Aliterasi KAJIAN TEMA, NILAI ESTETIKA, DAN PENDIDIKAN DALAM SERAT WULANGREH KARYA SRI SUSUHUNAN PAKUBUWANA IV

cxx durung weruh tuture angupruk, tutur nempil panganggape wruh pribadi, pangrasane keh wong nggunggung, kang wis weruh amalengos. Dengan demikian dari kutipan bait tembang di atas menunjukan bahwa dalam Serat Wulangreh terdapat asonansi, aliterasi, ataupun permainan kata yang jelas ditonjolkan oleh pengarang pada bait awal dan akhir tembang. Gaya bahasa kaitannya dengan rima dan ritma menunjukan keindahan dalam serat Wulangreh, tidak hanya keindahan tetapi makna dan arti dalam tembang memberikan nasihat yang baik untuk pembaca.

5. Aliterasi

Aliterasi adalah gaya bahasa yang berwujud perulangan konsonan yang sama pada kata dalam sau baris, baik secara beruntun maupun berseling, untuk mencapai efek kesedaan bunyi dan ketegasan tekanan. Dalam serat Wulangreh ditunjukan antara lain sebagai berikut: Tembang Dhandhanggula bait 1.b.7,8,9: basa kang kalantur, tutur k ang katula-tula, tinalaten rinuruh kalawan ririh. Tembang Dhandhanggula bait 2.b. 2,6: mapan ewuh yen ora weruh, tur durung wruh ing rasa Tembang Dhandhanggula bait 3.b.7: sasar susur. Tembang Dhandhanggula bait 4. b. 1, 9: angguguru guronana. Tembang Dhandhanggula bait 5.b.2: tan mupakat ing patang p rakara. Tembang Kinanthi bait 3.b.3: aja lekat lan wong ala. Tembang Kinanthi bait 8.b. 4,6: umbag gumunggung ing dhiri , k umenthus lawan kumaki Tembang Kinanthi bait 9. b.1 Sapa sira sapa ingsun cxxi Tembang Gambuh bait 1. b. 1,2,3: Sekar gambuh ping catur, kang cinatur polah kang kalantur,tanpa tutur, katula-tula katali Tembang Gambuh bait 2.b.1,2,3,5: Aja nganti kabanjur, sabarang polah kang nora jujur Pitutur, yen kabanjur sayekti kojur tan becik. Tembang Gambuh bait 4. b.2: adiguna adigang adigung, Tembang Gambuh bait 9. b. 3:anganggoa rereh ririh ngati-ati Tembang Gambuh bait 11. b. 1,2: Katelu nora patut, yen tiniru mapan dadi luput. Tembang Gambuh bait 12. b. 2, 3,4: kakehan panggunggung dadi kumprung, pengung bingung wekase pan angoling,yen wong gunggung muncu-muncu. Tembang Pangkur bait 1.b. 1: Sekar pangkur kang winarna, Tembang Pangkur bait .b. 2,6 : pan ketemu ing laku lawan linggih, asor lan kang malarat. Tembang Pangkur bait 5. b.2: mona-muninipun. Tembang Pangkur bait 11. b.6: luamah lawan amarah Tembang Maskumambang bait .31.b. 1 Kukum adil adat waton kang d enesthi, Tembang Megatruh bait .1.b. 1, 2 : Wong ngawula ing ratu luwih pakewuh, mingrang-mingring. Tembang Durma bait.8. b. 1: Ingkang eling angelingena ya marang. Tembang Mijil bait 1. b. 1: Poma kaki padha dipuneling. Tembang Mijil bait 3. b. 1: Lan densami mantep maring becik. Tembang Mijil bait 8. b. 1:Nanging arang ing mangsa samangkin, Tembang Mijil bait 11. b. 1: Arang kang sedya amales ing sih. Kutipan bait tembang di atas menunjukan sebagian contoh aliterasi yang ada dalam Serat Wulangreh. Dalam kajian ini tidak ditunjuk cxxii seluruhnya seluruhnya, sebab teks yang telah disebut di atas cukup mewakili untuk menyatakan bahwa pengarang Serat Wulangreh memberikan perhatian terhadap estetika tembang kaitannya penggunaan majas aliterasi.

6. Asonansi