Ph©n chia kü thuËt, thñ thuËt thµnh c¸c b−íc nÕu gi¸m s¸t kü thuËt Nªu ý nghÜa cña mçi thao t¸c X¸c ®Þnh môc tiªu ®¸nh gi¸

3. C«ng cô gi¸m s¸t dù ¸n

− Hå s¬ dù ¸n − Khung logic dù ¸n − KÕ ho¹ch triÓn khai dù ¸n − Hîp ®ång thùc hiÖn − C¸c tµi liÖu liªn quan − C¸c c©u hái thÝch hîp − C¸c b¶ng kiÓm − V.v..

XI. x©y dùng, chuÈn bÞ c«ng cô ®Ó gi¸m s¸t

Cã nhiÒu lo¹i c«ng cô nh−ng phÇn nµy chØ giíi thiÖu b¶ng kiÓm. B¶ng kiÓm lµ mét c«ng cô quan träng vµ phæ biÕn nhÊt dïng ®Ó quan s¸t, ®Ó nhËn xÐt trong khi thùc hiÖn gi¸m s¸t, nhÊt lµ gi¸m s¸t trùc tiÕp, còng v× vËy x©y dùng b¶ng kiÓm phï kîp ®Ó gi¸m s¸t lµ mét trong nh÷ng n¨ng lùc chñ yÕu cña gi¸m s¸t viªn, cña nh÷ng ng−êi lµm viÖc t¹i v¨n phßng dù ¸n. Cã nhiÒu lo¹i b¶ng kiÓm ®−îc dïng víi c¸c môc ®Ých kh¸c nhau, nh−ng vÒ c¬ b¶n cÊu tróc lµ c¸ch lËp b¶ng kiÓm th× gièng nhau. Khi x©y dùng c¸c b¶ng kiÓm cÇn chó ý c¸c ®iÓm chñ yÕu sau:

1. X¸c ®Þnh tªn cña b¶ng kiÓm

Tªn cña b¶ng kiÓm chÝnh lµ tªn néi dung, kü thuËt, thñ thuËt, nhiÖm vô...mµ ta cÇn quan s¸t.

2. Ph©n tÝch néi dung, kü thuËt, c«ng viÖc thµnh c¸c môc, c¸c ho¹t ®éng - thao t¸c

− Ph©n tÝch, m« t¶ néi dung, kü thuËt, thñ thuËt thµnh c¸c thao t¸c ph¶i thùc hÞªn. Lóc ®Çu cÇn m« t¶ tû mØ, chi tiÕt, thËm chÝ thËt chi tiÕt mäi thao t¸c lín nhá, kh«ng bá sãt bÊt cø thao t¸c nµo. − Sau khi ®· ph©n tÝch liÖt kª c¸c thao t¸c, tr−íc khi ®−a vµo b¶ng kiÓm cÇn kiÓm tra ®Ó xem: + M« t¶ cã chung chung qu¸ kh«ng + Xem cßn sãt thao t¸c nµo kh«ng + Cã qu¸ chi tiÕt vôn vÆt kh«ng? cã thao t¸cviÖc nµo kh«ng cÇn thiÕt ph¶i ®−a vµo b¶ng kiÓm kh«ng? Nguyªn t¾c chung lµ: khi ®−a vµo b¶ng kiÓm c¸c thao t¸c kh«ng qu¸ tãm t¾t, kh«ng sãt nh÷ng thao t¸c cÇn thiÕt nh−ng kh«ng qu¸ vôn vÆt.

3. Ph©n chia kü thuËt, thñ thuËt thµnh c¸c b−íc nÕu gi¸m s¸t kü thuËt

− Cã nh÷ng thñ thuËt, kü thuËt ®¬n gi¶n, hoÆc Ýt thao t¸c cã thÓ kh«ng cÇn ph¶i chia thµnh c¸c b−íc. Nh−ng víi c¸c kü thuËt, thñ thuËt phøc t¹p h¬n hoÆc nhiÒu thao t¸c cÇn ph©n thµnh c¸c b−íc ®Ó dÔ thùc hiÖn, dÔ theo dâi trong khi d¹y-häc. C¸c b−íc sÏ ®−îc s¾p xÕp theo tr×nh tù hîp lý. Trong mçi b−íc c¸c thao t¸c còng ®−îc ®Æt trong thø tù chÆt chÏ theo ®óng quy tr×nh. 257 258 − Kh«ng nªn chia qu¸ nhiÒu b−íc trong mét b¶ng kiÓm v× nh− vËy sÏ trë nªn cång kÒnh, nh−ng còng kh«ng nªn ghÐp qu¸ nhiÒu thao t¸c vµo mét b−íc v× khã theo dâi vµ lµm häc viªn cã thÓ nhÇm lÉn tr×nh tù gi÷a c¸c thao t¸c. − Nh×n chung trong mäi c«ng viÖc, thñ thuËt, kü thuËt th× c¸c b−íc, c¸c thao t¸c ph¶i theo tr×nh tù nghiªm ngÆt. Tuy nhiªn trong mét sè thñ thuËt tr×nh tù cña mét vµi thao t¸c liªn tiÕp nµo ®ã cã thÓ thay ®æi mµ kh«ng ¶nh h−ëng g× c¶. ThÝ dô: ®Ó tiÕn hµnh thñ thuËt tiªm tÜnh m¹ch, nh©n viªn y tÕ cã thÓ gi¶i thÝch cho bÖnh nh©n tr−íc råi chuÈn bÞ dông cô hoÆc ng−îc l¹i; nh−ng thao t¸c b¬m thuèc vµo tÜnh m¹ch cña bÖnh nh©n th× chØ ®−îc phÐp thùc hÞªn sau khi kh¼ng ®Þnh lµ ®· chäc kim ®óng vµo m¹ch m¸u. − Víi c¸c néi dung, thñ thuËt lín hoÆc phøc t¹p cã rÊt nhiÒu thao t¸c còng cã thÓ sö dông b¶ng kiÓm ®Ó quan s¸t nh−ng cÇn chia thµnh c¸c giai ®o¹n, mçi giai ®o¹n nªn x©y dùng thµnh mét b¶ng kiÓm riªng vµ ®¸nh sè theo thø tù liªn tôc cña thñ thuËt.

4. Nªu ý nghÜa cña mçi thao t¸c

Sau khi ®· x¸c ®Þnh c¸c b−íc, c¸c thao t¸c cña mçi b−íc theo tr×nh tù hîp lý ®Ó ®−a vµo b¶ng kiÓm cÇn nªu ý nghÜa cña mçi thao t¸c.

5. X¸c ®Þnh yªu cÇu ph¶i ®¹t cña mçi thao t¸c

§iÒu quan träng nhÊt cã lÏ kh«ng ph¶i lµ lµm g× mµ lµ lµm nh− thÕ nµo lµ ®¹t. V× vËy mçi thao t¸c cÇn nªu tiªu chuÈn ph¶i ®¹t ®−îc ®Ó dÔ ®¸nh gi¸. Tuy nhiªn kh«ng nhÊt thiÕt thao t¸c nµo còng ph¶i nªu yªu cÇu ph¶i ®¹t. 6 Mét vµi cÊu tróc b¶ng kiÓm B¶ng kiÓm dïng ®Ó quan s¸t th−êng cã khung cÊu tróc nh− sau: PhÇn ®Çu ghi − Tªn b¶ng kiÓm − §èi t−îng quan s¸t − §Þa ®iÓm quan s¸t nÕu cÇn − Ng−êi quan s¸t PhÇn b¶ng ghi − Cét thø nhÊt: sè thø tù. §¸nh sè thø tù c¸c b−íc, thø tù c¸c thao t¸c theo trËt tù ®· nªu. − Cét thø hai: viÕt tªn c¸c b−íc, c¸c thao t¸c. ViÕt râ ng¾n, kh«ng cÇn gi¶i thÝch häc viªn vÉn hiÓu. − Cét thø ba: viÕt ý nghÜa cña thao t¸c. ViÕt c« ®äng nh−ng dÔ hiÓu. − Cét thø t−: viÕt tiªu chuÈn ph¶i ®¹t. ViÕt rÊt gän, ®ñ ý. Ghi chó NÕu cÇn th× ghi h−íng dÉn thªm ë phÝa d−íi b¶ng ®Ó ng−êi h−íng dÉn ng−êi sö dông b¶ng kiÓm 259 260 Chó ý − Kh«ng nhÊt thiÕt mäi b¶ng kiÓm ®Òu ph¶i cã 4 cét nh− trªn. Víi ®èi t−îng míi häc, tr×nh ®é häc viªn thÊp nªn cã ®Çy ®ñ 4 cét. Víi ®èi t−îng cao h¬n cã thÓ kh«ng cÇn cét 3 ý nghÜa cña thao t¸c. − Do môc ®Ých kh¸c nhau nªn b¶ng kiÓm ®Ó d¹y - häc vµ b¶ng kiÓm ®Ó l−îng gi¸ cã nh÷ng ®iÓm kh¸c nhau vÒ x©y dùng vµ nhÊt lµ khung cÊu tróc. Mét vµi thÝ dô vÒ x©y dùng b¶ng kiÓm xem phÇn phô lôc Tãm t¾t Ho¹t ®éng gi¸m s¸t lµ mét trong nh÷ng n¨ng lùc c¬ b¶n cña ng−êi lµm qu¶n lý, v× qu¶n lý mµ kh«ng gi¸m s¸t vµ hç trî lµ qu¶n lý th¶ næi, qu¶n lý tuú tiÖn. ThËt ra trong qu¶n lý x−a nay chóng ta ch−a quan t©m ®óng møc ®Õn c«ng viÖc gi¸m s¸t vµ hç trî, hoÆc cã lµm th× nãi chung lµ ch−a thËt ®óng. TiÕn ®é, sè l−îng, chÊt l−îng vµ hiÖu qu¶ c«ng viÖc cu¶ dù ¸n phô thuéc rÊt nhiÒu ë c«ng t¸c kiÓm tra, gi¸m s¸t, hç trî. VÊn ®Ò lµ gi¸m s¸t nh− thÕ nµo. Hy väng r»ng khi triÓn khai c¸c c«ng viÖc, triÓn khai thùc hiÖn dù ¸n chóng ta còng sÏ tiÕn hµnh gi¸m s¸t nh− chóng ta gi¸m s¸t viÖc x©y dùng nhµ riªng cho m×nh.

XII. Mét vµi mÉu b¶ng kiÓm ®Ó gi¸m s¸t

MÉu 1: B¶ng kiÓm quan s¸t:…………….. Hä vµ tªn ng −êi quan s¸t §Þa ®iÓm gi¸m s¸t: Ngµy: STT Néi dung quan s¸t Cã Kh«ng Ghi chó NhËn xÐt chung: Ng−êi quan s¸t 261 262 MÉu 2: Lo¹i b¶ng kiÓm võa quan s¸t võa ®¸nh gi¸ kh¸i qu¸t B¶ng kiÓm quan s¸t:…………………………… Ng −êi thùc hiÖn: Ng −êi quan s¸t: Ngµy quan s¸t: STT Néi dung quan s¸t §¹t Ch−a ®¹t T Ghi chó NhËn xÐt chung Ng−êi quan s¸t Cã thÓ thay ®æi, thªm bít c¸c cét hay thay b»ng ký hiÖu ch÷, hoÆc sè hay c¸c néi dung mµ chóng ta cÇn thiÕt kÕ b¶ng kiÓm cho phï hîp víi nh÷ng cuéc gi¸m s¸t Ký tªn Bµi tËP t×nh huèng LËp kÕ ho¹ch gi¸m s¸t cho kÕ ho¹ch hµnh thùc hiÖn mét néi dung cña Dù ¸n HuyÖn Mª LÜnh mµ nhãm ®· x©y dùng. 263 264 19. §¸nh gi¸ dù ¸n y tÕ PGS.TS.Tr−¬ng ViÖt Dòng Môc tiªu 1. X©y dùng ® −îc khung logic ®Ó viÕt ®Ò c−¬ng ®¸nh gi¸ 2. ThiÕt kÕ ® −îc ®Ò c−¬ng ®¸nh gi¸ 3. ViÕt ® −îc kÕ ho¹ch vµ c«ng cô ®¸nh gi¸ 4. TiÕn hµnh ®¸nh gi¸ dù ¸n 5. Tr×nh bµy ® −îc ph−¬ng ph¸p xö lý sè liÖu ®¸nh gi¸ vµ viÕt ® −îc b¸o c¸o ®¸nh gi¸ dù ¸n y tÕ.

I. Më ®Çu

HiÖn nay, khi triÓn khai thùc hiÖn mét sè dù ¸n y tÕ, chñ yÕu lµ nh÷ng dù ¸n nhá vµ võa ë mét sè ®Þa ph−¬ng, viÖc ®¸nh gi¸ Ýt ®−îc chó ý ë ng−êi thùc hiÖn dù ¸n, ng−êi qu¶n lý dù ¸n vµ ®«i khi c¶ nh÷ng nhµ viÖn trî, ng−êi cung cÊp nguån lùc cho dù ¸n. V× vËy khi ®ang thùc hiÖn dù ¸n kh«ng hiÓu ®−îc môc tiªu nµo ®· ®¹t ®−îc vµ kÓ c¶ sau khi dù ¸n kÕt thóc ®«i khi chóng ta còng vÉn khã biÕt ®−îc dù ¸n cã ®¹t ®−îc môc tiªu ®· ®Ò ra hay kh«ng? Nh÷ng ®èi t−îng h−ëng lîi tõ dù ¸n ®· nhËn ®−îc g× tõ dù ¸n... §¸nh gi¸ dù ¸n lµ c«ng viÖc quan träng vµ cÇn thiÕt cho tÊt c¶ nh÷ng ng−êi lµm c«ng t¸c qu¶n lý vµ thùc hiÖn dù ¸n. Sau ®©y lµ mét sè vÊn ®Ò c¬ b¶n cña viÖc ®¸nh gi¸ mét dù ¸n y tÕ.

II. X©y dùng khung chÝnh s¸ch ®Ó viÕt ®Ò c−¬ng ®¸nh gi¸

Khung chÝnh s¸ch hay khung logic lµ mét bé phËn cña ®Ò c−¬ng nghiªn cøu ®¸nh gi¸. Tr−íc khi quyÕt ®Þnh môc tiªu cña ®¸nh gi¸ cÇn ph¶i cã hÖ thèng nh÷ng c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn cña lÜnh vùc ®¸nh gi¸, tõ ®ã nªu ra c¸c c©u hái nghiªn cøu, còng nh− nh÷ng néi dung ®¸nh gi¸ trong mét mèi quan hÖ logic. VÝ dô: trong nghiªn cøu vÒ møc ®é bao phñ cña c¸c ch−¬ng tr×nh Y tÕ quèc gia, c©u hái nghiªn cøu lµ: liÖu nh÷ng nguån lùc vµ c¸c dÞch vô do c¸c ch−¬ng tr×nh Y tÕ quèc gia nh− EPI, ARI, CDD, dinh d−ìng... cã ®Õn ®−îc nh÷ng ®èi t−îng ®Ých thô h−ëng hay kh«ng? C¸c yÕu tè ¶nh h−ëng lµ g×? §Ó tr¶ lêi c©u hái trªn, ng−êi ta ph¶i nghiªn cøu c¸c khÝa c¹nh sau: − Nguån lùc cÇn thiÕt cho c¸c ch−¬ng tr×nh dù ¸n − C¸c yÕu tè liªn quan ®Õn tiÕp cËn víi dù ¸n − Sö dông c¸c dÞch vô do dù ¸n cung cÊp. Khung logic cã thÓ ®−îc viÕt ra d−íi d¹ng m« t¶ hoÆc vÏ thµnh biÓu ®å h×nh cµnh c©y. Trong s¬ ®å th−êng biÓu hiÖn c¸c biÕn phô thuéc yÕu tè ®¸nh gi¸ vµ c¸c biÕn ®éc lËp c¸c yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn yÕu tè ®¸nh gi¸. 265 266

III. ThiÕt kÕ ®Ò c−¬ng ®¸nh gi¸

§Ò c−¬ng ®¸nh gi¸ lµ mét “b¶n kÕ ho¹ch t¸c chiÕn” trong ®ã tÝnh to¸n c¸c yÕu tè ®Ó ®−a ho¹t ®éng ®¸nh gi¸ ®Õn môc tiªu. Tr−íc khi viÕt ®Ò c−¬ng ®¸nh gi¸ mét ch−¬ng tr×nh, mét dù ¸n cÇn t×m hiÓu c¸c v¨n kiÖn cña dù ¸n còng nh− c¸c b¸o c¸o gi÷a kú hoÆc kÕt thóc dù ¸n. Tõ ®ã x¸c ®Þnh: − Ph¹m vi ®¸nh gi¸ − Néi dung ®¸nh gi¸ − ChØ tiªu ®¸nh gi¸ − Ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ − C«ng cô ®¸nh gi¸. Møc ®é bao phñ §¸nh gi¸ mét ch−¬ng tr×nh, dù ¸n kh«ng chØ nh»m xem xÐt møc ®é ®¹t môc tiªu cña dù ¸n ®Õn ®©u mµ cßn ®Ó biÕt c¸c nguyªn nh©n, c¸c yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn møc ®é ®¹t môc tiªu cña dù ¸n, c¸c bµi häc kinh nghiÖm, nh÷ng khÝa c¹nh vÒ chi phÝ lîi Ých, chi phÝ hiÖu qu¶, c¸c yÕu tè duy tr× dù ¸n vµ kh¶ n¨ng më réng dù ¸n sang céng ®ång kh¸c, kÐo dµi dù ¸n l©u h¬n... V× vËy, trong ®Ò c−¬ng ®¸nh gi¸ còng nh− khung logic cña dù ¸n cung ph¶i thÓ hiÖn nh÷ng môc tiªu nµy. BiÕn phô thuéc BiÕn ®éc lËp Sö dông dÞch vô cña dù ¸n ph©n bæ céng ®ång d©n c − theo: - Theo ®Þa d −, theo vïng ®Þa lý - Theo ®iÒu kiÖn kinh tÕ, v¨n ho¸, nghÒ Nguån lùc - C¸c nguån - C¸ch ph©n bæ - M«i tr −êng ph¸p lý, chÝnh s¸ch - §iÒu kiÒn ®Þa lý Kh¶ n¨ng tiÕp cËn - Kho¶ng c¸ch - C¶n trë kinh tÕ - C¶n trë v¨n ho¸ - C¶n trë do dÞch vô kh«ng phï hîp, tiÖn lîi B¶n ®Ò c−¬ng nghiªn cøu ®¸nh gi¸ th−êng viÕt theo dµn ý sau: − Tªn gäi − §Æt vÊn ®Ò, hay sù cÇn thiÕt cña nghiªn cøu, trong ®ã cã môc tiªu cña nghiªn cøu ®¸nh gi¸. − Khung logic − §èi t−îng vµ ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ − C«ng cô ®¸nh gi¸ − Dù trï kinh phÝ − KÕ ho¹ch triÓn khai ®¸nh gi¸ Khi x©y dùng ®Ò c−¬ng ®¸nh gi¸ cÇn l−u ý mèi quan hÖ rÊt kh¨ng khÝt gi÷a môc tiªu víi nh÷ng néi dung ®¸nh gi¸ thÓ hiÖn qua khung logic ®Õn c¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ vµ ®èi t−îng, ph−¬ng ph¸p, c«ng cô ®¸nh gi¸. §Ó minh häa ®iÒu nµy, cã thÓ thÓ hiÖn d−íi d¹ng mét b¶ng tæng hîp néi dung - ph−¬ng ph¸p trong vÝ dô sau nghiªn cøu ®¸nh gi¸ møc ®é bao phñ ch−¬ng tr×nh y tÕ quèc gia: ARI 267 268 − Môc tiªu − §o l−êng møc ®é bao phñ cña ch−¬ng tr×nh ARI th«ng qua tû lÖ sö dông − Ph©n tÝch c¸c yÕu tè liªn quan ®Õn møc ®é bao phñ − §¸nh gi¸ chi phÝ lîi Ých cña dù ¸n. VÝ dô mét phÇn cña b¶ng tæng hîp néi dung - ph −¬ng ph¸p MT, néi dung nghiªn cøu C¸c chØ sè Nguån th«ng tin §èi t−îng vµ ph−¬ng ph¸p 1. Møc ®é bao phñ - Tû lÖ sö dông chung - Tû lÖ sö dông theo vïng ®Þa lý - Tû lÖ sö dông theo nhãm thu nhËp - Tû lÖ sö dông theo v¨n hãa cña mÑ - Tû lÖ sö dông theo giíi - Sæ s¸ch t¹i Tr¹m y tÕ x· - B¸o c¸o cña c¸c Së Y tÕ - Hé gia ®×nh - C¸c Tr¹m Y tÕ x·, thu thËp sè liÖu thø cÊp. - C¸c Së Y tÕ, Trung t©m Y tÕ dù phßng tØnh, thu thËp sè liÖu thø cÊp. - Hé gia ®×nh cã trÎ em ≤ 5 tuæi, nghiªn cøu so s¸nh ngang sö dông bé c©u hái pháng vÊn trùc tiÕp bµ mÑ.

IV. Quy tr×nh ®¸nh gi¸

Cã t¸m b −íc

1. X¸c ®Þnh môc tiªu ®¸nh gi¸

Tr−íc khi ®¸nh gi¸ cÇn x¸c ®Þnh râ sÏ ®¸nh gi¸ ho¹t ®éng g×, ch−¬ng tr×nh, dù ¸n Y tÕ nµo. §¸nh gi¸ nh»m môc tiªu g× vµ kÕt qu¶ ®¸nh gi¸ sÏ ®−îc ai sö dông. Trong rÊt nhiÒu tr−êng hîp, do kinh phÝ h¹n hÑp kh«ng thÓ ®¸nh gi¸ toµn bé c¸c ho¹t ®éng, c¸c ch−¬ng tr×nh Y tÕ lóc ®ã cÇn x¸c ®Þnh nh÷ng ho¹t ®éng nµo, ch−¬ng tr×nh nµo cÇn −u tiªn tr−íc. Còng t−¬ng tù nh− thÕ, kh«ng nªn ®Æt môc tiªu ®¸nh gi¸ cao, qu¸ chi tiÕt so víi kh¶ n¨ng c¸c nguån lùc vµ thêi gian cho phÐp. Mét nh−îc ®iÓm rÊt lín th−êng m¾c lµ khi ®¸nh gi¸, ng−êi qu¶n lý ®¸nh gi¸ ®Ó b¸o c¸o lªn tuyÕn trªn nhiÒu h¬n ®Ó rót kinh nghiÖm, t¨ng c−êng qu¶n lý t¹i chÝnh ®Þa ph−¬ng m×nh. Nªn nhí, ®¸nh gi¸ kh«ng ph¶i ®Ó quy kÕt tr¸ch nhiÖm cho mét ai ®ã, mµ nh»m t×m ra c¸c yÕu tè gióp cho viÖc qu¶n lý, cho ho¹t ®éng ®ã, ch−¬ng tr×nh ®ã tèt h¬n, cã hiÖu qu¶ h¬n.

2. X¸c ®Þnh ph¹m vi ®¸nh gi¸