Khazanah Bahasa, Sastra dan Budaya Serumpun himpunan tulisan
123
Puteri Roslina Abdul Wahid .....
pertukangan dan sebagainya. Hal ini perlu dilakukan bagi mengelakkan terlalu banyak unsur asing
diserapkan ke dalam bahasa Melayu sehingga menimbulkan kekhuatiran berlakunya pencemaran
bahasa terhadap bahasa Melayu. Merujuk kepada jadual tatacara pembentukan istilah di atas, didapati
bahawa peristilahan bahasa Melayu bermula dengan konsep yang sedia ada yang dapat disusurgalurkan
pula kepada konsep dan istilah yang berasal dari Nusantara dan konsep yang berasal dari pelbagai
negara. Kaedah yang digunakan dalam pilihan pertama adalah melalui pemantapan istilah- istilah
yang sedia ada dalam masyarakat nusantara dan dipadankan dengan konsep yang dibawa dari luar
misalnya, virus nipah merupakan gabungan perkataan bahasa Inggeris dan bahasa Melayu. Dalam konteks
ini, bahasa merupakan penginventori bagi ciptaan baharu atau menamakan konsep baharu yang belum
wujud dalam masyarakat. Bahasa Melayu merupakan lambang jati diri bangsa dan alat pemersatu bangsa
yang berbagai-bagai suku dan kaum.
Pengenalan konsep baharu memerlukan istilah yang tepat dan betul dari segi tatabahasa bahasa
Melayu. Dinamisme peristilahan Melayu dilihat dari dua sudut, iaitu perkembangan leksikal
bahasa Melayu melalui peminjaman kata, kedua, pengayaan bahasa sumber istilah, iaitu penggunaan
Khazanah Bahasa, Sastra dan Budaya Serumpun himpunan tulisan
124
Puteri Roslina Abdul Wahid .....
bahasa serumpun, bahasa Melayu lama, dan dialek. Penciptaan atau penggubalan istilah bahasa Melayu
memerlukan mekanisma yang lebih dinamik bagi memastikan kelestarian peristilahan bahasa Melayu.
Bahasa Melayu juga perlu menghadapi cabaran masa kini bagi memastikan kerelevanannya sebagai bahasa
yang berupaya mengungkapkan konsep-konsep baharu dalam bidang ilmu terkini.
Perekaciptaan merupakan kaedah yang mengguna pakai sumber yang ada untuk menghasilkan istilah
baharu khususnya bagi istilah yang melambangkan konsep-konsep yang dicipta oleh penyelidik dari
Malaysia sendiri misalnya,
affordable – mampu milik
lay out – susun atur
design – reka bentuk
3. Pelestarian Istilah Melalui Bahasa Serumpun Majlis Bahasa Brunei Darussalam, Indonesia dan
Malysia atau ringkasnya MABBIM merupakan badan bahasa peringkat antarabangsa yang berusaha untuk
melaksanakan tugas pembakuan bahasa di ketiga-tiga negara tersebut. Organisasi ini bertanggungjawab
dalam pembentukan, penyelarasan dan penyebaran istilah.
Pada tahun
1975, pedoman
umum pembentukan istilah dihasilkan bagi memberikan
petunjuk kepada penggubalan istilah. Pedoman ini
Khazanah Bahasa, Sastra dan Budaya Serumpun himpunan tulisan
125
Puteri Roslina Abdul Wahid .....
mengambil perkiraan bahawa bahasa yang mula-mula dicari dalam khazanah kosa kata ialah bahasa Melayu
sama ada moden atau klasik, diikuti dengan bahasa pribumi yang serumpun dan akhirnya baharulah
dipinjam daripada bahasa-bahasa lain.
Namun begitu, secara realistiknya pengambilan kata-kata daripada bahasa-bahasa serumpun amat
minimum. Hal ini disebabkan banyak konsep-konsep baharu tidak ada dalam komuniti bahasa seumpun dan
pakar-pakar bahasa pribumi atau bahasa serumpun ini tidak menduduki jawatankuasa istilah baik
pada peringkat kebangsaan ataupun antarabangsa. MABBIM telah memutuskan untuk mengambil
manfaat daripada khazanah bahasa pribumi dan bahasa serumpun. Dewan Bahasa dan Pustaka telah
mengusahakan projek-projek pengumpulan istilah yang antara lainnya mengumpulkan istilah dalam
bidang pertukangan kapal, keris, tenunan, perubatan tradisional dan sebagainya. Usaha ini dilanksanakan
juga di kedua-dua negara, iaitu Indonesia dan Brunei Darussalam. hasilnya dibincangkan dalam
Sidang pakar dan Sidang Eksekutif tetapi hanya dipertukarkan sebagai bahan maklumat sahaja.
Tindakan susulan bergantunglah kepada inisiatif masing-masing negara.
Asmah Haji Omar 2000 berpandangan bahawa istilah-istilah pribumi dan serumpun dapat diguna
Khazanah Bahasa, Sastra dan Budaya Serumpun himpunan tulisan
126
Puteri Roslina Abdul Wahid .....
pakai bagi bidang-bidang seperti fauna dan lora, topograi, pertanian, pertukangan dan boleh
membantu pakar-pakar bidang memperbaharui penglihatan dunia mereka yang selama ini dibendung
oleh penglihatan dunia Barat, khususnya yang berbahasa Inggeris. Beliau menekankan bahawa pakar
yang menjadi pakar yang lebih baik sekiranya mereka dapat mempertemukan kedua-dua penglihatan dunia
itu.
Istilah boleh dibentuk dengan menggunakan pertama, kata tunggal, kedua, kata terbitan, ketiga,
kata ganda, dan keempat, bentuk gabungan. Oleh itu, dalam menentukan kemasukan bahasa serumpun ke
dalam peristilahan Melayu, keempat-empat kaedah tersebut dipertimbangkan.
Istilah kata tunggal – istilah yang terbentuk daripada kata dasar yang dipilih antara golongan kata
utama, seperti kata nama, kata kerja, dan kata adjektif.
Indonesia pain
– nyeri Sunda lasting
– awet Jw bog –
paya Indonesia akuifug
- perkebal Indonesia slit
– lanau Indonesia boulevard
– adimarga Indonesia banquet
– andrawina Indonesia
Khazanah Bahasa, Sastra dan Budaya Serumpun himpunan tulisan
127
Puteri Roslina Abdul Wahid .....
Gunarwan, 1995 Terdapat beberapa perkataan dalam bahasa
serumpun di Indionesia yang boleh ditimbangkan untuk peristilahan bahasa Melayu .
cempa Jw – nama padi
abon Jw - nama sejenis makanan
alimbubu Minang - pusaran angin
amben – Jw – ikat pinggang wanita
andalas Minang – nama saintiik bagi pohon morus mancroura
Kamus Etimologi Indonesia Bahasa Melayu Brunei
primigravida – mandaring
bearing down – mengajan
Terdapat beberapa kata lain dalam bahasa Melayu Brunei seperti mucang-mucang bergotong-royong,
pugut perosak harta benda, ungkayah usaha dan lain-lain.
Malaysia lunch
– merarau Ib ellipenut
– engkabang Ib snack
– kudapan dialek Perak peat
– gambut Banjar
