Sajarah Kamekaran Wawacan Pedaran Matéri 1. Watesan Wawacan
9
PPPPTK TK DAN PLB BANDUNG © 2016
118
Pangaruh Mataram sacara politis di daérah Priangan ti kuartal kahiji abad ka-17. Ti harita, basa Jawa dipaké salaku basa dines dina pamaréntahan di
Priangan jeung dipaké alat komunikasi antara Priangan jeung Mataram. Antukna sastra Jawa asup ka wewengkon kabupatén tur dipikaresep ku
ménak. Lian ti éta, sumebarna agama Islam ka daérah-daérah Jawa Barat ngabalukarkeun wawacan asup ka pasantrén ngaliwatan para ulama
JawaCirebon. Sumebarna tembang macapat di ulama Islam patali jeung tradisi sajarah Jawa dina periode Islam. Ieu katitén yén dina mangsa
periode Islam, tembang macapat mangrupa salasahiji unsur budaya Jawa nu dijieun ku para wali.
Nurutkeun Iskandarwassid 2003, mimiti mekarna wawacan dibawa ku para ulama di pasantrén-pasantrén jeung bupati sarta pamongpraja nu
pernah diajar pupuh jeung basa Jawa. Ieu katitén tina lobana wawacan nu eusina mangrupa ajaran agama Islam jeung carita Islami boh saduran boh
asli. Dina kamekaran saterusna, wawacan sumebar di para bangsawan jeung priyayi Sunda saperti bupati, demang, jeung pejabat agama Islam
panghulu jeung Kalipah.
Ékadjati dina Ruhaliah, 2013: 6 nétélakeun yén idéntitas nu nulis atawa nu nyusun naskah asalna ti kahirupan sosial nya éta wewengkon
karatonpendopo, agama mandala, pasantrén, kaum, jeung wewengkon rahayat biasa tani, tokoh adat, duku, guru. Wawacan di wewengkon
pendopo réréana ditylis ku aksara cacarakan, ari di wewengkon pasantrén lolobana maké aksara Pégon. Sanggeus dipikawanoh budaya maca jeung
nulis aksara Latin di masarakat Sunda jeung ayana percetakan ku pamaréntahan Walanda, tuluy wawacan ditulis jeung dicetak dina aksara
Latin. Wawacan sumebar dina abad ka-19 nepi abad ka-20. Wawacan nu mimiti
dicetak nya éta Wawacan Raja Sudibja nu ditulis ku Muhammad Musa taun 1862 maké aksara Cacarakan. Di Bandung dicitak Wawacan Angling
Darma karya R.A.A. Martanagara taun 1906.
9
PPPPTK TK DAN PLB BANDUNG © 2016
119
Nurutkeun Rosidi dina Ruhaliah, 2013:8, dina ahir abad ka-19 nepi abad ka-20 wawacan diangken salaku puncak cita-cita kasusastraan Sunda. Nu
nulis wawacan ogé nambah réa lain ngan saukur di pasantrén jeung bangsawan wungkul, tapi ogé guru jeung pagawé pamaréndah. Dina taun
1864, Haji Hasan Mustapa lalajo tembang beluk salaku salasahiji kasenian nu dipagelarkeun dina acara manggul paré nu Dalem Garut Lubis dina
Ruhaliah, 2013:8.
Mekarna wawacan kaitung gancang sanggeus diajarkeun pupuh di sakola- sakola. Lian ti éta wawacan dipintonkeun ogé dina acara beluk, mamaca
atawa gaok Majalengka nu dijadikeun media dina ngawanohkeun téks wawacan di masarakat. Dina mangsa Perang Dunia II nepi ka ayeuna,
geus jarang aya nu nulis wawacan.
Téks wawacan nu dibaca dina beluk biasana dipilih luyu jeung tujuan pagelaran. Wawacan nu didangdingkeun dina acara ngabagéakeun orok
nu kakara babar biasana maké Wawacan Nabi Paras, Layang Séh Abdulkadir Jaélani. Wawacan nu didangdingkeun dina acara kawinan nya
éta Wawacan Suryanala, Wawacan Danumay.