C K L BNP B J W A C GC U G ? N U L B J W A C \ ]OH I \? I J ? , y O U G L B C H B ? U C L A ? U O ? . ` J OC O H B C K C L B A U O NP C K C P I [ N U L B J W A C \? O H I \ ? I J ? N B A GL ? C F J I F U G NU L B J W A C y C K J B P OI NB N B C U OC K ? C F L B? F O ? L H C ? B UB A NLOJ C F BP K O [ GW GH L B C K N J C UB A I H L L B C K BU I G C y C K F GH I HO ? G F O . E B C K B U I G C U BU C K \ ]OH I \? I J ? NBN C K L B C U OC K H C F C K U L BA JG GC U G ? HO ? G F O H C H OL I NO . a N GC L B C K B U I G C O U G I A G F HOW H O ? C H F A P K O L B C K N J C H C L B A O J ? G H J N ? B I OHGL C F B I A O - I A O , P O ? HO JOC K ? GC K C X H A F I , J OC K ? GC K C ? B JG AK V N GLGC JO C K ? GC K C N F y A ? U . Xb a G A GJ \U I I A H C X b \ J - c U I F N F N NB NOJO ? O L A T K A N L BNPB J W A C HO J G A ? B J F UB AF BP G U . dBA O ? G U L B C G U G A C F B W G N J I OC Y TA N C . E A T K A N O U G H L U F M ? B J TN LT? ? C ? B H J N ? B JTN LT? L A T K AN B? F UA ? G A O ? G J B A ? B K N C H C B? F U A ? G A O ? GJ BA C T C ? B K N C . E A T K AN - L A T K A N O U G NB A GL ? C L B C K - ? T C H O F O C GC U G ? NB C K N J ? C N U BA O \ ]OH I \? I J ? F B W ? 9 Wawancara dengan H. Mas’ud, S.Pd.I Guru Aqidah Akhlak, kelas IV, 29 Agustus 2015 10 Wawancara dengan Muhammad Nizar, S.Pd.I Kepala MI Al-Fatah Sraten, 19 Sep. 2015 40 efg h ife g fj fk . l g m n gf o pq j rg fq sg h q s tpg q p f n fo ff u y f u n q fo h v f u f u n q f u o h j f t u y f w o pu y foxs r q p k f ehg f u j hj yf eh zh u rs n p g xf u n o fj sq i { mtpk n sg s j p vfg f x p g n f u rh f u ; s}olat d}uha dan s}olat z}uhur berjamaah dilanjutkan dengan kultum; az\an dan iqomah mtpk j h j y f j p vfg f x p g n f u r hf u : z p u n f| hf u } l ~ e h f y f t |fo z ptf|fg f u ; ef u istigos\ah j prh fz of t fo j fx rs .  p ef u n q f u pq j rg fq sg hq s t p g u m u q p f n f off u op t h zs rh zg fo sq f € e g so xf u e € ef u x p g xf n fh | pu hj m t fk gf n f t fh u u y f j pz p g rh vf rsg , x m t f  m ttp‚ , j p zfq x m t f € ef u xs ts rf u n q h j . 11 ƒ f t fo g f u n q f op u e mg m u n r p g y s| se u y f z pu n fo f t f u of rpg h „ … hefk „ q k t fq ef t fo q p k heszf u j pk fgh - k fg h , q fo h x pg j fof e py f u n sg s o p o xhfj fq f u q pzfef j h j y f s u rsq o p oxfv f fj ofs t k s j u f j prh fz j px pt so of j sq q p t fj j ff r xfg h j eh e p zf u q p t fj j px p t so opo fj sq h q pt fj , x pg |fxf r r f u n f u e pu n f u xfzfq hxs n sg s j pvfgf rpg rhx j ff r o po fj sq h q pt f j zfef |fo z pg r fof € j k m t f r ek sk f ef u ek s k sg x pg|foffk , j pg r f o p ofj sq h q pt fj e f u q f u rmg e p u n f u op u n svfzq f u j f t fo . 12 lprh q f u k fj ht y f y f u vfg f eh f rfj op u s u | sq q f u xfk y f q p zf t f i feg fj fk † s g s t „ r k k fg ef u „ t ‡ f rfk j fof j fof opo h t hq h z pg pu v f u ff u z pox pt f| fg f u „ … hefk „q k t fq y f u n rhef q k f u y f rpg xf r fj zfef z p ox pt f|fgf u y f u n eht fq sq f u e h ef t fo q pt fj , u fos u | s n f z pg pu vf u ff u z p ox pt f|f g f u e h t sfg y f u n x p g j h ˆ f r zg fq rh q . lpg pu v f u ff u h u h j sefk ehzg m n g foq f u j p| fq f y f t op t f t sh g fzf r e pu n f u e py f u n sg s . ‰ p g h q s r h u h z p u s rsg f u j p xf n h f u e p y f u n sg s .  p x p u fg u y f eh j fo zh u n z pg pu vf u ff u z p o x pt f| fg f u y f u n rpg r s t hj ef t fo Š ll , xf n h q foh e py f u n s g s , ofj hk fef j f rs z p g p u vf u ff u z p ox pt f | fg f u y f u n r pt fk ehj pzfq f r h x p g j fo f y fh r s z pu n q m u e h j hf u rpg k fe fz j h j y f s u r sq efzf r op u n fo f t q f u o f r p g h „ …h e fk „ q k t fq h rs o p t f t sh z pgh t fq s j pk fg h - k fg h j p |fq eh t hu n q s u n f u j p q mt fk ef t fo x pu r sq ef r f u n rpzfr y fq r s ehj h z t h u , o p o xfvf al-Asma al-Husna j ff r x pg xfghj , x pg|fxf r rf u n f u e pu n f u e py f u n sg s j ff r 11 Wawancara dengan Muslih, S.Pd.I Kepala MI Nurul Athhar, 29 Agustus 2015 12 Wawancara dengan Muhammad Nizar, S.Pd.I Kepala MI Al-Fatah Sraten, 19 Sep. 2015 41 ‹Œ‹Ž  ‘  Œ’Ž “‘ ”’ •Œ ’ –—  ˜ –‹ • Œ— ™  ‹ , s}olat d}uha berjamaah dan s}olat z}uhur šŒ— – ‹  › . 13 Di MI Nurul Athhar materi Aqidah Akhlak ini telah disepakati dan direncanakan sejak awal tahun pelajaran untuk diwujudkan dalam berbagai bentuk seperti berjabat tangan dengan guru piket saat baru datang atau memasuki pintu gerbang sekolah, sholat dhuha berjamaah, mengaji al- Qur an melalui TPQ di sekolah, dan sholat dhuhur berjamaah. 14 Berdasarkan paparan data di atas, dapat dipahami bahwa langkah-langkah perencanaan pendekatan saintifik dan normatif dalam pembelajaran Aqidah Akhlak di Madrasah Ibtidaiyah telah dilakukan, khususnya perencanaan untuk pembelajaran di dalam kelas. Namun sebenarnya masih ada lagi perencanaan pembelajaran yang memang dirancang bersama oleh para dewan guru bersama kepala Madrasah untuk pembelajaran di luar kelas dalam bentuk praktik rutin setiap hari. Berikut ini adalah hasil perencanaan pembelajaran yang telah dilakukan. a. Memperhatikan materi pelajaran Aqidah Akhlak yang ada dalam buku paket yang disusun berdasarkan kurikulum 2013 atau K-13 maupun kurikulum KTSP. Selanjutnya materi tersebut dikaji dan dicermati untuk menentukan kemungkinan pendekatan pembelajaran yang tepat antara pendekatan santifik atau normatif. b. Memperhatikan RPP yang sudah ada di dalam buku paket K- 13 atau RPP bendelan untuk dipelajari dan dicermati, dan selanjutnya dijadikan dasar untuk melakukan pembelajaran 13 Wawancara dengan Ekmalasari, S.Pd.I Guru Aqidah Akhlak, Kelas I, 19 September 2015 14 Wawancara dengan En. Hasanah Idris Guru Aqidah Akhlak, Kelas I, 29 Agustus 2015 42 œž œ Ÿ ¡ž ¢ £ ž œ¤ ¥ ¦§ž ¡ £ ¨© © y ž ¢ § ª «§  £ œ¤¥ ¦§ž ¡ £ print out . « . ©œ ¬ ¡ ¡ £ § Ÿ £  ­ ¦ Ÿ ¤ ¢ ¡ª¡ Ÿ œ £ ¬ §¥­ ¥ § ¤ £ ¡ £ ž ­§ž y ¡ ¬ ¡ž ž ¨ ©© œ¤ ¥ ¦§ž ¡ £ ¨©© y ž ¢ § ª « §  £ œ¤¥ ¦§ž ¡ £ print out , ¥ £  ¢ ¡ª ¡ « ¡ £ ¡­ ¥§¥¦ « œž ¥§ ž «§ª ¥ Ÿ ¨ ©© y ž ¢ œ  œ Ÿ œ ¤ ¥ ¦¡ £ ¡ ­ £ § ® -13  ¡ ¨ ©© y ž ¢ § ª¦§ œ§ ¤ , ¡ž ¡ £ œ Ÿ ¯œ Ÿ£ ž œ ¬ ª ¡ž ¡ £ ¥ § ž ¢ ¯ ª . ° § ¥§ž ª  Ÿ ¡ ¨ ©© ¦ª ¡ œ Ÿ¬ ¡ ¬ ¡ ž ¬ § §¤± ­§ ¤ £ ¬ ž  ž ­§ ¥ ¦§ ¤¯ ª  ž ¦§ª ¤¤¡ . d. ²§ ª §ž «ž  £ ž ­ª  £ Ÿ £ ¥ § ª Ÿ ³´ Ÿ œ± ³£ ± ¤ £ ¬ § ¯  £  µ ¤ ¬ §¥§ ¬ § ª ¢ ž ¯ Ÿ ¤ . ©ª  £ Ÿ£ §ª ¬ § ¦¡ œ ¤ ¥ ¦§ ž ¡ £ œ ž ¢ ­ ¢ Ÿ § ­ µ  £ ¡ , s}olat d}uha berjamaah, mengaji TPQ, membaca al- Asma al-Husna, ¦§ ª ¯¦ ž ¢ ž œ§ž ¢ ž œ § µ ž ¢ ¡ª ¡ , œž s}olat z}uhur berjamaah. 2. ¶·¸·¹ º»º¸ ¶·¸ ¼ ·½º¾ º¸ ¿ º À¸¾ÀÁ À ½ ¼ º¸ Âà ¹ ĺ¾ À Á ¼ ºÅº Ä ¶·Ä Æ ·Åº Ǻ¹ º¸ ÈÉÀ ¼ ºÊ È ½Êź½ ¼À Ë º ¼ ¹ º ÌºÊ Í Æ ¾ À¼ º À y ºÊ Î ¤¥ ¬ ¡¦ ¦¦ Ÿ ž Ÿ œ Ÿ ­­ª £ ž §ž ž ¢ ­§ ž § ª ­ž ­§ž œ§ £  ž ¬  Ÿ ž Ÿ Ï Ÿ£ œ ž ž Ð ª ¥ Ÿ Ï œ¤¥ ­§ ¥¦§ ¤ ¯ª ž ³ ´ Ÿ œ± ³£ ± ¤ £ œ Ÿ ² œª  ¬ ± Ñ ¦ Ÿ œ Ÿ y ± . ©§ ž § ª ­ž ¬ §¦¡± ­§ž œ§ £  ž ­§¥¦§¤¯ªž ¬ §­§ ª Ÿ ¦ Ÿ  ¬ ž y  ¬ § ¤¤ ¡ œ Ÿ ­§ ª ¬ Ÿ  ­ £ ž ¤§¦ Ÿ ± œ± ¡ ¤¡ ¥ § ¤ ¤¡ Ÿ ­§ ž y ¡ ¬ ¡ž  ž ¨ § ž «ž  ©§¤ £ ¬ ž ž ©§¥¦§ ¤ ¯ª ž ¨ ©© œ§ž ¢ ž ¦§ª ¦ ¢  Ÿ Ò  ª Ÿ  ¬ Ÿ ž y  Ó ³ œ  ¨ ©© y ž ¢ œ Ÿ¬ ¡ ¬ ¡ž œ§ ž ¢ ž ­§ž œ§ £  ž ¬  Ÿ ž Ÿ Ï Ÿ£  ¡ ® -13 œ ž œ  y ž ¢ ¦§ ªœ  ¬ ª £ ž ž Ð ª ¥ Ÿ Ï  ¡ ® Ô° © . Î ¤¥ ­ª  £ Ÿ £ ­§ ¥ ¦ § ¤¯ ª ž , ­§ ž œ§ £  ž ¬  Ÿ ž Ÿ Ï Ÿ£ ¤ § ¦ Ÿ± ¥ § ž § £ ž £ ž  ¬ ­§ £ ª  ¬ Ÿ Ð ž ¤ , ¬ § œž ¢ £ ž ­§ ž œ§ £  ž ž Ð ª ¥  Ÿ Ï  ¡ œ Ð ¢ ¥ Ÿ ¬ ¤§ ¦ Ÿ ± ¥§ž § £ ž £ ž  ¬ ­§ £ Ÿ¬ Ÿ § £ ¬ ¡¤ . ° §¥§ ž ª  43 ÕÖ× , Ø ÙÚ ÕÛ ÙÜ ÙÛÕÚ Õ Ú ÖÝÞ Ø Ù ß Ù à á Ù ÖÝÞ Õ àÝ ÛÙ â ÙÞ ÙÜ ãäÕ ß ÙØ ãå Ø ÛÙ å á ÝÜ ×Ü â× å å ÙÜ æ ÙØ ç Ù Ö Õ ß Ù å Ú Ý á ×Ù á Ù Ö Ý Þ Õ æ ÕÚ Ù ß Ý Ü è ÙÜ á × ß ÙØ ß Õ ßÝå Ù ÖÕ ßÝ Ü è ÙÜ Ú ÙÕÜ ÖÕé Õ å , Ú Ý æ ÙÛÕå Ü y Ù ÕÙ ÛÝ æ ÕØ áÝá æ × Ö ×Ø å Ù Ü àÝ Ü ßÝå Ù ÖÙÜ Ü ê Þ á Ù ÖÕé Ù Ö Ù× ß ê è á Ù ÖÕ Ú . ë Ý Þ Õ å ×Ö àÝÖÕ å ÙÜ àÝ Ü × Ö×ÞÙÜ Ú Ý æ Ù è Õ ÙÜ ÕÜ é ê Þ á ÙÜ . ì Ù ß Õ Ö Õ ß Ù å Ú Ý á ×ÙÜ y Ù Ø ÙÞ ×Ú ß Õ à Ù å Ú Ù ßÝÜ è Ù Ü àÝÜ ß Ýå Ù ÖÙÜ Ú ÙÕÜ Ö Õ é Õå ß Ý Ü è ÙÜ ÖÙØ Ù àÙÜ 5 í . ì Ù ß Õ Ù ß Ù æ ÙÕ å Ü y Ù à ×ÛÙ æ Õ ÛÙ àÝ Ü ßÝ å ÙÙÜ y ÙÜ è ÛÙÕÜ Ú Ý àÝ Þ ÖÕ àÝÜ ß Ýå ÙÖ ÙÜ Ü ê Þ á Ù Ö Õ é Ù ÖÙ× ß ê è á Ù Ö ÕÚ æ Õ Ú Ù ß Õ è ×Ü Ù å ÙÜ Ú Ýî ÙÞ Ù æ Ý Þ è ÙÜ Ö ÕÙÜ ß ÙÜ é Û Ýå Ú Õ æ Ý Û Ú ÝÚ ×ÙÕ ßÝÜ è ÙÜ á Ù ÖÝÞÕ y ÙÜ è Ù ß Ù ï 15 ðÝ Ü Ù ß Ù ßÝÜ è ÙÜ Ú × æ Ö ÙÜ Ú Õ àÝÛ Ù å Ú ÙÜ ÙÙÜ àÝá æ Ý Û Ù â ÙÞ ÙÜ ß Õ Ù Ö ÙÚ Ù ß ÙÛÙØ àÝ Ö Õ å ÙÜ æ Ý Þ Õ å × Ö . í ÝÜ ×Þ× Ö Ú Ù ñ Ù Ù ß Ù â × è Ù á Ù Ö Ý Þ Õ y ÙÜ è å ×Þ Ù Ü è ÖÝ à Ù Ö Ù ÖÙ× æ ÙØ å ÙÜ Ú ×ÛÕ Ö ßÕ Ù â ÙÞ å ÙÜ ßÝ Ü è ÙÜ áÝ Ü è è ×Ü Ù å ÙÜ 5 í y ÙÜ è Ú ÙÕÜ Ö Õ é Õå Õ Ö× . òÙÛÙ× ßÝ á Õ å ÕÙÜ , á Ù å Ù Ú Ù ñ Ù á Ý Ü è Ù â ÙÞ å ÙÜ Ü y Ù ßÝÜ è ÙÜ å Ýá Ù á à ×ÙÜ Ú Ù ñ Ù ß ÙÜ Ö Õ ß Ù å Ø ÙÞ ×Ú Þ ÙÚ ÕêÜ ÙÛ . ì Ù ß Õ Ú Ù ñ Ù á ÝÜ âÝÛ Ù Ú å ÙÜ Ù à Ù Ù ßÙÜ y Ù Ú Ý Ú ×Ù Õ ÖÝ å Ú ß Ù Ü ÙÞ Ö Õ y ÙÜ è Ù ß Ù ÖÝ å Ú Ö×ÙÛ . 16 ó ×Ù å × Ö Õ à ÙÜ ßÕ Ù Ö ÙÚ á ÝÜ ×Ü â × å å ÙÜ æ ÙØ ç Ù Ö Õ ß Ù å Ú Ý á ×Ù á Ù Ö Ý Þ Õ ã ä ÕßÙØ ãå Ø ÛÙ å æ ÕÚ Ù Ù Ö Ù× ßÝÜ è ÙÜ á × ß ÙØ ß Ù à Ù Ö ßÕß Ýå Ù ÖÕ ßÝ Ü è ÙÜ àÝÜ ß Ýå Ù ÖÙÜ Ú ÙÕÜ Ö Õ é Õå . ëÝÞ Õå × Ö Õ Ü Õ å × Ö Õ à ÙÜ y ÙÜ è á ÝÜ è ×Ù Ö å ÙÜ Ú Ö Ù Ö ÝáÝ Ü ß Õ Ù ÖÙÚ . òÙÜ á Ù Ö Ý Þ Õ àÝÛ Ù â ÙÞ ÙÜ ãäÕ ß ÙØ ãå Ø ÛÙ å Õ Ö × ÖÕ ß Ù å Ú Ýá ×ÙÜ y Ù ß Ù à Ù Ö ß ÕÙÜ ÙÛê è Õå ÙÜ ÙÖÙ× ß Õ æ ×Ù Ö å ÙÜ î ê Ü Öê Ø y ÙÜ è æ Ý Ü ÙÞ - æ Ý Ü ÙÞ Þ ÙÚ Õê Ü ÙÛ . í ÕÚ ÙÛ Ü y Ù å ÙÛÙ× ß ÙÛÙ á ò -13 á Ù ÖÝÞ Õ Õ Ö × Ø ÙÞ ×Ú ß Õ æ ÙØ ÙÚ ßÝÜ è ÙÜ áÝ Ü è Õ å × Ö Õ 5 ÖÙØ Ù à ÙÜ Ù ÖÙ× 5 í , Ú Ý ß ÙÜ è å ÙÜ ß ÙÛÙ á ò ôð õ á ÝÛÙÛ × Õ Ö ÙØ Ù à ÙÜ öö ò . í ÝÜ ×Þ × Ö Ú Ù ñ Ù Ù ß Ù á Ù ÖÝÞÕ - á Ù ÖÝÞ Õ ÖÝ Þ Ö Ý Ü Ö× y ÙÜ è æ Õ Ú Ù ß Õ ßÝ å Ù Ö Õ ß Ý Ü è ÙÜ 5 í àÝ Ü ßÝå Ù ÖÙÜ Ú ÙÕÜ Ö Õ é Õ å ß ÙÜ Ù ß Ù à ×ÛÙ y ÙÜ è ÖÕ ß Ùå æ ÕÚ Ù ßÕß Ýå Ù ÖÕ ßÝÜ è ÙÜ àÝÜ ßÝå Ù ÖÙÜ Ú Ù ÕÜ ÖÕ é Õ å . ÷ ÙØ y ÙÜ è ßÝá Õ å Õ ÙÜ Õ Ö× Ø ÙÞ ×Ú ß Õ ßÝ å Ù Ö Õ ß Ý Ü è ÙÜ àÝ Ü ßÝå Ù ÖÙÜ Ü ê Þ á Ù Ö Õ é , ÙÞ Ö ÕÜ y Ù 15 Wawancara dengan Muhammad Nizar, S.Pd.I Kepala MI Al Fatah, 26 September 2015 16 Wawancara dengan Aslihah, S.Pd.I Guru Aqidah Akhlak, 26 September 2015 44 øùúûùüýþý ÿ ý ûù ÿ þý üý ù ý ú ù þù ü ý ý ú ý ù ÿ ùý ÿ ý ù ý ü , ýøý ýý y ý ù ý ý úù ü ý ý ý ý ü ý ý øý úùúû ý . 17 ýú ùûù ý ÿ y ý û ý øù þ ùüý ý y ý úù ý øù ÿ ý ý ü ý û ý ü ý ú ý ÿ ü ú 2013. ÿ y ý øùúûù ü ýþý ÿ ý ý ü ý ýý úù ý ý ÿ ü ú ø ýý ûùûùÿ ýø ý ú ý ù ÿ y ý úù øù þù ü ý ý ù ý ÿ ý ÿ ý ý ü ý úùúý ýøý ÿ ý ý ü ý . ùûý ü y ý ýý þ ý ú ý ù ÿ y ý ú ù ú ý ù ùÿ úù þùý ý ùý ÿ ý ÿ úý , ú ý , ýøý ýý y ý ý ý û ý ûùÿ ý ù ý ÿ ý ÿ ý ý ü . ù ÿ øù ÿ ý ùûý ý ÿ ú ý . ù ÿ ý ü ý øù þù ü ý ý úýùÿ , ýøý ý ý ý ÿ þù ü ý ý ù ý ÿ ý ÿ ý ý ü ý ý ý ù ý ÿ ý ÿ ý ý ü ù ý ü ù ûù ý ÿ y ý ý ú ü þý ù ý øù ú û ùü ýþ ý ÿ ý úý ú ù ý ý . ý y ý ú ý ù ÿ y ý úù - ÿ ý ý ü ý üýú ù øý y ýý ýú ýý ø ü ý y ý ü ý ý ûý ý ý ýøý ûù ÿ ý y ý 18 øý ý ý ý ÿ ý ýý ù ýý y ý ù ý øý ýý ý ÿ ý ù ûý ý ûùÿ . ý ý ú ù ú ý ý ü ý ú ù ý ý -13 ý ü ýú ú ù ýþ ý ÿ , ýú ù û ù ý y ý û ý øù þ ù ü ý ý úýùÿ øù ü ýþý ÿ ý ú ù ú ý ý ýøý ýú ý ý . ý ú ý ù ÿ y ý ú ù úù ÿ ü ý - ÿ ý ý ü , ý ý ý ø ü ý ú ý ù ÿ y ý ø ù ÿ ý ý ùý ÿ ý ÿ úý ù ý ü ý ÿ ù ý ú ù ú ý úýùÿ ù ÿ ùû úù ý ý y ý øù ú ý ýúý ù ý ÿ ý ú ÿ ýøý ýý y ý 19 ý ÿ øýøý ÿ ý ý ý ý ü ý ý ýý ýøý øý ýú ûý ý øùü ý ý ýý øù ù ýý øùúûù ü ýþ ý ÿ ý øýý ý ü ý ýøý ù ÿ ÿ ý ÿ 2 ý øù ù ý ý , y ý øù ù ý ý 17 Wawancara dengan Ekmalasari, S.Pd.I Guru Aqidah Akhlak Kelas I, 10 Sep. 2015 18 Wawancara dengan Aslihah, S.Pd.I Guru Aqidah Akhlak Kelas IV, 26 September 2015 19 Wawancara dengan H. Mas’ud, S.Pd.I Guru Aqidah Akhlak Kelas IV, 05 Sept. 2015 45 . y + , - . - y + . . + + 1 , y + - . - - , 1 + 1 2 , , + + + 2 , 3 s}olat d}uha dan z}uhur , , + + 2 . 20 + 2 1 2 + + y - ; + 1 ; + , + + 1 + + + y + 4 + , , 1 s}olat lima waktu secara berjamaah; dengan s}olat d}uha 1 + zki yang halal, termasuk ilmu yang berkah dan manfaat. 21 Penuturan kepala MI Al Fatah Sraten terkait dengan pengkondisian praktik materi Aqidah Akhlak di lingkungan Madrasah ini ternyata juga diterapkan oleh kepala MI Nurul Athhar Kebonsari. Berikut penuturan kepala madrasah dan dewan guru Aqidah Akhlak. Program itu dapat saya kelompokkan ke dalam kelompok program ekstrakurikuler keagamaan dan ekstrakurikuler nonkeagamaan. Program-program itu merupakan pengkondisian untuk mengamalkan materi Aqidah Akhlak sejak dari Madrasah. Program ekstrakurikuler keagamaan 20 Wawancara dengan Muhammad Nizar, S.Pd.I Kepala MI Al Fatah, 19 September 2015 21 Wawancara dengan Muhammad Nizar, S.Pd.I Kepala MI Al Fatah, 19 September 2015 46 y 56 7 8 59: ; 56 56 7 8 56 9 : 5 =6 y 5 9?6 y 59 AB 8 ? C 5D:E 56 : F 5 D: G:6 B A 7 ?E 56 7 9 5 A8 H I J = ? C 7 AE A ?;5E 5 ?E 7 56 B:56 ; s}olat d}uha dan s}olat z{uhur ?E K 59 5 5 C D: = 56 K AB8 56 D? 6 7 56 8 A = BA9 ; az{an D56 :L5 95 C J = ? C : F5 ? ; 5E 5 ? E 7 56 B : 56 : G?6 7 5 K :56 M NO D : 5 F 5 = K 5 9 G? = 5 K 5E 56 ; dan istigos\ah ?B :5G 95 = 5 9 5BA . P ?D 56 7 8 56 ? 8 B E 58 A E :8 A = ? E 6 J6 8 ?5 7 59 556 9 ? = : GAB : GE 59 A8 5 D56 DE A956 D . 22 P 5Q 5 ?E AG5Q 5 D5B 56 7 G5 7 : - G5 7 : ?8 :B 5E K 59 6.30 8 ? 5B5 5 7 5E 5Q 5 D5G5B :8 AB s}olat d}uha ?E K 59 55 C ? E 5 9 5 G5E 5 D ? F 5 6 7 AE A D56 : F 5 R M ?E =?: C = 5 7 : 55B 5Q 5 9 ? 6 D 5G5B G:8 ? B A6 B A8 9?6 y 59AB 8 ? D 5B56 7 56 G5E 5 : F 5 D: G: 6 BA 7 ?E 56 7 ? 8 J = 5 C . S ? 7 :5B56 :6 : 5Q 5 = 58 A8 56 8 5 E ? 6 5 5Q 5 9?6 y 5D5E : 5 C F 5 D 5B56 7 G5 7 : D56 s}olat d}uha ?E K 59 55 C 5D 5 = 5 C 9 ? E AG58 56 5 = 5 C 5BA G? 6 ? E 5G56 G? = 5 K 5E 56 TL : D 5 C T 8 C = 58 D5 = 59 8 ? C :DAG56 . U 56 ? ; 5E 5 9JE 5 = 5Q 5 ? E B56 7 7 A6 7 K 5 F 5 A6 BA8 D5G5B 9?9?E : ; J6 B J C 8 ?G5D5 G5E 5 : F5 D5 = 59 8 ? D: :G = :6 56 C 5 D:E D56 :8 AB C J = 5B D C A C 5 R 23 S AB : G56 DA5 F 5 F 56 ; 5E 5 B? E ? AB 9?E AG58 56 7 59 5E 56 5 7 5: 956 5 9 5B ?E : TL:D5 C T8 C = 58 : B A D5 = 59 GE J ? G?9? = 5 K 5E 56 6 y 5 B:D58 B ?E 5B 5 D: D5 = 59 8 ? = 5 9 ? = 5 = A: D: 8 A : D56 : 9 A = 5 : , 6 59 A6 K A 7 5 D : B ?E 5G8 56 9 ? = 5 = A: GE 58 B:8 6 y 5B5 y 56 7 D:8 J6 D: : 8 56 ? K 58 D: = :6 7 8 A6 7 56 ?8 J = 5 C . V 5E 5G56 6 y 5 5D5 = 5 C 5 7 5E 8 ?:5 556 :BA ? = 56 K AB6 y 5 K A 7 5 D:B? E 5G8 5 6 D5 = 59 8 ? C :DAG5 6 D: D 5 = 59 8 ? = AE 7 5 D56 9 5 y 5E 58 5B . I 6 : = 5: ?6 BA8 G? 9 ? = 5 K 5E 56 y 56 7 9?6 7 7 A6 58 56 G?6 D?8 5B 56 GE 58 B : 8 , D: = A5E G?6 D? 8 5B56 5:6 B :W :8 D56 6 J E 95B:W . X?E D5 5E 8 56 G5G5E56 D56 56 5 = : : D 5B5 D: 5B5 D5G5B D:8 ?B 5 C A: 5 C F 5 GE 58 B :8 G? 9? = 5 K 5E 56 9 5B 5 G? = 5 K 5E 56 T L:D5 C T8 C = 58 D: H 5DE 5 5C 9? 6 7 7 A6 58 56 G?6 D? 8 5B56 5:6 B :W :8 , G?6 D?8 5B 56 6 JE 9 5B :W , D56 G?6 D? 8 5B56 GE 58 B: 8 . 24 22 Wawancara dengan Muslih, S.Pd.I kepala MI Nurul Athhar, 29 Agustus 2015 23 Wawancara dengan H. Mas’ud Guru Aqidah Akhlak Kelas IV, 29 Agustus 2015 24 Dokumen foto, pelaksanaan jabat tangan saat hadir pagi di Madrasah, sholat dhuha dan dhuhur berjamaah, baris di depan Madrasah, dan mengaji Al-Qur’an 47 YZ [\ ] \ _ Y` Y] a Y b ] `bc b _ [\ ] \ _ Y` Y] a Y b ] ` bcb_ b d b e b f g ] ` g _ d \ h i \ e Y j Y k Y] lm b Y f l _ f e Y_ \ ] n Y] h Y` \ k b y Y] n o \ ] \ kg ] n i ba Y Y`Y g h g Y f b j \ e Y a _ Y] a \ oY k Y k Y a bp ] Y e \ ] n Y] h \ ] n n g ] Y _ Y] `Y f Y d Y] 5 q , y Y b` g `Y f Y d h \ ] n Y h Y` b , h \ ] Y] y Y r h \ ] n gh d ge _ Y] b] cp kh Y a b h \ ] o p i Y r h \ ] Y e Y k h \ ] n Y a p a b Y a b , Y] ` Y f Y d h \ ] n _ p hg ] b_ Y a b _ Y] . s g k g l m b Y f l _ f e Y_ e Y f y Y] n h \ ] n \ `Y f g b h Y` \ k b h Y] Y y Y] n o \ ] \ kg ] n i ba Y Y`Y g h g Y f b j \ e Y a _ Y] a \ oY k Y k Y a bp ] Y e Y`Y g `b Y_ . i . [\ ] \ _ Y` Y] ] p kh Y` bc [\ ] \ _ Y` Y] ] p kh Y` bc Y d Y` b d Y] Y] n a \ i Y n Y b _ \ i Y e b _ Y] d \ ] \ _ Y` Y] a Y b] ` bcb _ y Y] n Y d Y` b d Y ] Y] n a \ i Y n Y b d \ ] \ _ Y` Y] y Y] n a Y e b] n h \ e \ ] n _ Y d b . [\ ] \ _ Y` Y] ] p kh Y`b c b ` \ k Y d _ Y] d Y Y d \ h i \ e Y j Y k Y] l m b Y f l _ f e Y_ y Y] n h Y`\ k b ] y Y h \ ] g ] ` g ` g ] ` g _ b j \ e Ya _ Y] a \ oY k Y ] p kh Y`b c , p n h Y`ba , Y d Y Y Y] y Y r Y` Y g a \ o Y k Y `\ _ a ` g Y e . o . [\ ] \ _ Y` Y] [ k Y_ `b _ [\ ] \ _ Y` Y] dk Y_ ` b _ h \ kg d Y_ Y] d \ ] \ _ Y`Y] d \ h i \ e Y j Y k Y] y Y] n e \ i b f h \ ] \ _ Y] _ Y] d Y Y Y a d \ _ d \ ] n Y h Y e Y] h Y` \ k b l m b Y f l _ f e Y_ Y e Y h _ \ f b g d Y] a \ f Y k b - f Y k b y Y] n b hge Y b Y k b e b] n _ g ] n Y] a \ _ p e Y f . t \ ] n Y] f Y k Y d Y] , _ \ i bY a YY] d \ ] n Y h Y e Y] b ] b Y_ Y] i \ ke Y] jg ` Y e Y h _ \ f b g d Y] b Y e Y h _ \ eg Y k n Y Y] b ` \ ] n Y f - `\ ] n Y f h Y a y Y k Y_ Y` . 3. uv wx uasi Pembelajaran Aqidah Akhlak yang Menggunakan Pendekatan Saintifik dan Normatif di Madrasah Ibtidaiyah [ Y Y a g i i Y i b ] b b d Y d Y k _ Y] Y`Y `\ k _ Y b ` \] n Y] \ y Y eg Y a b d \ h i \ e Y j Y k Y] lm b Y f l _ f e Y_ y Y] n h \ ] n n g ] Y_ Y] d \ ] \ _ Y`Y] 48 z {| } ~ | |€  { } } ‚ ƒ „{~|   | … {  ƒ { z {† ‡ˆ ~ |  {| y {† . ‰Š { ‹Œ { z |  | ‹{€ Œ € { }  { ‹ {„ ƒ { }  € { Ž ƒ‚ z  z |   } ~| |€ { z | ~  } ~ { }  €  ˆ  ƒ † { z | ‹ { } Ž  „ ˆ  ‹ {  {ƒ{ } ‘’ |  {† ‘€ † ‹ {€ „  ‹ { ‹Œ | z   Œ „‹ {† | }  |€ {~ ‚ ƒ y { }  ~  ‹{†  |~  ~{ Ž € { } . “  ˆ {  {| „{ } {  | Ž { Ž { ƒ€ { } Ž {  { z Œˆ ˆ { ˆ Ž  ‹{€ z { } {{ } Ž  „ ˆ  ‹ {  {ƒ{ } ‘ ’ |  {† ‘€ † ‹ {€   }  { } Ž  }   € {~ { } z {| } ~|  | €  { } } ‚ ƒ „{~|  , ˆ {† ”{ „ {~{ Ž  ‹ {  {ƒ { } ‘ ’ |  {† ‘€ † ‹ {€ ‹  ˆ |† „  }  € { } € { } Ž {  { { z Ž € z |€ { Ž z ‚ z |{ ‹  { } z Ž | ƒ | ~Œ { ‹  { } Ž  ƒ| ‹ {€ Œ ,   }  { } ~  ~ { Ž „  „ Ž  ƒ † {~|€ { } { z Ž  € Ž  }   ~{ † Œ { } . • ‹  † € {ƒ  } { | ~Œ ,  Š { ‹Œ { z | y { }   | ‹{ € Œ € { } ~  } ~Œ} y { „  ƒŒ Ž {€ { }  Š { ‹Œ { z | y { }   { Ž {~ „  }   € z Ž ‹‚ ƒz | € ‚ „ Ž  ~  } z | z | z ”{  { ‹ {„ „  }  {„ { ‹ € { } Ž  }   ~ {† Œ { } ~  } ~{ }  ‘ ’ |  {† ‘ € † ‹ {€  |  { ‹ {„ €  † | Œ Ž { } z  † {ƒ | - † {ƒ | y { }   |„ Œ‹ {|  {ƒ| ‹ | }  € Œ}  { } … {  ƒ { z { †  { } ˆ  ƒ‹ { }  Œ ~  | ‹| }  € Œ}  { } €  ‹Œ {ƒ  {  { } „{ z y {ƒ {€ {~ . –  ƒ|€ Œ ~ € Œ ~ | Ž { } † { z | ‹ ”{ ” { } —{ƒ {   }  { }  Œ ƒŒ ‘ ’ |  {† ‘ € † ‹ {€ . “ { ˜ { ˆ  ƒŒ Ž { ˜ { „  ‹ {€ Œ € { }  Š { ‹Œ { z |  { ‹ {„ ˆ  } ~Œ € ~  z  { } } ‚ } ~  z . …  }  | }  {~ Ž  ‹ {  {ƒ{ } | } | ‹  ˆ |† „  }  € { } € { } Ž {  { { z Ž  € € ˜ {€ | } { } {~ { Œ z |€ { Ž , z  „  } ~{ƒ { { z Ž  € Ž  ƒ | ‹ {€ Œ {  { ‹ {† ˆ  } ~Œ € Ž ƒ‚ Œ €  {ƒ | €  y {€ | } { } {~{ Œ z |€ { Ž y { }  ~  ƒ ~{ } {„  { ‹ {„ | ” { ™ „{€ {  Š { ‹Œ { z | } ‚ } ~  z z { ˜ { ˆ  ƒ | Ž ‚ ƒz | ‹  ˆ |† ˆ { } y {€ . Bagi saya tidak ada satu pelajaran pun yang tidak memerlukan evaluasi dalam bentuk tes. Karena menurut saya tidak ada satu mata pelajaran pun termasuk pelajaran Aqidah Akhlak yang lebih menekankan sikap sosial dan spiritual yang merasa tidak perlu dengan aspek pengetahuan. Pengetahuan harus menjadi dasar setiap sikap dan keterampilan. 25 Kutipan wawancara tersebut menginformasikan bahwa evaluasi dilakukan dalam bentuk tes dan nontes, sementara instrument nontes diberi porsi yang lebih banyak. 25 Wawancara dengan Ekmalasari, S.Pd.I Guru Aqidah Akhlak, 19 September 2015 49 š› œ ž œ Ÿ Ÿ œ¡ œ œ ¢ ž¢ œ£ ¤¥ œ ž ¦ §Ÿ ¥¨ › œ Ÿ œ£ © Ÿ ž £ © ª ¥ ¨ « œ ¬ œ­ Ÿ ¥® ž¤ œ « ¢ ¥© œª œ£ ¢ ¥ œ© œ ¤ œœ£ y œ£ © Ÿ ¥ ¬ œ£ © § ¥ ¨ ® œ œ£ , ¬ œ£ ¤¥ œ ¢ ž¢ œ£ ¬ Ÿ ¢ žŸ œª œ ž ¯œ¯ œ £ ° œ ¨ œ ¬ ¥ £ © œ£ ¬ ¥¯œ£ © ž¨ ž , ¬ œ£ ¢ œ ¬ œ£ © ¢ œœ Ÿ œ¡ œ § ¥¨ ªœ£ y œ ® ž © œ ¢ ¥ ­œ ¬ œ Ÿ Ÿ ¯œ ª¥ £ ª œ£ © Ÿ ¢ œ­ ¤ ¥ ¨ ¥ ¢ œ ª ¥ ¨ « œ ¬œ­ ¢ ¥© œª œ£ ¢ ¥ œ© œ ¤œ œ£ y œ£ © ª ¥œ« § ¥ ¨ ® œœ£ . saya melakukan evaluasi dalam bentuk tes dan nontes. Tes dilakukan secara tertulis melalui tes formatif, sumatif dan UTSUAS. Sedangkan nontes kami lakukan melalui observasi atau wawancara terkait dengan pengamalan materi tersebut di lingkungan madrasah maupun dalam kehidupan sehari-hari di rumah dan masyarakat. Khusus nontes kami bekerja sama dengan siswa melalui penilaian teman sejawat, dan bekerja dengan wali murid untuk mengevaluasi perilaku siswa di rumah atau di masyarakat. 26 Dari kutipan di atas diketahui bahwa evaluasi dilakukan melalui test dan nontest. Evaluasi model test sering digunakan dalam tes formatif, sumatif dan UTSUAS. Sedangkan evaluasi nontest dilakukan melalui penilaian teman sejawat dan penilaian wali murid atau anggota masyarakat terhadap perilaku siswa di rumah atau di tengah-tengah masyarakat. Evaluasi test membutuhkan instrument dalam bentuk test sedangkan evalusi nontest membutuhkan instrument dalam bentuk nontest, seperti observasi atau wawancara. Berikut penuturan informan. Aspek pengetahuan diukur atau dinilai dengan instrument tes yang memerlukan jawaban benar atau salah, sedangkan aspek sikap dan keterampilan diukur dengan instrument nontes yang membutuhkan jawaban deskriptif, bukan benar atau salah. Instrumen yang digunakan dapat berupa pilihan ganda, benar salah, dan isian singkat untuk tes, dan dapat berupa wawancara, observasi dan dokumentasi untuk nontes. 27 26 Wawancara dengan Muslih, S.Pd.I Kepala MI Nurul Athhar, 12 September 2015 27 Wawancara dengan H. Mas’ud, S.Pd.I Guru Akidah Akhlak, Kelas IV, 12 Sept. 2015 50 ± ²³´ µ ² µ ²³²¶ · ²¶ ²¶ ²¸ ´¹ ´¹ · ²º ² ·´ ²º² ¹ · ² µ ²º ·´µ ²» ² ¼ ´ ½ ²» ¾ ² ¿ À ²¸ Á ² ¹ ´ µ ¿ ¼ ½¿ ¸²  ²³ ²¶ ÃÄ ´· ²» ÃÅ » ¸² Å y ²¶ Æ ¼ ¿ ¶ Æ Æ Á ¶ ² Å ²¶ µ ¿ ¶ · ¿ Å ²º ²¶ ¹ ² ´ ¶ º´Ç ´ Å · ²¶ ¶ È ³ ¼ ²º´ Ç · ´ É ² · ³ ² ¹ ²» Ê ½ º´· ² ´ y ²» ·´ ¸² Å ÁÅ ²¶ · ²¸² ¼ ½¿ ¶ º ÁÅ º ¿ ¹ º · ²¶ ¶ È ¶ º ¿ ¹ º . Ë ¿ ¹ º ·´ ¸ ² Å ÁÅ ²¶ Á ¶ º ÁÅ ¼ ¿ ¶ Æ ÁÅ Á ³ Å ¿ ¼ ² ¼ µ Á ²¶ Å È Æ ¶ ´º´Ç ¹ ¿ ¼ ¿ ¶ º²³ ² ¶ È ¶ º ¿ ¹ º ·´ Æ Á ¶ ² Å ²¶ Á ¶ º ÁÅ ¼ ¿ ¶ Æ ÁÅ Á ³ Å ¿ ¼² ¼µ Á ²¶ ² Ç ¿ Å º´Ç · ² ¶ µ¹ ´ Å È ¼ È ºÈ ³ ´ Å . Ë ¿ ¹ º ·´ ¸ ² Å ÁÅ ²¶ µ ² · ² ¾ ² Å º Á º ¿ ¹ º Ç È ³¼ ²º ´Ç , ¹ Á ¼²º´Ç , Ì ËÍ · ²¶ Ì Ã Í . Í ¿ ¼ ¿ ¶ º ²³ ² ´ º Á ¶ È ¶ º ¿ ¹ º ½ ²¶ y ² Å · ´¸² Å ÁÅ ²¶ · ²¸ ² ¼ ½¿ ¶ º ÁÅ ¾ ² ¾ ²¶ Î ²³ ² · ²¶ È ½ ¹ ¿ ³ À ² ¹ ´ º ¿ ³ » ² · ² µ µ ³ ² Å º ´ Å ²º ² Á µ ¿ ¶ Æ ² ¼²¸²¶ ¼²º ¿ ³´ Ã Ä ´· ²» ÃÅ » ¸² Å · ²¸² ¼ ½ ¿ ¶ º ÁÅ Å ¿ » ² ·´ ³ ²¶ ·´ É ² · ³ ² ¹ ²» , Å ¿ ·´¹ ´µ ¸ ´ ¶ ² ¶ · ²¸² ¼ ½¿ ³ ½ ²³´ ¹ ·´ » ²¸² ¼ ²¶ ¼ ² · ³ ² ¹ ² » ¹ ¿½¿ ¸ Á ¼ ¼² ¹ ÁÅ Å ¿ ¸² ¹ , ¼ ¿ ¼ ½ ² Î ² al-Asma al-Husna, s}olat d}uha ½¿ ³  ² ¼²²» · ²¶ s}olat z}uhur ½¿ ³  ² ¼ ²²» . Ï ¿ ¶ ¿ ³ ² µ ²¶ ¿ À ²¸ Á ² ¹ ´ · ¿ ¶ Æ ²¶ ´ ¶ ¹ º³ Á ¼ ¿ ¶ º º ¿ ¹ º · ²¶ ¶ È ¶ º ¿ ¹ º º ¿ ³» ² · ² µ ¹ ´¹ ¾ ²Ð ¹ ¿  ² Å · ²³´ Å ¿ ¹ ´ ² µ ²¶ ¼ ¿ ³ ¿ Å ² · ²¸² ¼ ¼ ¿ ¶ Æ ´ Å Á º´ µ ¿ ¼ ½¿ ¸²  ²³ ²¶ , ¹ ¿ ¸² ¼ ² µ ³ È ¹ ¿ ¹ µ ¿ ¼ ½¿ ¸²  ²³²¶ » ´¶ Æ Æ ² » ² ¹ ´ ¸ ² Å » ´ ³ µ ¿ ¼ ½¿ ¸²  ²³²¶ , ½ ² ´ Å · ²¸² ¼ ½¿ ¶ º ÁÅ Å È Æ ¶ º ´Ç , ² Ç ¿ Å º´ Ç , ¼² Á µ Á ¶ µ¹ ´ Å È ¼ È ºÈ ³ ´ Å . Ê ¶ ´¸²» ¹ ¿  ²º ´ ¶ y ² y ²¶ Æ ·´¹ ¿ ½ Á º µ ¿ ¶ ´¸² ´ ²¶ · ¿ ¶ Æ ²¶ µ ¿ ¶ · ¿ Å ²º ²¶ È º ¿ ¶ º ´ Å ²º ² Á otentic assessment . 28

C. PEMBAHASAN TEMUAN