15
Kimia Kelas XII
4 Senyawa N
2
O
3
biloks N
2
O
3
= 2 × biloks N + 3 × biloks O 0 = 2 × biloks N + 3 × –2
0 = 2 × biloks N + –6 2 × biloks N = +6
biloks N =
6 2
+
= +3 5
Senyawa N
2
H
4
biloks N
2
H
4
= 2 × biloks N + 4 × biloks H 0 = 2 × biloks N + 4 × +1
0 = 2 × biloks N + 4 2 × biloks N = –4
biloks N =
4 2
−
= –2
6. Jawaban: e
1 Ion MnO
4 –
biloks MnO
4 –
= 1 × biloks Mn + 4 × biloks O –1 = 1 × biloks Mn + 4 × –2
–1 = biloks Mn + –8 biloks Mn = +7
2 Ion SbO
3 3–
biloks SbO
3 3–
= 1 × biloks Sb + 3 × biloks O –3 = 1 × biloks Sb + 3 × –2
–3 = biloks Sb + –6 biloks Sb = +3
3 Ion FeCN
6 3–
biloks FeCN
6 3–
= 1 × biloks Fe + 6 × biloks CN
–3 = 1 × biloks Fe + 6 × –1 –3 = biloks Fe + –6
biloks Fe = +3 4
Ion Cr
2
O
7 2–
biloks Cr
2
O
7 2–
= 2 × biloks Cr + 7 × biloks O –2 = 2 × biloks Cr + 7 × –2
–2 = 2 × biloks Cr + –14 2 × biloks Cr = +12
biloks Cr =
12 2
+
= +6 5
Ion SbO
4 3–
biloks SbO
4 3–
= 1 × biloks Sb + 4 × biloks O –3 = 1 × biloks Sb + 4 × –2
–3 = biloks Sb + –8 biloks Sb = +5
7. Jawaban: d
1 NaOH + HCl
→ NaCl + H
2
O
+1–2+1 +1–1
+1–1 +1–2
Reaksi di atas bukan reaksi redoks karena pada reaksi tersebut tidak terdapat unsur yang
mengalami perubahan bilangan oksidasi. 2
AgNO
3
+ NaCl → AgCl + NaNO
3
+1 +5–2 +1 –1
+1 –1 +1 +5–2
Reaksi di atas bukan reaksi redoks karena pada reaksi tersebut tidak terdapat unsur yang
mengalami perubahan bilangan oksidasi. 3
Na
2
CO
3
+ H
2
SO
4
→ Na
2
SO
4
+ H
2
+ CO
2
+1 +4–2 +1+6–2
+1+6–2 +4–2
reduksi
Reaksi di atas bukan reaksi redoks karena pada reaksi tersebut hanya terdapat penurunan
bilangan oksidasi reaksi reduksi. 4
Fe
2
O
3
+ 2Al → Al
2
O
3
+ 2Fe
+3 –2 +3 –2
oksidasi reduksi
Reaksi di atas merupakan reaksi redoks. 5
PbNO
3 2
+ 2KI → PbI
2
+ 2KNO
3
+2 +5–2 +1–1
+2–1 +1+5–2
Reaksi di atas bukan reaksi redoks karena pada reaksi tersebut tidak terdapat unsur yang
mengalami perubahan bilangan oksidasi.
8. Jawaban: c
2NaClaq + H
2
O A → Cl
2
g + H
2
g + NaOHaq
–1 × 2 +1 × 2
0 × 2 0 × 2
= –2 = +2
= 0 = 0
+2 –2
Sehingga menjadi: 2NaClaq + 2H
2
O A → Cl
2
g + H
2
g + 2NaOHaq
Menyamakan unsur lain. 2NaClaq + 2H
2
O A → Cl
2
g + H
2
g + 2NaOHaq
Jadi, koefisien a = 2, b = 1, dan c = 1.
9. Jawaban: c
Cr
2
O
7 2–
+ H
+
+ 2Cl
–
→ 2Cr
3+
+ H
2
O + Cl
2
+6 × 2 –1 × 2 +3 × 2
0 × 2 = +12
= –2 = +6
= 0 –6 × 1
+2 × 3
sehingga menjadi: Cr
2
O
7 2–
+ H
+
+ 6Cl
–
→ 2Cr
3+
+ H
2
O + 3Cl
2
Menyamakan unsur yang lain. Cr
2
O
7 2–
+ 14H
+
+ 6Cl
–
→ 2Cr
3+
+ 7H
2
O + 3Cl
2
Jadi, koefisien a = 1, b = 14, c = 6, dan d = 2, e = 7, dan f = 3.
10. Jawaban: a
Cr
2
O
7 2–
aq + AsO
3 3–
aq → 2Cr
3+
aq + AsO
4 3–
aq
+6 × 2 +3
+3 × 2 +5
= +12 = +6
–6 × 1 +2 × 3
sehingga menjadi Cr
2
O
7 2–
aq + 3AsO
3 3–
aq → 2Cr
3+
aq + 3AsO
4 3–
aq
16
Reaksi Redoks dan Elektrokimia
Disetarakan dengan menambah H
+
dan H
2
O. Cr
2
O
7 2–
aq + 3AsO
3 3–
aq + 8H
+
aq → 2Cr
3+
aq +
3AsO
4 3–
aq + 4H
2
O A
Jadi, perbandingan banyaknya mol antara ion Cr
2
O
7 2–
dengan AsO
4 3–
setelah disetarakan adalah 1 : 3.
B. Uraian
1. a. CuO + H
2
→ Cu + H
2
O
+2 +2
Bilangan oksidasi Cu berubah dari +2 menjadi 0. Bilangan oksidasi H
2
berubah dari 0 menjadi +2. b.
Zat yang bertindak sebagai reduktor adalah zat mengalami oksidasi atau kenaikan
bilangan oksidasi. Pada reaksi tersebut zat yang bertindak sebagai reduktor adalah H
2
. Zat yang bertindak sebagai oksidator adalah
zat yang mengalami reduksi atau penurunan bilangan oksidasi. Pada reaksi tersebut, zat
yang berfungsi sebagai oksidator adalah CuO. Hasil reduksi adalah Cu dan hasil oksidasi
adalah H
2
O. 2. Reaksi:
MnO
4 –
aq + H
+
aq + H
2
C
2
O
4
aq → Mn
2+
aq +
H
2
O A + CO
2
g Oksidasi: H
2
C
2
O
4
aq → 2CO
2
g + 2H
+
aq + 2e
–
× 5 Reduksi : MnO
4 –
aq + 8H
+
aq + 5e
–
→ Mn
2+
aq + 4H
2
O A
× 2 sehingga menjadi:
Oksidasi: 5H
2
C
2
O
4
aq → 10CO
2
g + 10H
+
aq +
10e
–
Reduksi : 2MnO
4 –
aq + 16H
+
aq + 10e
–
→ 2Mn
2+
aq + 8H
2
O A
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– Redoks : 2MnO
4 –
aq + 6H
+
aq + 5H
2
C
2
O
4
aq →
2Mn
2+
aq + 8H
2
O A + 10CO
2
g Jadi, nilai a, c, e, dan f secara berturut-turut adalah
2, 5, 8, dan 10. 3. Reaksi:
Fe
2+
aq + Cr
2
O
7 2–
aq → Fe
3+
aq + 2Cr
3+
aq Oksidasi: Fe
2+
aq → Fe
3+
aq + e
–
× 6 Reduksi : Cr
2
O
7 2–
aq + 14H
+
aq + 6e
–
→ 2Cr
3+
aq + 7H
2
O A
× 1 sehingga menjadi:
Oksidasi: 6Fe
2+
aq → 6Fe
3+
aq + 6e
–
Reduksi : Cr
2
O
7 2–
aq + 14H
+
aq + 6e
–
→ 2Cr
3+
aq + 7H
2
O A
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– Redoks : 6Fe
2+
aq + Cr
2
O
7 2–
aq + 14H
+
aq →
6Fe
3+
aq + 2Cr
3+
aq + 7H
2
O A
Berdasarkan reaksi di atas dapat diketahui bahwa perbandingan antara koefisien Fe
2+
dan Cr
2
O
7 2–
adalah 6 : 1 sehingga setiap 1 mol Cr
2
O
7 2–
dapat mengoksidasi 6 mol Fe
2+
. 4. Ps + NO
3 –
aq → PO
4 3–
aq + NOg
suasana asam Oksidasi: Ps + 4H
2
O A → PO
4 3–
aq + 8H
+
aq + 5e
–
× 3 Reduksi : NO
3 –
aq + 4H
+
aq + 3e
–
→ NOg + 2H
2
O A
× 5 sehingga menjadi:
Oksidasi: 3Ps + 12H
2
O A → 3PO
4 3–
aq + 24H
+
aq + 15e
–
Reduksi : 5NO
3 –
aq + 20H
+
aq + 15e
–
→ 5NOg + 10H
2
O A
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– Redoks : 3Ps + 2H
2
O A + 5NO
3 –
aq → 3PO
4 3–
aq + 4H
+
aq + 5NOg
5. a. Metode setengah reaksi
Oksidasi : Fe
2+
aq → Fe
3+
aq + e
–
× 5 Reduksi : MnO
4 –
aq + 8H
+
aq + 5e
–
→ Mn
2+
aq + 4H
2
O A
× 1 Sehingga menjadi:
Oksidasi : 5Fe
2+
aq → 5Fe
3+
aq + 5e
–
Reduksi : MnO
4 –
aq + 8H
+
aq + 5e
–
→ Mn
2+
aq + 4H
2
O A
––––––––––––––––––––––––––––––––––––– Redoks : 5Fe
2+
aq + MnO
4 –
aq + 8H
+
aq →
5Fe
3+
aq + Mn
2+
aq + 4H
2
O A
b. Metode bilangan oksidasi
MnO
4 –
aq + Fe
2+
aq → Mn
2+
aq + Fe
3+
aq
+7 +2
+2 +3
–5 × 1 +1 × 5
Sehingga menjadi: MnO
4 –
aq + 5Fe
2+
aq → Mn
2+
aq + 5Fe
3+
aq Disetarakan dengan menambah H
+
dan H
2
O. MnO
4 –
aq + 5Fe
2+
aq + 8H
+
aq → Mn
2+
aq + 5Fe
3+
aq + 4H
2
O A