3. Chän c¸c chØ sè ®¸nh gi¸
Tïy tõng ho¹t ®éng, ch−¬ng tr×nh Y tÕ, tïy tõng lo¹i ®¸nh gi¸ còng nh− kh¶ n¨ng vÒ nguån lùc vµ thêi gian
cho phÐp mµ quyÕt ®Þnh sÏ chän chØ sè nµo cho phï hîp. Sau ®©y lµ c¸c chØ sè ®¸nh gi¸ ®Þnh l−îng:
− C¸c chØ sè ®Çu vµo: bao gåm c¸c con sè vÒ c¸c nguån lùc vµ còng cã thÓ c¶ vÒ nhu cÇu ch¨m sãc søc kháe
cña céng ®ång vÝ dô: kinh phÝ y tÕ tÝnh theo ®Çu d©nn¨m cña mét céng ®ång x¸c ®Þnh, hoÆc c¸c tû
suÊt sinh, tû suÊt tö vong..
− C¸c chØ sè vÒ qu¸ tr×nh ho¹t ®éng: bao gåm c¸c con sè nãi lªn viÖc tæ chøc mét ho¹t ®éng vÝ dô:
100 sè x· tæ chøc ngµy tiªm chñng − C¸c chØ sè ®Çu ra: cã ba møc ®é kh¸c nhau: ®Çu ra
output tøc th× vÝ dô: tû lÖ trÎ em d−íi 1 tuæi ®−îc tiªm ®ñ 6 lo¹i v¾c xin: c¸c chØ sè vÒ hiÖu qu¶
effect l¹i bao gåm chØ sè vÒ kiÕn thøc, vÒ th¸i ®é vµ vÒ thùc hµnh; c¸c chØ sè vÒ thµnh qu¶, t¸c ®éng
impact nh− tû lÖ chÕt trÎ em d−íi 5 tuæi v× tiªu ch¶y: tû lÖ bµ mÑ sinh con thø ba...
NÕu nhí thªm mét chØ sè lµ nguån lùc chi phÝ sÏ t¨ng theo, v× vËy cÇn h¹n chÕ c¸c chØ sè tíi møc tèi ®a,
chØ chän c¸c chØ sè quan träng nhÊt. Ngoµi viÖc chän c¸c chØ sè cßn ph¶i chän tiªu chuÈn
cho chØ sè ®ã. VÝ dô, tiªu chuÈn cña mét ®Þa ph−¬ng thùc hiÖn tiªm chñng më réng ®¹t yªu cÇu lµ ph¶i cã
trªn 80 trÎ trong diÖn ®−îc tiªm ®ñ, song còng cã thÓ lµ kh«ng cßn dÞch sëi, kh«ng cßn dÞch b¹ch hÇu hay tû
lÖ míi m¾c sëi=0, tû lÖ míi m¾c b¹ch hÇu=0. Khi chän c¸c chØ sè ®¸nh gi¸, cÇn ph¶i b¸m s¸t môc
tiªu ®· ®Æt ra. Tõ mçi môc tiªu cã thÓ ®Æt ra mét hay nhiÒu c©u hái nghiªn cøu. Tõ mçi c©u hái nghiªn cøu
trªn chän ra c¸c chØ sè ®¸nh gi¸. Tõ mçi chØ sè ®¸nh gi¸ chän ra c©u hái cho bé c©u hái pháng vÊn hay chän ra
c¸c nhãm sè liÖu s½n cã cÇn thu thËp biÓu mÉu thu thËp th«ng tin cho nghiªn cøu hoÆc chän ra c¸c c©u hái
cho b¶ng kiÓm khi tiÕn hµnh quan s¸t.
4. T×m nguån th«ng tin vµ x©y dùng quy tr×nh kü thuËt thu thËp th«ng tin cho ®¸nh gi¸
Nguån th«ng tin cã ®−îc tr−íc hÕt ph¶i khai th¸c triÖt ®Ó tõ nh÷ng tµi liÖu s½n cã tõ b¸o c¸o ®Þnh kú, b¸o
c¸o tæng thÓ, c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu khoa häc tr−íc ®ã... chØ khi nh÷ng th«ng tin nµy ch−a ®ñ míi cÇn thu
thËp tiÕp b»ng ®iÒu tra, bao gåm:
− Quan s¸t trong ®ã viÖc quan s¸t trùc tiÕp ®èi t−îng trong khi hä tiÕn hµnh mét c«ng viÖc, còng cã thÓ
b»ng viÖc kh¸m, sµng läc, lµm xÐt nghiÖm sµng läc. ë ®©y sö dông c¸c b¶ng kiÓm checklist.
− VÊn ®¸p víi ®èi t−îng trùc tiÕp hoÆc ®«i khi tiÕn hµnh gi¸n tiÕp qua sö dông bé c©u hái pháng vÊn
trùc tiÕp, hoÆc bé c©u hái dïng ®Ó göi cho ®èi t−îng tù ®iÒn. Còng cã thÓ b»ng h×nh thøc th¶o
luËn víi nhãm nh÷ng ng−êi hiÓu biÕt nhÊt kü thuËt Delphi, th¶o luËn nhãm träng t©m, ®µm
luËn, kü thuËt tiÕp cËn nhanh céng ®ång PRA hoÆc c¸c ph−¬ng ph¸p nh©n häc kh¸c. C¸c sè liÖu
thu ®−îc qua vÊn ®¸p víi ®èi t−îng cã thÓ lµ ®Þnh
271 272
Thùc hiÖn kÕ ho¹ch, can thiÖp
l−îng nh− tr−êng hîp pháng vÊn hé gia ®×nh b»ng bé c©u hái song còng cã thÓ chØ lµ ®Þnh tÝnh
nh− kü thuËt Delphi, PRA, th¶o luËn nhãm träng t©m....
− Khi x©y dùng quy tr×nh thu thËp sè liÖu cho ®¸nh gi¸ kh«ng chØ chó ý tíi viÖc so¹n th¶o c¸c c«ng cô
thu thËp th«ng tin mµ cßn nghiªn cøu, c©n nh¾c ®Ó chän m« h×nh ®¸nh gi¸ mét c¸ch thÝch hîp.
− §èi víi nh÷ng nghiªn cøu ®Þnh l−îng, th«ng th−êng ¸p dông m« h×nh ®¸nh gi¸ trong dÞch tÔ häc can
thiÖp. Cô thÓ lµ cã 3 d¹ng m« h×nh sau ®©y:
S¬ ®å 1: §èi chiÕu víi môc tiªu
Thùc hiÖn kÕ ho¹ch, can th
iÖp Môc tiªu
Thu thËp sè liÖu khi kÕt thóc
§èi chiÕu môc tiªu
víi KÕ ho¹ch
S¬ ®å 2: So s¸nh tr−íc vµ sau khi thùc hiÖn
Mô KÕ ho¹ch
Thu thËp khi ch
− c tiªu
Thu thËp sè liÖu khi kÕt thóc
sè liÖu c¬ b¶n a thùc hiÖn
So s¸nh víi sè liÖu c¬ b¶n
S¬ ®å 1 th−êng hay ¸p dông nhÊt song l¹i cã rÊt nhiÒu nh−îc ®iÓm nh−: kh«ng biÕt ®iÓm xuÊt ph¸t ë ®©u
vµ nh÷ng ho¹t ®éng y tÕ mang l¹i sù thay ®æi nh− thÕ nµo trªn søc kháe céng ®ång. S¬ ®å nµy phï hîp cho
®¸nh gi¸ c¸c chØ tiªu ho¹t ®éng vµ ®¸nh gi¸ gi÷a kú.
S¬ ®å 2 kh¾c phôc ®−îc mét nh−îc ®iÓm lµ biÕt ®−îc møc ®é c¶i thiÖn t×nh h×nh tr−íc vµ sau khi thùc hiÖn dù
¸n cã thÓ khi dù ¸n ch−a kÕt thóc song vÉn nhÇm lÉn khi cã nhiÒu yÕu tè ngoµi dù ¸n t¸c ®éng ®Õn kÕt qu¶ c¶i
thiÖn søc kháe céng ®ång vµo thêi ®iÓm kÕt thóc.
¸p dông s¬ ®å 2 cã thÓ tÝnh ®−îc gi¸ trÞ dù phßng theo c«ng thøc
T S
T
KQ KQ
KQ PV
⏐ −
⏐ =
. Trong ®ã KQ
T
lµ gi¸ trÞ cña chØ sè ®¸nh gi¸ vµo tr−íc ®iÓm tr−íc dù ¸n, vµ KQ
S
lµ gi¸ trÞ chØ sè ®ã vµo thêi ®iÓm ®¸nh gi¸. KQ
T
- KQ
S
cã gi¸ trÞ ©m, nÕu chØ sè ®¸nh gi¸ ®o l−êng møc ®é gi¶m nguy c¬. VÝ dô: sau dù ¸n tû lÖ hé cã
n−íc s¹ch t¨ng tõ 15 lªn 35 vµo thêi ®iÓm sau can thiÖp. HiÖu sè nµy còng cã thÓ lµ sè d−¬ng, nÕu chØ sè
®¸nh gi¸ ®o l−êng møc ®é gi¶m hËu qu¶. VÝ dô: sau dù
273 274
¸n, tû lÖ nhiÔm giun ®òa gi¶m tõ 50 xuèng 25. V× vËy hiÖu sè trªn ®−îc tÝnh b»ng trÞ tuyÖt ®èi
⏐KQ
T
- KQ
S
⏐ vµ cã thÓ tÝnh theo tû lÖ . VÝ dô sau can thiÖp b»ng tÈy giun, tû lÖ nhiÔm giun gi¶m tõ 50 xuèng
25, vËy
50 100
25 =
⋅ ⏐
kÕ hiÖp
50 50
− ⏐
= PV
. Nh− thÕ sÏ cã 2 c¸ch tr¶ lêi: gi¶m tõ 50 xuèng cßn 25 hay tû lÖ nhiÔm
giun ®òa gi¶m ®i mét nöa 50.
S¬ ®å 3: So s¸nh tr−íc-sau, víi ®èi chøng vµ ®Þa ph−¬ng kh¸c
Thùc hiÖn ho¹ch, can t
Môc tiªu Thu thËp sè liÖu
khi kÕt thóc KÕ ho¹ch
Thu thËp sè liÖu c¬ b¶n khi ch
−a thùc hiÖn So s¸nh víi sè
liÖu c¬ b¶n Céng ®ång A cã can thiÖp
Céng ®ång B kh«ng can thiÖp
§èi chøng
Thu thËp sè liÖu c¬ b¶n cïng thêi gian
So s¸nh So s¸nh gi÷a A vµ B
Thu thËp sè liÖu sau cïng thêi ®iÓm
S¬ ®å 3 lµ s¬ ®å ®¸nh gi¸ hoµn chØnh nhÊt §èi víi nghiªn cøu ®Þnh tÝnh, ®ßi hái ng−êi ®i ®¸nh
gi¸ cã nh÷ng kü n¨ng nhÊt ®Þnh ®Ó cã thÓ khai th¸c th«ng tin kh«ng chØ ®Ó thu vÒ nh÷ng c©u tr¶ lêi cho
nh÷ng c©u hái m×nh ®Æt ra mµ cßn khuyÕn khich ®èi t−îng nãi cho m×nh biÕt nh÷ng th«ng tin, nh÷ng quan
niÖm, nh÷ng ý kiÕn mµ hä muèn chia sÎ. Trong kü thuËt tiÕp cËn nhanh céng ®ång PRA cho phÐp lo¹i bá sù
c¸ch biÖt, c¶n trë vÒ tr×nh ®é v¨n hãa, ®iÒu kiÖn kinh tÕ, tËp qu¸n cña ®èi t−îng ®Ó cã ®−îc nh÷ng th«ng tin
kh«ng chØ m×nh muèn mµ c¶ kh¶ n¨ng v−ît qua c¸c trë ng¹i cña ®èi t−îng ®ã, do chÝnh c¸c ®èi t−îng nãi ra. C¸c
c¸ch ®Ò cËp s©u h¬n cña ph−¬ng ph¸p nh©n häc nh»m hßa ®ång ng−êi ®¸nh gi¸ trong céng ®ång ®Ó cã ®−îc bøc
tranh thËt kh«ng ph¶i qua c¸c con sè, c¸c tû lÖ, c¸c tû suÊt… nh− trong ®¸nh gi¸ theo quan ®iÓm dÞch tÔ häc
trªn ®©y. Nh÷ng kü thuËt chi tiÕt sÏ tr×nh bµy trong qu¸ tr×nh thùc hµnh.
C¸ch tÝnh hiÖu qu¶ can thiÖp HQCT cho s¬ ®å 3 sÏ lµ:
HQCT = PV
CT
- PV
CH
Trong ®ã PV
CT
lµ: gi¸ trÞ dù phßng ë nhãm can thiÖp A vµ PV
CH
lµ gi¸ trÞ dù phßng ë nhãm chøng B.
Nh÷ng viÖc lµm cÇn thiÕt kh¸c khi lËp kÕ ho¹ch ®¸nh gi¸
Trong qu¸ tr×nh chuÈn bÞ cho ®¸nh gi¸, viÖc lËp kÕ ho¹ch tµi chÝnh, nh©n lùc, ph−¬ng tiÖn cho ®¸nh gi¸ lµ
rÊt quan träng. Ph©n bæ nguån tµi chÝnh cho ®¸nh gi¸. Tïy theo
khèi l−îng c«ng viÖc, thêi gian tiªu tèn, kho¶ng c¸ch ®i l¹i vµ c¸c kho¶n ph¶i chi phÝ mµ ph©n bæ cho thÝch hîp.
275 276
VÒ nh©n lùc, cÇn ®µo t¹o ®éi ngò c¸n bé cã kü n¨ng ®¸nh gi¸ nãi chung. Tuy nhiªn, mçi cuéc ®¸nh gi¸ vÉn cÇn
®µo t¹o, tËp huÊn víi néi dung cô thÓ. Nh÷ng ng−êi cã kinh nghiÖm ®¸nh gi¸ sÏ ®−îc chän lµm gi¸m s¸t viªn.
C¸c ph−¬ng tiÖn sö dông cho ®¸nh gi¸ còng cÇn ®−îc chuÈn bÞ kü cµng. C¸c dông cô ®o l−êng ph¶i ®−îc hiÖu
chØnh. C¸c bé c©u hái, biÓu mÉu, b¶ng kiÓm ®−îc so¹n th¶o cïng víi tµi liÖu h−íng dÉn nghiªn cøu viªn, gi¸m
s¸t viªn tr−íc khi ®iÒu tra thö.
5. Thu thËp sè liÖu