tÝch chi phÝ - hiÖu qu¶ ®−îc thùc hiÖn theo chu tr×nh 5 b−íc:
− Xem xÐt c¸c môc tiªu cña ch−¬ng tr×nh can thiÖp. − X¸c ®Þnh nh÷ng gi¶i ph¸p nµo ®Ó ®¹t tíi môc tiªu.
− X¸c ®Þnh vµ tÝnh to¸n nh÷ng chi phÝ cho tõng gi¶i
ph¸p. − X¸c ®Þnh vµ tÝnh to¸n nh÷ng hiÖu qu¶ mang l¹i
tõ nh÷ng gi¶i ph¸p kh¸c nhau. − TÝnh to¸n vµ gi¶i thÝch mèi quan hÖ chi phÝ - hiÖu
qu¶ cña tõng gi¶i ph¸p.
1. Xem xÐt c¸c môc tiªu vµ t×m gi¶i ph¸p cho c¸c ch−¬ng tr×nh can thiÖp
Trong qu¶n lý Y tÕ, sau khi x¸c ®Þnh vÊn ®Ò søc kháe, chän vÊn ®Ò −u tiªn víi nh÷ng c©n nh¾c kü l−ìng
vÒ: g¸nh nÆng bÖnh tËt, diÖn t¸c ®éng cña vÊn ®Ò lîi Ých dù kiÕn cña ch−¬ng tr×nh can thiÖp sÏ tiÕn hµnh, sù
chÊp nhËn cña céng ®ång x· héi, sù phï hîp víi c¸c quy ®Þnh mang tÝnh ph¸p lý, kh¶ n¨ng c¸c nguån lùc y tÕ cã
thÓ huy ®éng ®−îc. Môc tiªu ®−îc ®Æt ra g¾n liÒn víi vÊn ®Ò, ng−îc l¹i vÊn ®Ò. VÝ dô: vÊn ®Ò tû lÖ trÎ em suy
dinh d−ìng ®é II cao, môc tiªu t−¬ng øng sÏ lµm gi¶m tû lÖ suy dinh d−ìng ®é II. §Ó môc tiªu râ rµng h¬n ®o
l−êng ®−îc ph¶i nªu râ lµ gi¶m 10 hay 15 hµng n¨m. Tû lÖ còng cÇn ®−îc thÓ hiÖn b»ng con sè t−¬ng øng.
VÝ dô: ë huyÖn A mçi n¨m ch−¬ng tr×nh can thiÖp sÏ lµm gi¶m 10.000 trÎ em bÞ suy dinh d−ìng ®é II trë lªn.
Ta thÊy viÖc ®Æt môc tiªu râ rµng, cô thÓ lµm cho viÖc lËp kÕ ho¹ch tµi chÝnh hîp lý h¬n.
VÝ dô: b»ng gi¶i ph¸p cung cÊp thùc phÈm bæ sung cho trÎ suy dinh d−ìng ®é II trë lªn ph¶i tèn mét l−îng thùc
phÈm, c«ng x¸ cho c¸n bé ch−¬ng tr×nh vµ c¸c kho¶n chi kh¸c tæng céng lµ 50.000® cho 1 trÎ. NÕu tæng sè tiÒn cña
dù ¸n cho lµ 500 triÖu, vËy dù kiÕn sÏ cã thÓ phôc håi dinh d−ìng cho 10.000 trÎ víi nguån vèn cña dù ¸n cho gi¶i
ph¸p nµy, môc tiªu ®−a ra lµ kh¶ thi.
2. X¸c ®Þnh vµ tÝnh to¸n c¸c chi phÝ cho tõng gi¶i ph¸p
§Ó ph©n tÝch chi phÝ hiÖu qu¶ cho tõng gi¶i ph¸p bao giê còng ph¶i tÝnh ®Õn chi phÝ hay ®¬n vÞ gi¸
thµnh. Mét sè l−u ý, ®Ó so s¸nh chi phÝ cña tõng gi¶i ph¸p víi nhau ph¶i ®¶m b¶o trong cïng mét thêi gian v×
cã nh÷ng biÕn ®éng thÞ tr−êng gi÷a c¸c thêi gian v× cã nh÷ng biÕn ®éng thÞ gi÷a c¸c thêi gian kh¸c nhau. Còng
cÇn nhí lµ mét ch−¬ng tr×nh can thiÖp nhiÒu khi chØ cung cÊp mét phÇn tµi chÝnh, cßn nh©n lùc ph−¬ng tiÖn
vµ c¸c chi phÝ kh¸c còng rÊt tèn kÐm l¹i lÊy tõ nguån lùc s½n cã cña c¬ së, ®Þa ph−¬ng - khi tÝnh chi phÝ ph¶i
tÝnh ®Õn chi phÝ nµy. Tuy nhiªn nÕu qu¸ chi tiÕt sÏ khã thùc hiÖn tÝnh to¸n. Lóc nµy nªn coi c¸c nguån lùc s½n
cã t¹i ®Þa ph−¬ng hoÆc c¬ së y tÕ lµ c¸c chi phÝ cè ®Þnh v× dï cã ho¹t ®éng hay kh«ng th× vÉn ph¶i tr¶ l−¬ng c¸n
bé, vÉn ph¶i dïng ®iÖn, nhµ cöa... vµ hai hay nhiÒu gi¶i ph¸p kh¸c nhau cã chi phÝ cè ®Þnh gÇn gièng nhau míi
cã thÓ so s¸nh ®−îc. Th«ng th−êng khi tÝnh chi phÝ ph¶i tÝnh mét sè nguån ®Çu vµo sö dông trùc tiÕp cho tõng
gi¶i ph¸p, tr¸nh t×nh tr¹ng chØ tÝnh nguån kinh phÝ hç
283 284
trî cho ho¹t ®éng ®ã, v× nhiÒu khi nguån nµy nhá h¬n c¸c chi phÝ kh¸c cña ®Þa ph−¬ng, c¬ së y tÕ.
§Õn ®©y ta thÊy, nÕu b¸o c¸o thµnh tÝch kÕt qu¶ ®¹t ®−îc mµ kh«ng ®Ò cËp tíi chi phÝ, hoÆc kh«ng tÝnh
®¬n vÞ gi¸ thµnh nh− tr−íc ®©y th−êng lµm th× sÏ kh«ng cßn hîp lý n÷a. VÝ dô: kh«ng nªn chØ nãi sè m¾c sëi
n¨m nay gi¶m ®−îc 200 tr−êng hîp so víi n¨m tr−íc mµ nªn thªm víi møc chi phÝ vµ huy ®éng nguån lùc
nh− n¨m ngo¸i hoÆc víi møc chi phÝ ®Ó gi¶m thªm mét tr−êng hîp lµ 2000®.
3. X¸c ®Þnh vµ ®o l−êng nh÷ng hiÖu qu¶ mang l¹i cña tõng gi¶i ph¸p
KÕt qu¶ cña mét ch−¬ng tr×nh can thiÖp lµ nh÷ng lîi Ých mµ ch−¬ng tr×nh ®ã mang l¹i nh−:
− Gi¶m tû suÊt tö vong. − Gi¶m tû suÊt m¾c bÖnh.
Nh−ng còng cã nhiÒu tr−êng hîp ®Ó nhËn thÊy tû
suÊt tö vong hoÆc bÖnh thùc sù cã gi¶m ®i hay kh«ng cÇn mét thêi gian kh¸ dµi. Lóc nµy cã thÓ sö dông c¸c
chØ sè trung gian nh−:
− Tû lÖ ®−îc tiªm phßng. − Tû lÖ bµ mÑ biÕt hoÆc ch¨m con mét c¸ch khoa
häc... Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ng−êi ta ®−a vµo c¸c
phÐp tÝnh to¸n hîp lý h¬n nh−: tÝnh QALY quality adjusted life year lµ sè n¨m sèng hoµn toµn khoÎ m¹nh
mµ mét dù ¸n míi mang l¹i cøu ®−îc. QALY: lµ sè n¨m sèng khoÎ m¹nh sö dông trong
ph©n tÝch chi phÝ - hiÖu qu¶ còng nh− trong ph©n tÝch chi phÝ - hiÖu dông cost - utility. XuÊt ph¸t ®iÓm cña
viÖc tÝnh QALY lµ: mét ng−êi sau khi ®−îc ch÷a khái bÖnh cã thÓ kh«ng hoµn toµn khoÎ m¹nh hoÆc v× di
chøng cña bÖnh hoÆc v× tuæi t¸c vµ c¶ hai. §Ó tÝnh lîi Ých mang l¹i tõ mét kho¶n chi phÝ y tÕ ph¶i tÝnh ®Õn
møc g¸nh nÆng bÖnh tËt gi¶m ®i ®−îc bao nhiªu. QALY lµ phÐp ®o sè n¨m sèng cã tÝnh ®Õn chÊt l−îng cña cuéc
sèng trong nh÷ng n¨m ®ã. VÝ dô: mét ng−êi bÞ b¹i liÖt, khi ra viÖn vÉn cßn di chøng, trong nh÷ng n¨m sèng cßn
l¹i v× cã di chøng nªn chÊt l−îng cuéc sèng chØ b»ng mét nöa so víi ng−êi cïng tuæi kh«ng cã di chøng. Tr−êng
hîp ch÷a khái bÖnh tiªu ch¶y cho mét trÎ nhá, nh÷ng n¨m sèng sau ®ã kh«ng hÒ bÞ ¶nh h−ëng g× do ®ît tiªu
ch¶y ®ã, chÊt l−îng cuéc sèng kh«ng thay ®æi.
QALY ®−îc tÝnh b»ng sè n¨m sèng mang l¹i cøu ®−îc tõ mét ch−¬ng tr×nh, dÞch vô y tÕ cã hÖ sè tiªu
chuÈn mang gi¸ trÞ tõ 0 ®Õn 1 t−¬ng øng víi gi¸ trÞ chÊt l−îng cuéc sèng trong thêi gian ®ã. Khi hÖ sè = 0 cã
nghÜa lµ chÕt ngay vµ = 1 nghÜa lµ hoµn toµn kháe m¹nh. §Ó x¸c ®Þnh gi¸ trÞ cña hÖ sè nµy, ng−êi ta sö
dông ph−¬ng ph¸p pháng vÊn ®Ó biÕt t×nh tr¹ng søc khoÎ hoÆc bÖnh tËt ®· ¶nh h−ëng ®Õn c¸c ho¹t ®éng
sèng th−êng ngµy ë møc nµo nh− vÒ kh¶ n¨ng nghe, nh×n, nhËn biÕt, vËn ®éng tay, ch©n, kh¶ n¨ng nhí, møc
®é ®au ®ín, lßng tin yªu cuéc sèng...
285 286
VÝ dô: tÝnh QALY cho mét dÞch vô y tÕ: nÕu ng−êi ta
cho r»ng nhê ch¹y thËn nh©n t¹o cho mét bÖnh nh©n bÞ thËn nhiÔm mì ch¼ng h¹n lµm cho ng−êi ®ã sèng thªm
15 n¨m. Trong 15 n¨m sèng sau ®ã, mét phÇn v× t¸c dông phô hoÆc di chøng cña ch¹y thËn, mét phÇn v×
tuæi t¨ng lªn vµ yÕu ®i, chÊt l−îng cuéc sèng 10 n¨m ®Çu chØ cßn 75 0,75 vµ 5 n¨m ®ã chØ cßn 50 0,5.
Nh− vËy, khi cøu ®−îc mét bÖnh nh©n nhê ch¹y thËn kh«ng ph¶i cøu ®−îc 15 n¨m sèng mµ chØ b»ng 10 x
0,75 + 5 x 0,5 = 10 QALY nghÜa lµ 10 n¨m sèng khoÎ m¹nh.
4. TÝnh to¸n vµ gi¶i thÝch chi phÝ - hiÖu qu¶ cña tõng gi¶i ph¸p
