Wataking Tembung Sengkalan a. Pangertosan Sengkalan

35 kilat = thathit, kalih-kalihipun bijinipun = 6 c Adhedhasar “guru warga” utawi kelompok inggih menika tembung-tembung ingkang nedahaken aranipun satunggaling kelompok ingkang sakulawarga, nilainya dipunanggep sami. Tuladhanipun kadosta ing ngandhap menika: 1 kelompok kewan rumangkang: slira, baya, kadal, cecak, ula, tekek, lsp. = 8 2 kelompok sadpada: gana, tawon, jangkrik, kinjeng, walang = 6. d Adhedhasar “guru karya” utawi kriya inggih menika tembung-tembung ingkang nedahaken teges kriya saking satunggaling tembung aran, nilainya dipunanggep sami kaliyan tembung aran kasebut. Tuladhanipun kadosta ing ngandhap menika: 1 tangan = 2 Tembung kriyanipun ngasta: nyembah = 2 2 ilat = 6 Tembung kriyanipun ngarsa: ngecap = 6. e Adhedhasar “guru sarana” utawi piranti inggih menika tembung-tembung ingkang nedahaken piranti kangge nglakoni nglampahi satunggaling tembung kriya, nilainya dipunanggep sami kaliyan tembung aran kasebut. Tuladhanipun kadosta ing ngandhap menika: 1 ilat piranti kangge ngaraosaken 36 ngarsa = 6 , mila ilat = 6 2 paningal piranti kangge mirsani ndeleng =2, mila paningal = 2. f Adhedhasar “guru darwa” utawi kahanan inggih menika tembung kahanan utawi sipat saking satunggaling tembung aran, nilainya dipunanggep sami kaliyan tembung aran kasebut. Tuladhanipun kadosta ing ngandhap menika: 1 galak minangka sipat saking danawa danawa = 5, mila galak = danawa = 5 2 panas minangka sipat saking geni geni = 3, mila panas = geni = 3. g Adhedhasar “guru jarwa” inggih menika panganggening tembung ingkang beda ananging gadhah teges ingkang memper utawi sami tegesipun. Tuladhanipun kadosta ing ngandhap menika: 1 raos tegesipun rasa raos = 6 2 raras tegesipun serasi dados, raras = 6. 37 h Adhedhasar “guru wanda” utawi pocapan inggih menika tembung-tembung ingkang pangucapanipun memper sami, nilainya dipunanggep sami. Pramila kanthi menika, saged ngewahi tembung kanthi cara: 1 ngirangi cacahipun wanda tuladhanipun: a prabata dados bata prabata = 7, mila bata = 7 b utawaka dados uta utawaka = 3, mila uta = 3 2 nambahi cacahipun wanda tuladhanipun: a tata dados tinata tata = 5, mila tinata = 5 b buja lengen, tangan dados bujana buja = 2, mila bujana = 2 Kajawi mekaten saking beda-beda dhasar pramila kadhang kala wonten tembung-tembung ingkang sami ananging gadhah watak beda Bratakestawa, 1980. Tuladhanipun : 1 prakara, tembung menika saged asalipun saking: sikara ‘gangguan’ = watak 2 sarkara ‘gula, manis’ = watak 6 38 2 yuda, tembung menika saged asalipun saking: perang = watak 3 dedamel ‘ senjata’ = watak 5 2 Watak Tembung Sengkalan Mulyani, 2011: 55 a Watak satunggal Barang perangan angganing manungsa utawi kewan ingkang cacahipun namung satunggal, barang ingkang awangun bunder, janma utawi manungsa. Utawi saged ngginakaken tembung kanthi dhasar sarana guru dasanama, inggih menika tembung ingkang sami tegesipun dipunanggep sami watak aji wilanganipun. Kadosta: pratiwi, pratala, bantala kisma, bumi, candra, ratu, lsp. b Watak kalih Barang ingkang cacahipun temtu kalih. Utawi saged ngginakaken tembung kanthi dhasar sarana guru sastra, inggih menika tembung ingkang nelakaken namaning barang kalihan pakartinipun kanggenipun kaanggep sami watak wilanganipun, upaminipun: mripat – mandeng, tangan – nyembah, paksa swiwi, karna, lsp. c Watak tiga Latu, inggih sadaya barang ingkang mawi latu. Utawi saged ngginakaken tembung kanthi dhasar sarana guru dasanama, inggih menika pawaka, upet, bahni, dahana. 39 d Watak sakawan Toya, inggih sadaya tembung ingkang ateges toya utawi wujud toya. Upaminipun: wedang, jaladri, waudadi, warih, her, pancuran, sumber, tlaga, uda, baruna, tirta, we, ranu, tawa, lsp. e Watak gangsal Buta, panah jemparing, angin. Tembung-tembung ingkang ateges buta, panah jemparing, saha angin. Upaminipun: yaksa, danawa; sara, warayang; barat, semilir, sembribit, sindhung, lsp. f Watak nenem Araning raos legi, kecut, pedhes, pait, asin, gurih;getir, sepet, langu, leteng, tembung ingkang ngemu suraos ebah obah, oyog, oyag,moyag-mayig, saha tembung ingkang mawa teges sadpada walang, tawon, kinjeng, kumbang. g Watak pitu Pendhita gunung pitu nunggang jaran. Tegesipun tembung ingkang awatak pitu menika: pendhita resi, wong suci, Begawan, lsp.; gunung ardi, prawata, redi, aldaka, lsp.; pitu sapta, sastra, swara:a, i, u, e, o, re, le, lsp.; nunggang numpak, nitih, lsp.; jaran turangga, kuda, kapal, titihan, lsp. 40 h Watak wolu Gajah esthi, liman, dipangga, lsp; kewan rumangkang reptil naga, sawer, salira, bunglon, cecak, lsp utawi saged ngginakaken tembung kanthi dhasar sarana guru sastra, inggih menika tembung ingkang panyeratipun sami, sanadyan beda tegesipun watak wilanganipun dipunanggep sami. Kadosta: esthi ateges sedya sami kalihan esthi ateges gajah menika awatak 8, lsp. i Watak sanga Tembung ingkang ateges dewa jawata, bathara, apsara, lsp saha barang- barang ingkang kaanggep bolong gapura, lawang, wiwara, dwara, guwa, babahan, rong, song, lsp. j Watak das 0 Tembung-tembung ingkang ngemu suraos boten wonten, sunya, suwung, langit, gegana, bomantara, awing-awang, sirna, ilang, telas, adoh, tan, das, moksa, oncat, nir, brastha, rusak, lsp.

g. Paedah Sengkalan tumrap Tiyang Jawi

Daliman 2012 ngandharaken bilih priyantun Jawi kagungan kesadaran historis historisitas, kesejarahan, utawi langkung trepipun menyejarah ingkang mbalung sungsum. Salebeting sengkalan boten namung ngemu teges ingkang sinandhi ngengingi angka numerologi, ewah-ewahanipun wekdal saha panjangka, menapa dene ramalan prediksi ngengingi menapa ingkang bakal 41 kedadosan. Sengkalan ugi mratelakaken kadospundi priyantun Jawi kedah ngenut lampahing wekdal saha ewahing jaman. Lampahing wekdal saha ewahing jaman nedahaken ewahipun sejarah ingkang miturut priyantun Jawi tansah ewah gingsir. Katrangan mekaten sami kadosta pamanggihipun filsuf Yunani Kuno inggih menika Herakleitos lumantar Daliman, ingkang nedahaken: “panta rhei kai uden mennei”, segalanya mengalir, tak sesuatupun yang tidak berubah tegesipun sedayanipun ewah gingsir, boten wonten setunggal menapa ingkang boten ewah. Dudutan saking pamanggih wau bilih sengkalan saged merekam ewah- ewahaning jaman saha manungsa anggenipun ndherek ngupiya mbangun eksistensi ingkang ndadosaken sejarah. Teges sanesipun bilih sengkalan saged nedahaken satunggaling jaman wekdal saking titikan sejarah kedadosan rikala semanten. Sengkalan ngemu sedaya ewah-ewahaning sejarah holistic historicity minangka wujud kodratipun manungsa, kadosta dipunandharaken dening Gasset lumantar Daliman 2012 bilih: “Man, in a word, has no nature, what he has is history”. Pamanggih menika nedahaken bilih manungsa menika boten kagungan patrap ingkang ajeg utawi sami, kala mangsa saged ewah sipatipun manungsa wau. Wondene ingkang ajeg dipungadhahi dening manungsa ingih menika sejarahipun. Pramila, sengkalan nggadhahi teges ingkang wigati amargi nedahaken sejarahipun manungsa tumrap wekdal ingkang beda-beda.