3. C«ng cô gi¸m s¸t dù ¸n
− Hå s¬ dù ¸n − Khung logic dù ¸n
− KÕ ho¹ch triÓn khai dù ¸n − Hîp ®ång thùc hiÖn
− C¸c tµi liÖu liªn quan − C¸c c©u hái thÝch hîp
− C¸c b¶ng kiÓm − V.v..
XI. x©y dùng, chuÈn bÞ c«ng cô ®Ó gi¸m s¸t
Cã nhiÒu lo¹i c«ng cô nh−ng phÇn nµy chØ giíi thiÖu b¶ng kiÓm. B¶ng kiÓm lµ mét c«ng cô quan träng vµ
phæ biÕn nhÊt dïng ®Ó quan s¸t, ®Ó nhËn xÐt trong khi thùc hiÖn gi¸m s¸t, nhÊt lµ gi¸m s¸t trùc tiÕp, còng v×
vËy x©y dùng b¶ng kiÓm phï kîp ®Ó gi¸m s¸t lµ mét trong nh÷ng n¨ng lùc chñ yÕu cña gi¸m s¸t viªn, cña
nh÷ng ng−êi lµm viÖc t¹i v¨n phßng dù ¸n. Cã nhiÒu lo¹i b¶ng kiÓm ®−îc dïng víi c¸c môc ®Ých kh¸c nhau,
nh−ng vÒ c¬ b¶n cÊu tróc lµ c¸ch lËp b¶ng kiÓm th× gièng nhau. Khi x©y dùng c¸c b¶ng kiÓm cÇn chó ý c¸c
®iÓm chñ yÕu sau:
1. X¸c ®Þnh tªn cña b¶ng kiÓm
Tªn cña b¶ng kiÓm chÝnh lµ tªn néi dung, kü thuËt, thñ thuËt, nhiÖm vô...mµ ta cÇn quan s¸t.
2. Ph©n tÝch néi dung, kü thuËt, c«ng viÖc thµnh c¸c môc, c¸c ho¹t ®éng - thao t¸c
− Ph©n tÝch, m« t¶ néi dung, kü thuËt, thñ thuËt thµnh c¸c thao t¸c ph¶i thùc hÞªn. Lóc ®Çu cÇn
m« t¶ tû mØ, chi tiÕt, thËm chÝ thËt chi tiÕt mäi thao t¸c lín nhá, kh«ng bá sãt bÊt cø thao t¸c nµo.
− Sau khi ®· ph©n tÝch liÖt kª c¸c thao t¸c, tr−íc khi ®−a vµo b¶ng kiÓm cÇn kiÓm tra ®Ó xem:
+ M« t¶ cã chung chung qu¸ kh«ng + Xem cßn sãt thao t¸c nµo kh«ng
+ Cã qu¸ chi tiÕt vôn vÆt kh«ng? cã thao t¸cviÖc nµo
kh«ng cÇn thiÕt ph¶i ®−a vµo b¶ng kiÓm kh«ng? Nguyªn t¾c chung lµ: khi ®−a vµo b¶ng kiÓm c¸c
thao t¸c kh«ng qu¸ tãm t¾t, kh«ng sãt nh÷ng thao t¸c cÇn thiÕt nh−ng kh«ng qu¸ vôn vÆt.
3. Ph©n chia kü thuËt, thñ thuËt thµnh c¸c b−íc nÕu gi¸m s¸t kü thuËt
− Cã nh÷ng thñ thuËt, kü thuËt ®¬n gi¶n, hoÆc Ýt thao t¸c cã thÓ kh«ng cÇn ph¶i chia thµnh c¸c
b−íc. Nh−ng víi c¸c kü thuËt, thñ thuËt phøc t¹p h¬n hoÆc nhiÒu thao t¸c cÇn ph©n thµnh c¸c b−íc
®Ó dÔ thùc hiÖn, dÔ theo dâi trong khi d¹y-häc.
C¸c b−íc sÏ ®−îc s¾p xÕp theo tr×nh tù hîp lý. Trong mçi b−íc c¸c thao t¸c còng ®−îc ®Æt trong thø tù chÆt
chÏ theo ®óng quy tr×nh.
257 258
− Kh«ng nªn chia qu¸ nhiÒu b−íc trong mét b¶ng kiÓm v× nh− vËy sÏ trë nªn cång kÒnh, nh−ng
còng kh«ng nªn ghÐp qu¸ nhiÒu thao t¸c vµo mét b−íc v× khã theo dâi vµ lµm häc viªn cã thÓ nhÇm
lÉn tr×nh tù gi÷a c¸c thao t¸c.
− Nh×n chung trong mäi c«ng viÖc, thñ thuËt, kü thuËt th× c¸c b−íc, c¸c thao t¸c ph¶i theo tr×nh tù
nghiªm ngÆt. Tuy nhiªn trong mét sè thñ thuËt tr×nh tù cña mét vµi thao t¸c liªn tiÕp nµo ®ã cã
thÓ thay ®æi mµ kh«ng ¶nh h−ëng g× c¶. ThÝ dô: ®Ó tiÕn hµnh thñ thuËt tiªm tÜnh m¹ch, nh©n viªn
y tÕ cã thÓ gi¶i thÝch cho bÖnh nh©n tr−íc råi chuÈn bÞ dông cô hoÆc ng−îc l¹i; nh−ng thao t¸c
b¬m thuèc vµo tÜnh m¹ch cña bÖnh nh©n th× chØ ®−îc phÐp thùc hÞªn sau khi kh¼ng ®Þnh lµ ®·
chäc kim ®óng vµo m¹ch m¸u.
− Víi c¸c néi dung, thñ thuËt lín hoÆc phøc t¹p cã rÊt nhiÒu thao t¸c còng cã thÓ sö dông b¶ng kiÓm ®Ó
quan s¸t nh−ng cÇn chia thµnh c¸c giai ®o¹n, mçi giai ®o¹n nªn x©y dùng thµnh mét b¶ng kiÓm riªng
vµ ®¸nh sè theo thø tù liªn tôc cña thñ thuËt.
4. Nªu ý nghÜa cña mçi thao t¸c
Sau khi ®· x¸c ®Þnh c¸c b−íc, c¸c thao t¸c cña mçi b−íc theo tr×nh tù hîp lý ®Ó ®−a vµo b¶ng kiÓm cÇn nªu
ý nghÜa cña mçi thao t¸c.
5. X¸c ®Þnh yªu cÇu ph¶i ®¹t cña mçi thao t¸c
§iÒu quan träng nhÊt cã lÏ kh«ng ph¶i lµ lµm g× mµ lµ lµm nh− thÕ nµo lµ ®¹t. V× vËy mçi thao t¸c cÇn
nªu tiªu chuÈn ph¶i ®¹t ®−îc ®Ó dÔ ®¸nh gi¸. Tuy nhiªn kh«ng nhÊt thiÕt thao t¸c nµo còng ph¶i nªu yªu
cÇu ph¶i ®¹t.
6 Mét vµi cÊu tróc b¶ng kiÓm
B¶ng kiÓm dïng ®Ó quan s¸t th−êng cã khung cÊu tróc nh− sau:
PhÇn ®Çu ghi
− Tªn b¶ng kiÓm − §èi t−îng quan s¸t
− §Þa ®iÓm quan s¸t nÕu cÇn − Ng−êi quan s¸t
PhÇn b¶ng ghi
− Cét thø nhÊt: sè thø tù. §¸nh sè thø tù c¸c b−íc, thø tù c¸c thao t¸c theo trËt tù ®· nªu.
− Cét thø hai: viÕt tªn c¸c b−íc, c¸c thao t¸c. ViÕt râ ng¾n, kh«ng cÇn gi¶i thÝch häc viªn vÉn hiÓu.
− Cét thø ba: viÕt ý nghÜa cña thao t¸c. ViÕt c« ®äng nh−ng dÔ hiÓu.
− Cét thø t−: viÕt tiªu chuÈn ph¶i ®¹t. ViÕt rÊt gän, ®ñ ý.
Ghi chó
NÕu cÇn th× ghi h−íng dÉn thªm ë phÝa d−íi b¶ng ®Ó ng−êi h−íng dÉn ng−êi sö dông b¶ng kiÓm
259 260
Chó ý
− Kh«ng nhÊt thiÕt mäi b¶ng kiÓm ®Òu ph¶i cã 4 cét nh− trªn. Víi ®èi t−îng míi häc, tr×nh ®é häc viªn
thÊp nªn cã ®Çy ®ñ 4 cét. Víi ®èi t−îng cao h¬n cã thÓ kh«ng cÇn cét 3 ý nghÜa cña thao t¸c.
− Do môc ®Ých kh¸c nhau nªn b¶ng kiÓm ®Ó d¹y - häc vµ b¶ng kiÓm ®Ó l−îng gi¸ cã nh÷ng ®iÓm kh¸c
nhau vÒ x©y dùng vµ nhÊt lµ khung cÊu tróc. Mét vµi thÝ dô vÒ x©y dùng b¶ng kiÓm xem phÇn
phô lôc
Tãm t¾t
Ho¹t ®éng gi¸m s¸t lµ mét trong nh÷ng n¨ng lùc c¬ b¶n cña ng−êi lµm qu¶n lý, v× qu¶n lý mµ kh«ng gi¸m
s¸t vµ hç trî lµ qu¶n lý th¶ næi, qu¶n lý tuú tiÖn. ThËt ra trong qu¶n lý x−a nay chóng ta ch−a quan t©m ®óng
møc ®Õn c«ng viÖc gi¸m s¸t vµ hç trî, hoÆc cã lµm th× nãi chung lµ ch−a thËt ®óng.
TiÕn ®é, sè l−îng, chÊt l−îng vµ hiÖu qu¶ c«ng viÖc cu¶ dù ¸n phô thuéc rÊt nhiÒu ë c«ng t¸c kiÓm tra, gi¸m
s¸t, hç trî. VÊn ®Ò lµ gi¸m s¸t nh− thÕ nµo. Hy väng r»ng khi triÓn khai c¸c c«ng viÖc, triÓn khai thùc hiÖn
dù ¸n chóng ta còng sÏ tiÕn hµnh gi¸m s¸t nh− chóng ta gi¸m s¸t viÖc x©y dùng nhµ riªng cho m×nh.
XII. Mét vµi mÉu b¶ng kiÓm ®Ó gi¸m s¸t
MÉu 1: B¶ng kiÓm quan s¸t:……………..
Hä vµ tªn ng −êi quan s¸t
§Þa ®iÓm gi¸m s¸t: Ngµy:
STT Néi dung quan s¸t
Cã Kh«ng
Ghi chó
NhËn xÐt chung:
Ng−êi quan s¸t
261 262
MÉu 2: Lo¹i b¶ng kiÓm võa quan s¸t võa ®¸nh gi¸ kh¸i qu¸t
B¶ng kiÓm quan s¸t:……………………………
Ng −êi thùc hiÖn:
Ng −êi quan s¸t:
Ngµy quan s¸t:
STT Néi dung quan s¸t
§¹t Ch−a ®¹t
T Ghi chó
NhËn xÐt chung
Ng−êi quan s¸t
Cã thÓ thay ®æi, thªm bít c¸c cét hay thay b»ng ký hiÖu ch÷, hoÆc sè hay c¸c néi dung mµ chóng ta cÇn thiÕt kÕ b¶ng kiÓm cho phï hîp víi nh÷ng cuéc gi¸m s¸t
Ký tªn
Bµi tËP t×nh huèng
LËp kÕ ho¹ch gi¸m s¸t cho kÕ ho¹ch hµnh thùc hiÖn mét néi dung cña Dù ¸n HuyÖn Mª LÜnh mµ nhãm ®·
x©y dùng.
263 264
19.
§¸nh gi¸ dù ¸n y tÕ
PGS.TS.Tr−¬ng ViÖt Dòng
Môc tiªu
1.
X©y dùng ® −îc khung logic ®Ó viÕt ®Ò c−¬ng
®¸nh gi¸
2.
ThiÕt kÕ ® −îc ®Ò c−¬ng ®¸nh gi¸
3.
ViÕt ® −îc kÕ ho¹ch vµ c«ng cô ®¸nh gi¸
4.
TiÕn hµnh ®¸nh gi¸ dù ¸n
5.
Tr×nh bµy ® −îc ph−¬ng ph¸p xö lý sè liÖu ®¸nh
gi¸ vµ viÕt ® −îc b¸o c¸o ®¸nh gi¸ dù ¸n y tÕ.
I. Më ®Çu
HiÖn nay, khi triÓn khai thùc hiÖn mét sè dù ¸n y tÕ, chñ yÕu lµ nh÷ng dù ¸n nhá vµ võa ë mét sè ®Þa
ph−¬ng, viÖc ®¸nh gi¸ Ýt ®−îc chó ý ë ng−êi thùc hiÖn dù ¸n, ng−êi qu¶n lý dù ¸n vµ ®«i khi c¶ nh÷ng nhµ
viÖn trî, ng−êi cung cÊp nguån lùc cho dù ¸n. V× vËy khi ®ang thùc hiÖn dù ¸n kh«ng hiÓu ®−îc môc tiªu nµo ®·
®¹t ®−îc vµ kÓ c¶ sau khi dù ¸n kÕt thóc ®«i khi chóng ta còng vÉn khã biÕt ®−îc dù ¸n cã ®¹t ®−îc môc tiªu ®·
®Ò ra hay kh«ng? Nh÷ng ®èi t−îng h−ëng lîi tõ dù ¸n ®· nhËn ®−îc g× tõ dù ¸n... §¸nh gi¸ dù ¸n lµ c«ng viÖc
quan träng vµ cÇn thiÕt cho tÊt c¶ nh÷ng ng−êi lµm c«ng t¸c qu¶n lý vµ thùc hiÖn dù ¸n. Sau ®©y lµ mét sè
vÊn ®Ò c¬ b¶n cña viÖc ®¸nh gi¸ mét dù ¸n y tÕ.
II. X©y dùng khung chÝnh s¸ch ®Ó viÕt ®Ò c−¬ng ®¸nh gi¸
Khung chÝnh s¸ch hay khung logic lµ mét bé phËn cña ®Ò c−¬ng nghiªn cøu ®¸nh gi¸. Tr−íc khi quyÕt ®Þnh
môc tiªu cña ®¸nh gi¸ cÇn ph¶i cã hÖ thèng nh÷ng c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn cña lÜnh vùc ®¸nh gi¸, tõ ®ã nªu ra
c¸c c©u hái nghiªn cøu, còng nh− nh÷ng néi dung ®¸nh gi¸ trong mét mèi quan hÖ logic.
VÝ dô: trong nghiªn cøu vÒ møc ®é bao phñ cña c¸c ch−¬ng tr×nh Y tÕ quèc gia, c©u hái nghiªn cøu lµ: liÖu
nh÷ng nguån lùc vµ c¸c dÞch vô do c¸c ch−¬ng tr×nh Y tÕ quèc gia nh− EPI, ARI, CDD, dinh d−ìng... cã ®Õn ®−îc
nh÷ng ®èi t−îng ®Ých thô h−ëng hay kh«ng? C¸c yÕu tè ¶nh h−ëng lµ g×? §Ó tr¶ lêi c©u hái trªn, ng−êi ta ph¶i
nghiªn cøu c¸c khÝa c¹nh sau:
− Nguån lùc cÇn thiÕt cho c¸c ch−¬ng tr×nh dù ¸n − C¸c yÕu tè liªn quan ®Õn tiÕp cËn víi dù ¸n
− Sö dông c¸c dÞch vô do dù ¸n cung cÊp. Khung logic cã thÓ ®−îc viÕt ra d−íi d¹ng m« t¶
hoÆc vÏ thµnh biÓu ®å h×nh cµnh c©y. Trong s¬ ®å th−êng biÓu hiÖn c¸c biÕn phô thuéc yÕu tè ®¸nh gi¸
vµ c¸c biÕn ®éc lËp c¸c yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn yÕu tè ®¸nh gi¸.
265 266
III. ThiÕt kÕ ®Ò c−¬ng ®¸nh gi¸
§Ò c−¬ng ®¸nh gi¸ lµ mét “b¶n kÕ ho¹ch t¸c chiÕn” trong ®ã tÝnh to¸n c¸c yÕu tè ®Ó ®−a ho¹t ®éng ®¸nh gi¸
®Õn môc tiªu. Tr−íc khi viÕt ®Ò c−¬ng ®¸nh gi¸ mét ch−¬ng tr×nh,
mét dù ¸n cÇn t×m hiÓu c¸c v¨n kiÖn cña dù ¸n còng nh− c¸c b¸o c¸o gi÷a kú hoÆc kÕt thóc dù ¸n. Tõ ®ã x¸c ®Þnh:
− Ph¹m vi ®¸nh gi¸ − Néi dung ®¸nh gi¸
− ChØ tiªu ®¸nh gi¸ − Ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸
− C«ng cô ®¸nh gi¸.
Møc ®é bao phñ
§¸nh gi¸ mét ch−¬ng tr×nh, dù ¸n kh«ng chØ nh»m xem xÐt møc ®é ®¹t môc tiªu cña dù ¸n ®Õn ®©u mµ cßn
®Ó biÕt c¸c nguyªn nh©n, c¸c yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn møc ®é ®¹t môc tiªu cña dù ¸n, c¸c bµi häc kinh nghiÖm,
nh÷ng khÝa c¹nh vÒ chi phÝ lîi Ých, chi phÝ hiÖu qu¶, c¸c yÕu tè duy tr× dù ¸n vµ kh¶ n¨ng më réng dù ¸n sang
céng ®ång kh¸c, kÐo dµi dù ¸n l©u h¬n... V× vËy, trong ®Ò c−¬ng ®¸nh gi¸ còng nh− khung logic cña dù ¸n cung
ph¶i thÓ hiÖn nh÷ng môc tiªu nµy.
BiÕn phô thuéc BiÕn ®éc lËp
Sö dông dÞch vô cña dù ¸n ph©n bæ céng
®ång d©n c − theo:
- Theo ®Þa d −, theo
vïng ®Þa lý - Theo ®iÒu kiÖn kinh
tÕ, v¨n ho¸, nghÒ Nguån lùc
- C¸c nguån - C¸ch ph©n bæ
- M«i tr −êng ph¸p
lý, chÝnh s¸ch - §iÒu kiÒn ®Þa lý
Kh¶ n¨ng tiÕp cËn - Kho¶ng c¸ch
- C¶n trë kinh tÕ - C¶n trë v¨n ho¸
- C¶n trë do dÞch vô kh«ng phï hîp, tiÖn lîi
B¶n ®Ò c−¬ng nghiªn cøu ®¸nh gi¸ th−êng viÕt theo dµn ý sau:
− Tªn gäi − §Æt vÊn ®Ò, hay sù cÇn thiÕt cña nghiªn cøu,
trong ®ã cã môc tiªu cña nghiªn cøu ®¸nh gi¸. − Khung logic
− §èi t−îng vµ ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ − C«ng cô ®¸nh gi¸
− Dù trï kinh phÝ − KÕ ho¹ch triÓn khai ®¸nh gi¸
Khi x©y dùng ®Ò c−¬ng ®¸nh gi¸ cÇn l−u ý mèi quan
hÖ rÊt kh¨ng khÝt gi÷a môc tiªu víi nh÷ng néi dung ®¸nh gi¸ thÓ hiÖn qua khung logic ®Õn c¸c chØ tiªu
®¸nh gi¸ vµ ®èi t−îng, ph−¬ng ph¸p, c«ng cô ®¸nh gi¸. §Ó minh häa ®iÒu nµy, cã thÓ thÓ hiÖn d−íi d¹ng
mét b¶ng tæng hîp néi dung - ph−¬ng ph¸p trong vÝ dô sau nghiªn cøu ®¸nh gi¸ møc ®é bao phñ ch−¬ng tr×nh
y tÕ quèc gia: ARI 267
268
− Môc tiªu − §o l−êng møc ®é bao phñ cña ch−¬ng tr×nh ARI
th«ng qua tû lÖ sö dông − Ph©n tÝch c¸c yÕu tè liªn quan ®Õn møc ®é bao phñ
− §¸nh gi¸ chi phÝ lîi Ých cña dù ¸n. VÝ dô mét phÇn cña b¶ng tæng hîp néi dung -
ph −¬ng ph¸p
MT, néi dung nghiªn cøu
C¸c chØ sè Nguån
th«ng tin §èi t−îng vµ
ph−¬ng ph¸p
1. Møc ®é bao phñ
- Tû lÖ sö dông chung
- Tû lÖ sö dông theo vïng ®Þa lý
- Tû lÖ sö dông theo nhãm thu
nhËp - Tû lÖ sö dông
theo v¨n hãa cña mÑ
- Tû lÖ sö dông theo giíi
- Sæ s¸ch t¹i Tr¹m y tÕ x·
- B¸o c¸o cña c¸c Së Y tÕ
- Hé gia ®×nh - C¸c Tr¹m Y tÕ x·,
thu thËp sè liÖu thø cÊp.
- C¸c Së Y tÕ, Trung t©m Y tÕ dù phßng
tØnh, thu thËp sè liÖu thø cÊp.
- Hé gia ®×nh cã trÎ em
≤ 5 tuæi, nghiªn cøu so s¸nh ngang sö
dông bé c©u hái pháng vÊn trùc tiÕp
bµ mÑ.
IV. Quy tr×nh ®¸nh gi¸
Cã t¸m b −íc
1. X¸c ®Þnh môc tiªu ®¸nh gi¸
Tr−íc khi ®¸nh gi¸ cÇn x¸c ®Þnh râ sÏ ®¸nh gi¸ ho¹t ®éng g×, ch−¬ng tr×nh, dù ¸n Y tÕ nµo. §¸nh gi¸ nh»m
môc tiªu g× vµ kÕt qu¶ ®¸nh gi¸ sÏ ®−îc ai sö dông. Trong rÊt nhiÒu tr−êng hîp, do kinh phÝ h¹n hÑp
kh«ng thÓ ®¸nh gi¸ toµn bé c¸c ho¹t ®éng, c¸c ch−¬ng tr×nh Y tÕ lóc ®ã cÇn x¸c ®Þnh nh÷ng ho¹t ®éng nµo,
ch−¬ng tr×nh nµo cÇn −u tiªn tr−íc. Còng t−¬ng tù nh− thÕ, kh«ng nªn ®Æt môc tiªu ®¸nh gi¸ cao, qu¸ chi tiÕt
so víi kh¶ n¨ng c¸c nguån lùc vµ thêi gian cho phÐp. Mét nh−îc ®iÓm rÊt lín th−êng m¾c lµ khi ®¸nh gi¸,
ng−êi qu¶n lý ®¸nh gi¸ ®Ó b¸o c¸o lªn tuyÕn trªn nhiÒu h¬n ®Ó rót kinh nghiÖm, t¨ng c−êng qu¶n lý t¹i chÝnh
®Þa ph−¬ng m×nh. Nªn nhí, ®¸nh gi¸ kh«ng ph¶i ®Ó quy kÕt tr¸ch nhiÖm cho mét ai ®ã, mµ nh»m t×m ra c¸c yÕu
tè gióp cho viÖc qu¶n lý, cho ho¹t ®éng ®ã, ch−¬ng tr×nh ®ã tèt h¬n, cã hiÖu qu¶ h¬n.
2. X¸c ®Þnh ph¹m vi ®¸nh gi¸