Programa Estradas Sumáriu kona-ba Orsamentu FI tinan 2016, tuir Programa

Página 24 de 61 milloens ne’ebé bele disponibiliza husi empréstimus externus. Iha 2015, orsamentu ba estradas aloka ho montante 54.8 milloens, inklui 29.0 milloens iha finansiamentu kontrapartida GoTL nian ba projetus haat ne’ebé finansia ho empréstimus plus 70 milloens husi empréstimus externus. Maibé, orsamentu ne’ebé aloka ne’e, ikus mai reduz tiha fali 10.0 milloens durante orsamentu retifikativu fulan Marsu 2015 ne’ebé hasai husi projetus barabarak iha programa estradas inklui finansiamentu kontrapartida governu nian ne’ebé sei iha faze aprovizionamentu. Portantu, alokasaun final orsamentu ba programa estradas iha 2015 mak 44.8 milloens. CAFI aprova orsamentu adisional 10 milloens ne’ebé transfere husi programa seluk iha projetus FI nian hodi selu projetus reabilitasaun estradas urbanas iha Dili ne’ebé halo kompletu ona iha 2015. Orsamentu 2016 nian ne’e estrutura hodi selu projetus kontratus estradas ne’ebé iha ona no estabelese entre 2013 no 2015. Alokasaun total orsamentu ba tinan 2016 adjusta ona husi 107.464 milloens ba 104.23 milloens tuir aprovasaun husi Parlamentu Nasional ne’ebé aloka ba reabilitasaun estradas urbanas iha Dili, projetus estradas ne’ebé governu ko-finansia hamutuk ho empréstimus, no estradas distritais, estradas iha capital seluk tuir lista iha aneksu 1 livru ida ne’e nian.

4.2.16. Programa Pontes

Pontes ne’ebé di’ak ho manutensaun mos di’ak krusial tebetebes hodi asegura asesu ba merkadus, edukasaun ho servisus saúde no ba seguransa sustentável ho estabilidade sosial. Ne’e mak rekizitus fundamentais ba dezenvolvimentu ekonómiku ho sosial hanesan governu rasik rekoñese iha Planu Estratéjiku Dezenvolvimentu. Portantu, konstrusaun pontes foun, reabilitasaun pontes aat no alarga ka haluan pontes tanba movimentu tráfiku ne’ebé ás mak hodi klasifika ida ne’e hanesan prioridade boot ida iha alokasaun fundus husi Fundu Infra-estruturas. Programa pontes FI nian komesa iha 2011 ho projetus pontes hitu ne’ebé halo kompletu no pagamentus mos halo hotu. Adisoens seluktán mak rezulta halo tan pontes foun haat ne’ebe kompleturemata iha finais 2014, pontes sia mak iha hela konstrusaun ou hotu ona maibé seidauk halo pagamentus retensaun. Alokasoens orsamentu ba pontes durante períodu ne’e aumenta husi 5.5 milloens ba 18.7 4 milloens iha 2014 maibé ikus fali reduz ba 11.7 milloens liuhusi virements ka transferénsias no adiamentu ba projetus rua hodi transfere fundus husi projetus ho progresu neineik ba projetus ne’ebé presiza liu fundus adisionais. Dezembolsusafetasoens ba projetus haat sei halo kompletu iha 2014 hodi husi 12 projetus iha andamentu ka hala’o hela ne’ebé presiza fundus iha 2015. Atu finansia sira-nia progresu iha 2015, presiza tan osan 11.3 milloens. Previzaun dezembolsu to’o finais 2015 atinji 50 no restantes fundus transfere depoisde aprovasaun CAFI ba programa estradas ne’ebé presiza fundus hodi responderezolve pagamentus. ba 2016, total orsamentu 6.485 milloens hodi kobre pagamentus retensaun ba projetus ne’ebé halo hotu ona iha 2015 ou antesde projetus balu ne’ebé sei hala’o hela tuir listaa iha anexku 1. 4 Excluding Tono Bridge which was transferred to the Oecusse program. Página 25 de 61

4.2.17. Programa Aeroportus

Viajens aéreas internasionais ba no husi Timor-Leste esensial tebetebes ba dezenvolvimentu komérsiunegósiu ho turizmu. Maibé paíz ne’e sei falta aeroportu ida tuir padroens internasionais no ne’ebé preenxe ka kumpri padroens Organizasaun Aviasaun Sivíl Internasional ka Internasional Sivíl Aviation Organisation ICAO nian. Servisus Aviasaun Doméstika limitadu ba de’it ba aeronaves ka avioens ki’ik freta nian ho servisus elikópterus aliened aeródromus ka fatin atu aterra la di’ak hodi simu aivaun ne’ebé boot liu no ba servisus ne’ebé intensivus liu. Ho kriasaun FI mak projetus hitu 5 hodi reabilita aeroportus Timor-Leste nian hatama iha programa ida ne’e no kobre melloramentu no extensaun ka haluan Aeroportu Internasional Nicloau Lobato iha Dili ho aeroportus internasionais iha Maliana, Baucau Suai, ho Oecusse. Husi programas hirak ne’e, só reabilitasaun aeroportus Suai ho Oecusse mak tama ona iha implementasaun obras ka konstrusaun. Ba aeroportu internasional Dili nian, halo reabilitasaun menor ka ki’ik ba pista ne’ebé remata iha 2013 no preparasaun designdezeñu konseptual ba dezenvolvimentu iha futuru mos halo kompletu iha 2013 atu governu bele halo tuir hodi prepara designdezeñu enjeñaria ne’ebé detailladu ba kontrusaun ne’ebé boot liu iha futuru. Maski aeroportu Oecusse transfere ba autoridade ZESSM iha inísius 2015, CAFI deside atu selu saldu restante husi taixa designdezeñu nian no selu konsultor supervizaun iha anu fiscal 2015. Iha 2014, orsamentu ne’ebé aprova ba programa Aeroportu nia total mak 5.6 milloens maibé ikus fali reduz ba 0.2 milloens, liuhsi transferénsia ne’ebé CAFI mak aprova hodi transfere fundus husi projetus ne’ebé ho progresu neineik ba fali projetus ne’ebé presiza liu fundus adisionais. La iha projetus iha programa aeroportus rejionais mak komesa ona. Iha 2015, fó liu atensaun ba Aeroportu Suai ho osan 13.0 milloens no 1.0 milloens ba detailles designdezeñu, estudus no 5.0 milloens ba reabilitasaun pista aeroportu Dili. Maibé, durante orsamentu retifikativu iha fulan Marsu 2015, total montante 5.0 reduz tiha husi programa aeroportu. Portantu, orsamentu final ba programa aeroportu iha 2015 mak 14.0 milloens, ne’ebé hodi kobre liu-liu aeroportu Suai no adisional 1.0 milloens ba aeroportu Dili ba preparasaun estudu konseitu ho designdezeñu nian, ka concept study and design. Importante nota katak aeroportu Suai hanesan programa ne’ebé halo parte programa Tasi Mane no foin mak muda ba Ministériu Transportes no Komunikasaun. Tanba la inklui tan projetus seluk iha programa ne’e,mak 14.0 milloens hanesan alokasaun total ba 2015. Alokasaun orsamentu ba programa aeroportus iha anu fiskal 2016 ho montante 15.22 milloens hodi kobre dezembolsus ka despezas ba dezenvolvimentu aeroportu Suai no pagamentu retensaun ne’ebé espera halo kona-ba reabilitasaun emerjénsia ba aeroportu internasional Dili ne’ebé hala’o iha 2015. 5 This excludes Rehabilitation and Expansion of SuaiAirport which is in the Tasi Mane Program.