moral satemah saged dipunpanggihaken wos ingkang langkung gampil dipuntampi manungsa.
D. Jinising Piwulang Moral
Salah satunggalipun perangan piwulang moral saged dipuntingali saking jinising piwulang moral. Miturut Nurgiyantoro 2007:323 jinisipun
piwulang moral saged kalebet wonten ing prastawa ingkang asipat boten bebas. Jinisipun piwulang moral menika saged lumebet wonten ing prastawa
gesang lan pagesangan, prastawa ingkang gadhah gegayutan kaliyan
harkat
lan
martabat
manungsa. Saking ningali andharan mekaten, saged kawastanan bilih jinising piwulang moral saged kaperang dados sekawan, saged
dipuntingali wonten ing ngandhap menika. 1.
Gegayutanipun manungsa kaliyan Gusti Hadiatmaja 2011 : 24, ngandharaken bilih wonten ing pagesangan,
menawi badhe nglampahaken sipating dhiri minangka
makhlukipun
Gusti, manungsa kedah mangertos antawisipun eling, waspada, percaya, mituhu.
Bilih manungsa menika saged anggayuh sekawan perkawis menika kalawau wonten ing pagesangan, manungsa saged manggihaken karaharjan lan saged
pinuju ing kasampurnan kanthi lancar. 2.
Gegayutanipun manungsa kaliyan manungsa Hadiatmaja 2011 : 35 - 36 ngandharaken bilih gegayutanipun
manungsa kaliyan manungsa menika kalebet
etika sosial
. Pagesanganipun manungsa sampun kaatur lan kawates dening
kaidah-kaidah
lan
norma-norma
sosial
ingkang sampun kasarujukan dening sedaya
masyarakat
ingkang gayut, lajeng dados adat wonten ing
masyarakat
.
Masyarakat
jawi menika gadhah antawisipun tata krama, sopan santun, unggah-ungguh lan tata Nagara.
Wonten
semboyan
ingkang ngandharaken manungsa kedah berbudi bawa laksana. Tegesipun manungsa menika kedah tumindak becik dhateng
manungsa sanesipun. 3.
Gegayutanipun manungsa kaliyan dhirinipun piyambak Hadiatmaja 2011 : 53-55 ngandharaken manungsa ingkang saged
gadhah sipat-sipat luhur mawas dhiri, budi luhur, tepa slira, mrawira, rumangsa lan ngerti ing semu saged hanggayuh janma utama, inggih menika
tiyang ingkang susila
.
4. Gegayutanipun manungsa kaliyan alam
Hadiatmaja 2011 : 33, ngandharaken bilih tiyang jawi anggenipun paring tumindak dhateng
alam
kedah ngemut sesanti memayu hayuning bawana. Tegesipun manungsa anggenipun tumindak kedah ngemut bilih
dipunpirsani saking sedaya makhluk, saged ingkang
ghaib
menapa ingkang nyata kadosta alam
.
Teori ingkang badhe dipunginakaken wonten ing panaliten menika teori saking Nurgiyantoro kabiyantu dening teorinipun Hadiatmaja ingkang
ndadosaken jinising piwulang moral menika dados sekawan, antawisipun manungsa kaliyan Gusti, manungsa kaliyan manungsa, manungsa kaliyan
dhirinipun piyambak lan manungsa kaliyan alam.
E. Cara Ngandharaken Piwulang Moral